ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΜΑΣ


Henri Lefebvre

Η εισβολή του Μάη


ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΚΤΟΣ ΓΡΑΜΜΗΣ


ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ |
Τρί, 06/02/2018 - 12:34

Η σταθερή αστάθεια: Για την κατάσταση της διεθνούς οικονομίας


Το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ στο Νταβός είναι ένα συνέδριο που μαζεύει κάθε χειμώνα τις διεθνείς ελίτ των ελίτ. Σε ένα παραμυθένιο χιονισμένο τοπίο οι ηγέτες των μεγαλύτερων ιμπεριαλιστικών κρατών της δύσης (μεταξύ των οποίων φέτος είχε την τιμή και ευχαρίστηση να συγκαταλέγεται και ο ημέτερος αριστερός πρωθυπουργός), τα αφεντικά των μεγαλύτερων και ισχυρότερων τραπεζών, οι CEO των πιο διεθνοποιημένων πολυεθνικών επιχειρήσεων, με άλλα λόγια οι περί ου ο λόγος ελίτ, αποσπασμένες –έστω και για λίγο– από τα επαχθή καθήκοντα της διακυβέρνησης που με αυταπάρνηση σηκώνουν στους ταλαίπωρους ώμους τους, μπορούν να ασχοληθούν τόσο με τα δευτερεύοντα (να ανταλλάξουν απόψεις για τα διεθνή, να εκτιμήσουν την χρονιά που φεύγει, να παραγάγουν γραμμή και «κονσένσους»-συναίνεση για το παρακάτω κ.ο.κ.), όσο όμως και τα σημαντικά (να κάνουν επιδρομή στους πλούσιους μπουφέδες, να παίξουν τον παραδοσιακό χιονοπόλεμο και να ψιλοκουτσομπολέψουν χαλαρά με τη βοήθεια ενός ποτηριού ακριβού αφρώδους οίνου τις εμφανίσεις των διεθνών ηγετών, κλείνοντας ταυτόχρονα και ό,τι μπίζνες μπορούν να κλειστούν).

Ας αφήσουμε προς το παρόν την, γενική τα τελευταία χρόνια, διαπίστωση των ίδιων των οργάνων των ελίτ αυτών ότι το φόρουμ δεν είναι παρά μια μπουρδολογία ανίκανη να προβλέψει και να παραγάγει γραμμή (χαρακτηριστική η ανταπόκριση του Reuters), μια διαπίστωση που, πώς να το κάνουμε, συνάδει με τη γενικότερη σαπίλα που εμφανώς διακρίνει το ιμπεριαλιστικό πολιτικό προσωπικό τα τελευταία χρόνια. Γιατί, όπως λέει και η ανταπόκριση, «καθ’ όλη τη διάρκεια της περασμένης εβδομάδας, αυξανόμενος αριθμός παρευρισκομένων στο Νταβός αμφισβητούσε την ορθότητα των συμπερασμάτων που εξήχθησαν. Είναι μάλιστα αρκετά πιθανό να επικρατήσει ως άποψη η ιδέα πως είναι συχνά λανθασμένη η “συναίνεση του Νταβός”. Εναλλακτικά, οι παρευρισκόμενοι ίσως αναρωτηθούν γιατί μπαίνουν στο κόπο να πάνε στο Νταβός...»

Αντί λοιπόν για τις ειδικές προβλέψεις των ειδικών και «ειδικών», ας ασχοληθούμε με το κυρίαρχο αίσθημα που φαίνεται να κυριάρχησε φέτος, το οποίο ήταν –για πρώτη φορά εδώ και καιρό– μια συγκρατημένη αισιοδοξία.

 

Τα πράγματα πάνε καλά; Για ποιον;

Αυτό το αίσθημα, θα πρέπει να παραδεχτούμε, είναι από μια μεριά δικαιολογημένο. Πράγματι, το 2017 ήταν το καλύτερο έτος για τα διεθνή οικονομικά από τότε που προέκυψε η κρίση του 2007. Ο πρόεδρος Τουίτυ (ο εμφανώς διαταραγμένος Τραμπ, το πιο σάπιο από τα σαπάκια της διεθνούς πολιτικής που λέγαμε πιο πάνω) τον τελευταίο καιρό με κάθε ευκαιρία που έχει τονίζει ότι «μετά από χρόνια στασιμότητας, οι ΗΠΑ βιώνουν για μια ακόμα χρονιά ισχυρή οικονομική ανάπτυξη». Επιπλέον, είναι «ανοιχτές για δουλειές», ενώ οι μετοχές σπάνε το ένα ρεκόρ μετά το άλλο.

Η οικονομική ανάπτυξη είναι αναμφισβήτητη, όπως και η συγκράτηση της ανεργίας σε χαμηλά επίπεδα στις ΗΠΑ. Αυτό φυσικά δεν είναι «έργο Τραμπ», όπως ο ίδιος το παρουσιάζει, απλώς η υπερδύναμη συνεχίζει μια σχετικά θετική για το κεφάλαιο πορεία που εξελίσσεται εδώ και αρκετό καιρό. Προσοχή: σε καμιά περίπτωση τα νούμερα δεν σημαίνουν κάποια έκρηξη της οικονομικής δραστηριότητας. Στην πραγματικότητα η κατάσταση είναι ακόμα στο «κόκκινο». Όπως παρατηρούν και οι Financial Times,  αν η οικονομία μετά το 2008 είχε συνεχίσει να αυξάνεται με τους ρυθμούς που αυξανόταν την περίοδο 1968-2007, τότε σήμερα θα ήταν 17% ψηλότερα – και μάλιστα, αν συνυπολογίσουμε ότι η περίοδος 1968-2007 δεν ήταν η καλύτερη στην ιστορία του καπιταλισμού, καταλαβαίνουμε ότι τα πράγματα όντως δεν είναι τόσο καλά για το κεφάλαιο όσο τα λέει ο Τραμπ.

Η μακροπερίοδη κίνηση του αμερικάνικου κεφαλαίου φαίνεται και από το εξής γεγονός, όπως το αναπτύσσει η Στατιστική υπηρεσία του Αμερικάνικου υπουργείου Εργασίας: «Από την αρχή της μεγάλης ύφεσης του 2007, η οικονομία των ΗΠΑ βρίσκεται στο μέσο ενός από τους μακρύτερους κύκλους της μεταπολεμικής εποχής. Μετά από μια σύντομη μετα-υφεσιακή εκτόξευση της παραγωγικότητας της εργασίας (πραγματικό προϊόν ανά ώρα) στον επιχειρηματικό, αγροτικό και βιομηχανικό τομέα, η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας είναι κάτω του μέσου όρου λόγω μικρής αύξησης του προϊόντος ως προς τις εργατώρες. Αυτό σημαίνει ότι οι Αμερικάνοι εργαζόμενοι για να παραγάγουν την τρέχουσα προσφορά αγαθών και υπηρεσιών δούλεψαν περισσότερες ώρες από αυτές που θα χρειάζονταν να δουλέψουν κάτω από ένα καθεστώς υψηλής παραγωγικότητας». (Διάγραμμα).

Παρ’ όλα αυτά υπάρχει κάτι σε αυτά που λέει ο Τραμπ το οποίο είναι σωστό: τα χρηματιστήρια, με πρώτο πρώτο την Wall Street, σπάνε διαδοχικά ιστορικά ρεκόρ. (Ακόμα κι έτσι, η ποσοστιαία άνοδος είναι μικρότερη τώρα από όσο ήταν επί Ομπάμα ή Κλίντον. Τώρα, γιατί θα πρέπει να χαρεί ή να λυπηθεί  για αυτό ο μέσος φουκαράς, είναι άλλο ζήτημα...) Βέβαια, με βάση όσα ειπώθηκαν παραπάνω, αυτό δεν είναι περίεργο. Πράγματι, το γεγονός ότι η σφαίρα της παραγωγής (η «πραγματική οικονομία» που λένε οι εφημερίδες, λες και υπάρχει και ψεύτικη...) εξακολουθεί να ασθμαίνει αδυνατώντας να αποδώσει κέρδη στον ιστορικό της μέσο όρο (η παραγωγικότητα της εργασίας που λέγαμε παραπάνω), σε συνδυασμό με την ενορχηστρωμένη παρέμβαση των κεντρικών τραπεζών των κύριων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων για το ξεπέρασμα της κρίσης με χρήση της «νομισματικής χαλάρωσης», είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του διαθέσιμου χρήματος στα χέρια των ανώτατων αστικών στρωμάτων: μετοχές, ομόλογα, το «φανταστικό κεφάλαιο» που έλεγε ο Μαρξ αλλά και είδη πολυτελείας και ακίνητα, είδαν τις αγορές που τα αφορούν να αυξάνονται ταχύτατα, να φουσκώνουν, δεδομένου ότι πεινασμένα για αποδόσεις χρηματικά κεφάλαια ρίχτηκαν σε τέτοιες αγορές (φανταστικών) κεφαλαίων, αφού δεν περιμένουν ότι θα κερδοφορήσουν αν ριχτούν στην παραγωγή. Έτσι όλες οι αγορές αυτή τη στιγμή (εκτός παραδόξως από τα εμπορεύματα) είναι σε κατάσταση φούσκας. Και όχι μόνο στις ΗΠΑ, αφού το χρήμα που εκκινεί από αυτές φουσκώνει τις τιμές και σε άλλες χώρες – «“Πεινασμένοι” για αποδόσεις οι επενδυτές περιμένουν το  Ελληνικό 7ετές» ήταν πρόσφατος τίτλος του Bloomberg. Έχουμε φτάσει στο σημείο η συμπαθής τάξη των «επενδυτών» [σσ: τα διεθνή μεγαλολαμόγια] να εξαρτάται από την έκδοση... ελληνικών ομολόγων. Μεγαλεία! Και το κυνήγι της φούσκας δεν περιορίζεται μόνο σε χώρες ή υλικά εμπορεύματα: το bitcoin, παρά την πρόσφατη απώλεια του μισού περίπου της αξίας του, παραμένει ακόμα μια άνευ προηγουμένου φούσκα. Γενικά επομένως, πρόκειται για μια σπάνια, φουσκωμένη συγκυρία.

Η όλη διαδικασία είναι ισοδύναμη με μια μεταβίβαση εξουσίας στα ανώτατα αστικά στρώματα. Ας μην ξεχνάμε ότι το χρήμα στον καπιταλισμό είναι και μετρητής εξουσίας. Έτσι οι οικονομικές ανισότητες αυτή τη στιγμή στον κόσμο, άρα και το ισοζύγιο εξουσίας, είναι μεγαλύτερες από ποτέ άλλοτε τα τελευταία 100 χρόνια, έχοντας φτάσει στα επίπεδα των ανισοτήτων την εποχή πριν την προηγούμενη μεγάλη κρίση του 1929. Το επίπεδό τους έχει αρχίσει να γίνεται ανησυχητικό για την ίδια τη λειτουργία του συστήματος, αφού η υπερμεγέθυνση των υποαπασχολούμενων, φτωχών, λούμπεν και λοιπών στρωμάτων πέρα από ένα όριο μπορεί να προκαλέσει και πολιτικές αναταραχές και οικονομικά προβλήματα (μείωση της κατανάλωσης κ.λπ.). Έτσι, πρόσφατα, το Συμβούλιο της Ευρώπης εξέφρασε την ανησυχία του για το γεγονός ότι σε πολλές χώρες το ποσοστό φτώχειας στην Ευρώπη είναι απαράδεκτα υψηλό. Επισήμανε ότι «περίπου 120 εκατομμύρια ευρωπαίοι απειλούνται από τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό, εκ των οποίων τα 25 εκατομμύρια είναι παιδιά. 40 εκ. άνθρωποι αντιμετωπίζουν καθημερινά υλικές δυσκολίες και πάνω από 4 εκ. είναι άστεγοι». Πρότεινε μάλιστα ως λύση την εισαγωγή ενός εγγυημένου ελάχιστου εισοδήματος, ένα κεϊνσιανού τύπου μέτρο που θα εξετάσουμε πιο κάτω.

Αν πάντως αυτή είναι η κατάσταση στην Ευρώπη, φαντάζεται κανείς τι γίνεται στην Αμερική. Ή στον τρίτο κόσμο. (Τα καλά νέα είναι ότι τουλάχιστον για το τι γίνεται στην Ελλάδα, δεν χρειάζεται να κουραστούμε προσπαθώντας να φανταστούμε τίποτα· το ξέρουμε ήδη...).

 

Για ακόμα καλύτερες μέρες

Φυσικά, ο Τραμπ, από τη θέση του ως δισεκατομμυριούχος καταλαβαίνει ότι παρά την σχετική σταθεροποίηση  του τελευταίου διαστήματος, υπάρχει πρόβλημα. Μάλιστα η πολιτική διάσταση του προβλήματος αυτού είναι η βαθιά πολιτική κρίση των ΗΠΑ, κρίση που εκδηλώθηκε ακριβώς με την ίδια την εκλογή του, αποτέλεσμα μιας εκλογικής ανταρσίας των απογοητευμένων αντιδραστικών μικροαστικών στρωμάτων της υπερδύναμης. Η σχιζοειδής γραμμή της κυβέρνησης σε πολλά ζητήματα, η απόσυρση της υπερδύναμης από μια σειρά από διεθνή μέτωπα και οι διαρκείς παλινωδίες με τη σειρά τους δεν είναι αποτέλεσμα της διαταραγμένης προσωπικότητας του προέδρου αλλά αντίθετα της διαταραγμένης ισορροπίας στην οικονομική βάση της χώρας.

Υπό αυτό το πρίσμα θα πρέπει να δούμε και τις κινήσεις, νομοθετικές και άλλες, της κυβέρνησης. Η κυριότερη είναι η θεσμοθέτηση τεράστιων φοροαπαλλαγών για τα εταιρικά κέρδη (δηλαδή για το μεγάλο κεφάλαιο) με τη φορολογία να πέφτει δραστικά από το 35% στο 20%. Φυσικά, από αυτές τις φοροαπαλλαγές ο πρώτος που θα ωφεληθεί είναι ο ίδιος ο Τραμπ και η κυβέρνησή του, μια κυβέρνηση δισεκατομμυριούχων. Η «Λευκή Βίβλος για την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις ΗΠΑ το 2017» που πρόσφατα δημοσιοποίησε η κυβέρνηση της Βόρειας Κορέας, υπολογίζει τη συνολική αξία της κυβέρνησης Τραμπ στα 14 δις $. [σσ. Λευκή Βίβλος του Κιμ, αξία: ανεκτίμητη.] Όμως το ζήτημα δεν είναι εκεί αλλά συνολικά στον λόγο των φοροαπαλλαγών που δεν είναι άλλος από την αποφυγή του σκασίματος των φουσκών του χρηματιστηρίου.

Πράγματι, παρά τη φιλολογία περί «επενδύσεων», «δουλειών για τον Αμερικανό πολίτη», «αύξησης των μισθών» κ.λπ. κ.λπ., είναι γνωστό ότι τέτοιες φοροαπαλλαγές καθόλου δεν οδηγούν σε επενδύσεις· αν κάποιος έχει λεφτά, γιατί να επενδύσει σε έναν τομέα που δεν περιμένει κερδοφορία;  Όπως θρηνούν σχετικά και οι Financial Times, το γεγονός αυτό το αποδεικνύει η πορεία της αντίστοιχης φοροαπαλλαγής στη Μεγάλη Βρετανία. Ενώ ο εταιρικός φόρος είναι πλέον κάτω από το 20%, ούτε οι μισθοί έχουν αυξηθεί, ούτε όμως και οι επενδύσεις. Η πραγματικότητα επομένως είναι ότι οι φοροαπαλλαγές από τη μια έχουν το καθαρά ταξικό πρόσημο της αύξησης των ανισοτήτων και από την άλλη επιτρέπουν στα απελευθερωμένα κεφάλαια που θα γυρίσουν στις ΗΠΑ από διάφορους φορολογικούς παραδείσους να πέσουν στο χρηματιστήριο που είναι στα πάνω του φουσκώνοντάς το περαιτέρω. Το τάιμινγκ είναι άψογο, δεδομένου ότι είμαστε σε μια περίοδο που υπάρχουν αρκετές ενδείξεις ότι η φούσκα κινδυνεύει να αρχίσει να σκάει, ή τέλος πάντως υπάρχει κίνδυνος «διόρθωσης». Οι φοροαπαλλαγές δίνουν αρκετά καύσιμα για το επόμενο χρονικό διάστημα: για όσους έχουν πολλά, πάρα πολλά λεφτά, τα καλύτερα είναι μπροστά. (Έτσι τουλάχιστον ελπίζουν οι υπεύθυνοι· όμως το σκάσιμο της φούσκας δεν είναι εν τέλει προβλέψιμο και μπορεί να συμβεί οποτεδήποτε.)

Με παρόμοιο τρόπο εξηγείται η ρητορική του Τραμπ για τις διεθνείς συνθήκες στις οποίες συμμετέχουν οι ΗΠΑ και οι οποίες είναι, λέει, «άδικες» για τις ΗΠΑ. Η βασική ιδέα δεν είναι ότι όντως το εμπόριο είναι «άδικο» – η λέξη αυτή είναι διαλεγμένη απλώς για να απευθυνθεί στο εθνικιστικό θυμικό της εκλογικής βάσης της Αμερικανικής (ακρο)δεξιάς. Ο λόγος μιας τόσο επιθετικής ρητορικής είναι ο πανικός των Αμερικανικών κεφαλαίων που αντιμετωπίζουν ανταγωνισμό από τους εταίρους τους, χάνοντας έτσι στην πορεία πεδία κερδοφορίας (π.χ. από το κινεζικό βιομηχανικό κεφάλαιο), τα οποία δεν αντικαθίστανται όπως γινόταν μέχρι τώρα από νέους τομείς κερδοφορίας, λ.χ. σε νέες τεχνολογίες κ.λπ. Έτσι, η μειωμένη ανταγωνιστικότητα των κεφαλαίων βαφτίζεται αδικία. (Εξάλλου, νόμος είναι το δίκιο του κεφαλαίου.)

Ο Τραμπ επιχειρεί να επαναδιαπραγματευτεί τη θέση των ΗΠΑ, αλλά όντας σε θέση θεμελιακά αδύναμη (τουλάχιστον μέχρι οι νέοι αυτοί τεχνολογικοί τομείς να ωριμάσουν – και φυσικά, εφόσον τότε οι ΗΠΑ παραμένουν όντως στην πρωτοπορία, κάτι που δεν είναι σίγουρο...) είναι βέβαιο ότι θα αναγκαστεί να υποχωρήσει σε έναν συμβιβασμό κατώτερο των προσδοκιών του. Δεν θα πρέπει όμως εδώ να υποτιμήσουμε το πώς η εκλογή Τραμπ, ως εκδήλωση πλευρών πολιτικής κρίσης στην Ουάσιγκτον, έχει επιπλέον βραχυκυκλώσει την αποτελεσματικότητα της μεγαλύτερης διπλωματίας του πλανήτη, συντείνοντας έτσι σε μια εικόνα υποχώρησης των ΗΠΑ στα ενεργά για αυτές μέτωπα. Ούτε θα πρέπει να υποτιμήσουμε το γεγονός ότι η υποχώρηση μπορεί να συνδυάζεται με σπασμωδικά επιθετικές κινήσεις.

Παραδείγματα της αδυναμίας υπάρχουν αρκετά:

- Η ήττα του αμερικανικού σχεδίου στη Μ. Ανατολή, η οποία συνδυάζεται ταυτόχρονα με ιδιαίτερη επιθετικότητα ως προς τη μεταφορά της πρεσβείας στην Ιερουσαλήμ. Αυτή τη στιγμή, οι ΗΠΑ είναι εντελώς απομονωμένες στο ζήτημα αυτό διεθνώς, ενώ ταυτόχρονα έχουν χάσει και τον όποιο ρόλο de facto μεσολαβητή είχαν διατηρήσει μέχρι τώρα. Ταυτόχρονα βλέπουν τη Ρωσία να αναβαθμίζεται, το Ιράν να αποκτά ρόλο περιφερειακού ρυθμιστή των εξελίξεων και να σταθεροποιεί τις σχέσεις του με την Ε.Ε., την Τουρκία να κάνει σημαντικά βήματα αυτονόμησης από τους ΝΑΤΟϊκούς σχεδιασμούς. Όχι κι άσχημα...

- Οι ΗΠΑ αμφισβητούν γενικά το πλέγμα της διεθνούς στάτους κβο -αμυντικές συνθήκες, «ανοικτές» αγορές κ.λπ.- και τις όποιες προσπάθειες να αντιμετωπιστούν παγκόσμιες προκλήσεις, όπως η κλιματική αλλαγή.

- Η «σημαντικότατη» και με φανφάρες διαφημισμένη επίσκεψη Τραμπ στην Κίνα δεν συνοδεύτηκε από καμιά «υποχώρηση» της τελευταίας ως προς το «άδικο» εμπόριο με τις ΗΠΑ. Γιατί άλλωστε; Καμία αδικία δεν βλέπουν οι κινέζοι από τη μεριά τους.

- Η έξοδος από την TPP, την ελεύθερη ζώνη εμπορίου του Ειρηνικού, ήταν μία από τις πρώτες κινήσεις της προεδρίας. Όταν πρόσφατα οι υπόλοιπες 11 κυβερνήσεις με επιμονή της Ιαπωνίας τα βρήκαν μεταξύ τους χωρίς τις ΗΠΑ, ο Τουίτι είπε: «Θα εξετάζαμε να διαπραγματευτούμε με τους υπόλοιπους, είτε ξεχωριστά είτε σε ομάδες».

- Πρόσφατα εξαπέλυσε απειλές για την έναρξη εμπορικού πολέμου με την Ευρώπη. Οι πιθανότητες να πραγματοποιηθεί (και αυτή) η απειλή είναι μικρές.

- Επειδή η διαπραγματευτική αυτή πρακτική είναι υψηλού κινδύνου, δεν θα πρέπει να αποκλειστούν και σοβαρά λάθη, σπασμωδικές κινήσεις κ.λπ. Το νέο «Δόγμα Πυρηνικής Πολιτικής και Ασφάλειας» που δημοσιοποιήθηκε πρόσφατα από το Πεντάγωνο «αποκαλύπτει τη θέληση των ΗΠΑ να εξοπλιστούν με νέα πυρηνικά όπλα μικρής ισχύος ως απάντηση στον επανεξοπλισμό της Ρωσίας». Η  επιθετικότατη αυτή κίνηση δεν μπορούμε να πούμε ότι μειώνει τους κινδύνους διεθνούς ανάφλεξης...

- Κ.ο.κ.

 

Η Ευρωπαϊκή στιγμή της αστάθειας

Η Ε.Ε., ύστερα από μια σειρά δύσκολα χρόνια, πρώτα κρίσης και έπειτα ύφεσης, ύστερα και από το χτύπημα του Brexit, έφτασε στο τέλος του 2017 να έχει μια κάποια ανάπτυξη (αν και άργησε σε σχέση με τις ΗΠΑ να την καταφέρει), ενώ ταυτόχρονα η νίκη Μακρόν παρουσιάζεται ως η αρχή μιας πολιτικής αναμόρφωσης της «Ευρώπης», από τη μία με τη νίκη επί του «λαϊκισμού» και από την άλλη με την διαμόρφωση ενός μακρόπνοου σχεδίου για την πολιτικοοικονομική ολοκλήρωση της Ευρωζώνης, σχέδιο που εκφραστής του είναι ακριβώς ο Μακρόν.

Είναι αλήθεια ότι η Ε.Ε. θα μπορούσε θεωρητικά να επιβιώσει ως ιμπεριαλιστική ολοκλήρωση μόνο εφόσον όντως κατάφερνε να γίνει κάποιου τύπου ομοσπονδία, με κεντρική κυβέρνηση, κεντρική τράπεζα, κεντρικό υπουργείο οικονομικών. Το γιατί κάτι τέτοιο δεν μπορεί να συμβεί χωρίς επαναστατικά αντιδραστικές αλλαγές (προς όφελος του κεφαλαίου) το έχουμε συζητήσει αλλού. Το σημαντικό στη συγκυρία είναι επομένως ότι:

- Οι προτάσεις Μακρόν, αν και στη γενική κατεύθυνση της ομοσπονδιοποίησης, σε καμιά περίπτωση δεν είναι επαρκείς για να σώσουν μακροπρόθεσμα την Ε.Ε. (σε αυτό συμφωνεί και ο Τσακαλώτος, για τους δικούς του λόγους βέβαια που, για όποιον ενδιαφέρεται, τους αναπτύσσει σε πρόσφατο άρθρο του).

- Ο ίδιος ο Μακρόν επιπλέει στον αφρό των ημερών μόνο επειδή δεν υπάρχει απέναντί του συγκροτημένη κυβέρνηση στην Γερμανία (οποιαδήποτε Γερμανική κυβέρνηση θα έκοβε αμέσως τη συζήτηση όταν θα έφτανε σε αμοιβαιοποίηση των χρεών και κεντρικούς προϋπολογισμούς σε μέγεθος που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της Ε.Ε., ας πούμε 25% του Ευρωπαϊκού ΑΕΠ).

- Η ανυπαρξία κυβέρνησης στη Γερμανία τόσους μήνες μετά τις εκλογές είναι αποτέλεσμα αντίστοιχης κρίσης στο πολιτικό εποικοδόμημα με αυτήν που έκφρασή της είναι ο Τραμπ.

Το τελευταίο σημείο είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον, δεδομένης της κεντρικής θέσης που έχει η Γερμανία ως ατμομηχανή της Ε.Ε. και της θεωρούμενης παντοδυναμίας της. Τα πράγματα δεν είναι έτσι και έφτασε μόνο το αποτέλεσμα των εκλογών για να φέρει σε μια νύχτα την πραγματικότητα στην επιφάνεια.

Τα παραπάνω δεν αντιφάσκουν με την οικονομική πραγματικότητα. Γιατί όντως η Ε.Ε. άρχισε να αναπτύσσεται ως σύνολο – ακόμα και η Ελλάδα, τραβηγμένη από αυτή τη γενική κεφαλαιακή ανάκαμψη φαίνεται να έχει μια οριακά θετική αύξηση του ΑΕΠ της φέτος. Αυτό δεν σημαίνει, όμως, όπως και στις ΗΠΑ, ότι η ανάπτυξη αυτή είναι επαρκής ή ότι θα κρατήσει. Γιατί οι αστάθειες στο οικονομικό είναι εμφανείς, από τις διακυμάνσεις στα νομίσματα, το ασθενές δολάριο και αντίστοιχα το ισχυρό ευρώ (το οποίο δυσκολεύει τις εξαγωγές), τις απειλές του Τραμπ κ.λπ. κ.λπ.

Επιπλέον η «παγκοσμιοποίηση», η διεθνοποίηση του κεφαλαίου, έχει αρχίσει να αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα. Οι εμπορικές και κεφαλαιακές ροές δεν αυξάνονται με πιο γρήγορο ρυθμό από το παγκόσμιο ΑΕΠ. Η διεθνοποίηση του μεταβλητού κεφαλαίου –δηλαδή της εργατικής δύναμης, δηλαδή των μεταναστευτικών ροών– αντιμετωπίζει σημαντικά προβλήματα και αδυνατεί να κανονικοποιηθεί σε βέλτιστα για το κεφάλαιο πλαίσια. Η Μέρκελ επομένως, στο Νταβός, αφού διευκρίνισε ότι «ένας είναι ο εχθρός, ο προστατευτισμός» (στον οποίο εντάσσει τον εθνικισμό και τον «λαϊκισμό»), προσπάθησε να περιγράψει ένα πλαίσιο αρχών για την Ευρώπη και το πώς αυτή να αποφύγει τις κρίσεις. Υποστήριξε πως το Brexit έδωσε στην Ευρώπη το κουράγιο να προχωρήσει μπροστά. Ότι η Ευρώπη χρειάζεται μια ενιαία αγορά κεφαλαίου, την ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης και τη δημιουργία μιας ενιαίας ψηφιακής αγοράς. «Η Ευρώπη πρέπει να συγκροτήσει μια κοινή εξωτερική πολιτική, να στείλει ένα ενιαίο μήνυμα στην Κίνα, στις ΗΠΑ, στην Ινδία και σε άλλες χώρες», πρόσθεσε η φράου Μέρκελ.

Τα παραπάνω είναι σε ευθεία αντίθεση με τις προγραμματικές μπαλαφάρες του Μακρόν, αποτελώντας ένα νεοφιλελεύθερο μίνιμουμ για την κοινή ευρωπαϊκή αγορά, μακριά από την όποια ολοκλήρωση θα ήθελε ο Γάλλος πρόεδρος. Βέβαια η συμφωνία για σχηματισμό κυβέρνησης με τους, στα πρόθυρα της διάλυσης, σοσιαλδημοκράτες, περιλαμβάνει κάποια σημεία στην κατεύθυνση της ομοσπονδιοποίησης. Αλλά:

- Είναι «πολύ λίγο, πολύ αργά», που λένε οι αγγλοσάξονες. Μια μικρή αύξηση της Γερμανικής συνεισφοράς (αν γίνει) στον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό είναι σταγόνα στον ωκεανό.

- Η συμφωνημένη εφαρμογή αντι-ντάμπινγκ στα Ευρωπαϊκά όρια και η επιβολή κοινών ευρωσυντελεστών στη φορολογία των εταιρικών κερδών, αν και στη σωστή κατεύθυνση, θα αντιμετωπίσει όχι μόνο την ισχυρή αντίδραση της Ιρλανδίας (που είναι ένας νόμιμος φορολογικός παράδεισος) και της Βουλγαρίας (που προσπαθεί να μπει στην μεγάλη κατηγορία μειώνοντας την φορολογία, με μικρή ως τώρα επιτυχία κυρίως προσελκύοντας Έλληνες μικροαστούς μικροκαπιταλιστές και όχι μεγάλο κεφάλαιο), αλλά και από χώρες εκτός Ε.Ε. στα ανατολικά που φιλοδοξούν να αποτελέσουν προορισμό γερμανικών επενδύσεων.

- Ο «μεγάλος συνασπισμός», αν τελικά συγκληθεί, δεν θα είναι καθόλου μεγάλος. Με 56% των εδρών στη βουλή, με τους σοσιαλδημοκράτες υπό διάλυση, με τη Μέρκελ σοβαρά αποδυναμωμένη, οποιαδήποτε μέτρα διαφορετικά από το τρέχον κονσένσους είναι μοιραίο να έχουν πρόβλημα.

- Ο πρόσφατα σχηματισμένος κυβερνητικός συνασπισμός στην Ολλανδία βασίζεται στη ρητή συμφωνία για το ακριβώς αντίθετο: Καμιά ενίσχυση της ευρωζώνης. Για να μην πούμε για τις ακροδεξιές φωνές κατά της «ενοποίησης» στην Αυστρία. Γαλλία και Γερμανία είναι σε θέση να συγκρουστούν σε τέτοια ζητήματα με αυτές τις χώρες;

Και, φυσικά, καθαυτό το γεγονός της αδυναμίας σχηματισμού κυβέρνησης στη Γερμανία, που έχει αντικειμενικά αποδυναμώσει τις φεντεραλιστικές φωνές και που συνοδεύεται από τη βαθιά κρίση της γερμανικής Σοσιαλδημοκρατίας, την άνοδο της ναζιστικής ακροδεξιάς, τη βαθιά κρίση και αποσταθεροποίηση των πολιτικών συστημάτων των περισσότερων Ευρωπαϊκών χωρών.

 

Ο γκρεμός και το ρέμα

Ως προς την Ε.Ε. το ζήτημα είναι ότι, όπως πλέον το έχουν συνειδητοποιήσει και οι ίδιοι οι ηγέτες μας, το «βάθεμα» της ολοκλήρωσης είναι, αν όχι αδύνατο, πάντως πολύ δύσκολο, ακριβό και σίγουρα θα αποδεικνυόταν μια πολύ αργή διαδικασία, σε μια περίοδο που δεν  υπάρχει χρόνος. Ένα πρόσφατο «working paper» του ΔΝΤ με τίτλο «Οικονομική σύγκλιση στην περιοχή του Ευρώ: Ερχόμαστε πιο κοντά ή απομακρυνόμαστε;» (οι ενδιαφερόμενοι/ες μπορούν να το κατεβάσουν εδώ), βάζει τα πράγματα στη θέση τους και απαντά έμμεσα αλλά σαφώς στο ερώτημα του τίτλου του: Απομακρυνόμαστε. Πληθωρισμός, επιτόκια, κατά κεφαλήν ΑΕΠ, παραγωγικότητα, απασχόληση, επενδύσεις, μέγεθος των κρίσεων ανά κράτος-μέλος, κόστος χρήματος και ακινήτων, όλοι αυτοί οι παράγοντες, αντί να συγκλίνουν απέκλιναν μετά την εισαγωγή του ευρώ. Επιπλέον, οι μηχανισμοί διόρθωσης σε καθεστώς κοινού νομίσματος απέτυχαν, το ενδοευρωπαϊκό εμπόριο δεν αυξήθηκε όσο προβλεπόταν ενώ και η «εσωτερική υποτίμηση» που επιβλήθηκε δια της βίας στις νότιες χώρες (αλλά με ιδιαίτερη οξύτητα στην Ελλάδα) καμιά ουσιαστική επίδραση δεν είχε εν τέλει στην «ανταγωνιστικότητα». Οι ροές κεφαλαίων αυξήθηκαν μεν, χρηματοδότησαν όμως τομείς χαμηλής παραγωγικότητας στον νότο (ακίνητα, υπηρεσίες) δημιουργώντας έτσι φούσκες που έσκασαν. Τη ίδια στιγμή οι άμεσες ξένες επενδύσεις (προερχόμενες κυρίως από γερμανικά Βιομηχανικά κεφάλαια) αντί για χώρες του ευρώ, κατευθύνθηκαν σε κεντροευρωπαϊκές χώρες. Η δημοσίευση δεν το λέει ρητά, αλλά το συμπέρασμα είναι αβίαστο: το ευρώ ήταν λάθος.

Το πρόβλημα είναι ότι η έξοδος θα είναι μια ιδιαίτερα χαοτική διαδικασία που σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να εγγυηθεί τα συμφέροντα του κεφαλαίου, άρα κανείς δεν πρόκειται να αναλάβει την ευθύνη να πατήσει το κουμπί. Επομένως, τώρα που είμαστε σε ανοδικό τμήμα του οικονομικού κύκλου, θα επιχειρηθούν κάποιες εμβαλωματικές λύσεις μέχρι την επόμενη κρίση που το οικοδόμημα θα (ξανα)καταρρεύσει.

Υπάρχει χώρος για κεινσιανές πολιτικές; Για παράδειγμα είδαμε την πρόταση από την επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης για εγγυημένο ελάχιστο εισόδημα: κάθε πολίτης θα δικαιούται αυτόματα ένα ποσό ίσο με τον ελάχιστο μισθό, ανεξάρτητα από το εισόδημά του, την εργασιακή του κατάσταση κ.λπ. (Το μέτρο δεν είναι τόσο «σοσιαλιστικό» όσο ακούγεται. Το εφαρμόζουν μάλιστα οι... ΗΠΑ για τους κατοίκους της Αλάσκας.) Πρόσφατα, μια τέτοια πρόταση καταψηφίστηκε στην Ελβετία, αλλά δεν αποκλείεται καθόλου να επανέλθει. Πρόσφατα ακόμα και ο ίδιος ο Τραμπ επιχείρησε να «πουλήσει» στη Γερουσία ένα κεϊνσιανού τύπου σχέδιο δημόσιων επενδύσεων για υποδομές, με αντάλλαγμα σκλήρυνση στο μεταναστευτικό. Άρα μήπως τείνουμε σε μια επιστροφή σε πιο κεϊνσιανές πολιτικές;

Η απάντηση είναι ένα σαφές όχι. Η κερδοφορία δεν έχει αποκατασταθεί σε επίπεδα που να «δικαιολογούν» την όποια μικρή παραχώρηση στην εργασία εκ μέρους του κεφαλαίου, ακόμα και με τη μορφή των δημόσιων επενδύσεων. Ο ίδιος ο Τραμπ πρότεινε ένα τέτοιο σχέδιο, τη στιγμή που οι φοροαπαλλαγές που πέρασε για το μεγάλο κεφάλαιο μειώνουν δραστικά τον προϋπολογισμό του. Με δεδομένο ότι αποκλείεται η άμεση χρηματοδότηση από την Κεντρική Τράπεζα -κάτι τέτοιο θα ήταν λέει «πληθωριστικό» και διάφορα άλλα τέτοια επικολυρικά-, κονδύλια για τέτοιες επενδύσεις δεν θα εκταμιευθούν γιατί σε καθεστώς λιτότητας δεν υπάρχουν – και άρα η πρόταση είναι σαφώς μόνο ρητορική. Στην Ευρώπη πάλι, το ερώτημα είναι ποιος θα τολμούσε να προτείνει τέτοια μέτρα. Ο Μακρόν, ο οποίος κατάφερε να περάσει τομές στο εργατικό εισόδημα τόσο αντιδραστικές που μέχρι πέρσι ήταν αδιανόητο ότι θα περνούσαν; Η γερμανική κυβέρνηση, όταν και εφόσον συγκροτηθεί, που θα είναι έρμαιο της ακροδεξιάς; Και όλα αυτά σε ένα οικονομικό περιβάλλον ιδιαίτερης αστάθειας και αυξανόμενων ανταγωνισμών με τον εξ ανατολών κίνδυνο (Κίνα, Ρωσία, κ.λπ.).

Οι Financial Times τελειώνουν την ανταπόκρισή τους από το Νταβός με ένα μείγμα κυνικής ειρωνείας και ανησυχίας, ως εξής: «[Ο Αμερικανός πρόεδρος επέμεινε] ότι οι πολιτικές του έχουν στόχο να ωφελήσουν τους “ξεχασμένους ανθρώπους”. Οι “ξεχασμένοι άνθρωποι” ήταν αναμφισβήτητα αυτοί για τους οποίους έγινε η περισσότερη μνεία στο Νταβός φέτος, κάτι που σίγουρα θα αποτελέσει μεγάλη πηγή καθησυχασμού γι’ αυτούς...».

Το ζήτημα είναι αν η ανησυχία καταφέρει να αντικαταστήσει τον κυνισμό ως το κυρίαρχο αίσθημα στις ανώτερες τάξεις...

 

 

 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ

ΕΚΤΟΣ ΥΛΗΣ|
30/05/2023 - 12:10

Η Απάντηση στον Τζων Λιούις συνιστά πριν απ’ όλα μια εξαιρετική εισαγωγή στον μαρξισμό του Αλτουσέρ, ένα αλτουσεριανό μανιφέστο.

ΕΚΤΟΣ ΥΛΗΣ|
17/01/2023 - 17:34

Ο Φεμινισμός για το 99%, από τα πιο σημαίνοντα κείμενα του ρεύματος της κοινωνικής αναπαραγωγής, είναι γέννημα-θρέμμα της Παγκόσμιας Φεμινιστικής Απεργίας.

ΘΕΩΡΙΑ|
16/12/2021 - 14:44

Τον Νοέμβριο του 1977, από το βήμα του συνεδρίου που διοργάνωσε στη Βενετία η εφημερίδα Il Manifesto, ο Αλτουσέρ αναφωνεί «Επιτέλους, η κρίση του μαρξισμού!».

ΚΟΙΝΩΝΙΑ/ΚΙΝΗΜΑΤΑ|
09/02/2021 - 16:16

Ένα κίνημα για δημόσιο, δωρεάν και δημοκρατικό πανεπιστήμιο, είναι πρώτα απ’ όλα ένα κίνημα για ανοιχτό πανεπιστήμιο.