Το συζητάμε όλοι. Ακόμα και αν δεν συνειδητοποιούμε πολλές φορές τις λέξεις που ξεστομίζουμε. Η συγκυρία που ζούμε είναι ιστορική. Τι σημαίνει όμως αυτό; Οι κίνδυνοι που παράγει είναι μάλλον σαφείς, τους βλέπουμε κάθε μέρα, τους βιώνουμε στο πετσί μας. Ποιες είναι όμως οι ευκαιρίες; Υπάρχουν τέτοιες και αν ναι τι σημαίνει αυτό για μια αριστερή, ανταγωνιστική ταξική στρατηγική;

Η κρίση και το κράτος…

Η επίθεση που εξαπολύουν η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ από κοινού με την τρόικα, εκτός από πρωτοφανούς αγριότητας κήρυξη πολέμου στα εργατικά και λαϊκά στρώματα, αποτελεί και μια αναδιάταξη στα πλαίσια του αστικού συνασπισμού εξουσίας. Άλλωστε, πάντα μια κρίση παράγει και εκκαθαριστικά αποτελέσματα στα μη επαρκώς αξιοποιούμενα κεφάλαια. Διαφορετικά ειπωμένο, μέσα στην παρούσα κρίση και με τον ειδικό τρόπο διαχείρισης που επιλέγει η τρέχουσα μονεταριστική ορθοδοξία στην ευρωζώνη, αναδιατάσσεται η κοινωνική συμμαχία που συναρθρώνεται στα πλαίσια του κράτους. Αυτό σημαίνει ότι οι επιθετικότερες μερίδες του κεφαλαίου στην Ελλάδα και διεθνώς αναβαθμίζουν την θέση τους τόσο απέναντι στις υποτελείς μερίδες, όσο βεβαίως και απέναντι στα λαϊκά στρώματα.

Τα αποτελέσματα αυτού του μετασχηματισμού είναι σαφή, όχι μόνο στο οικονομικό επίπεδο, αλλά και στους όρους λειτουργίας του κράτους και, κυρίως, στους όρους άρθρωσης της αστικής ιδεολογικής κυριαρχίας. Η πρότερη αστική στρατηγική μπορούσε να εκπροσωπεί και να αναπαράγει στρώματα και τάξεις στηρίγματα και να εμπεδώνει αποτελέσματα αποδιάρθωσης σε αντίπαλα ταξικά οράματα, να αναπαράγει την αίσθηση μιας κοινωνίας χωρίς διαιρέσεις και να προτείνει ένα θετικό ιδεολογικό πρόταγμα για (σχεδόν) όλους, να ασκεί με λίγα λόγια πρακτικές ηγεμονίας στα κυριαρχούμενα στρώματα. Αυτή η στρατηγική εγκαταλείπεται και η τρέχουσα δεν έχει τίποτα να υποσχεθεί παρά μόνο την επιβίωση του υφιστάμενου κοινωνικού συστήματος.

Ακόμη και έτσι, όμως, δεν πρόκειται για μια τελεολογικού τύπου «αναγκαστική» επιλογή, αλλά κυρίως για μια στρατηγική σκλήρυνσης στο έδαφος της απουσίας ανταγωνιστικής ταξικής τρατηγικής, καθώς και μια απάντηση στα σκιρτήματα της ταξικής πάλης διεθνώς. Άλλωστε, οι ταξικές στρατηγικές δεν διαμορφώνονται ποτέ ως αναγκαιότητες απέναντι σε «εσωτερικά» καθορισμένους οικονομικούς νόμους, αλλά είναι πάντοτε επικαθορισμένες από την ταξικό ανταγωνισμό. Με την έννοια αυτή, πρόκειται, πάνω απ’ όλα, για μια πολιτική και όχι απλώς για μια οικονομική στρατηγική.

Αν ισχύουν όλα αυτά, είναι μάλλον φανερό ότι οι πολιτικοί εκπρόσωποι του κεφαλαίου βλέπουν στην κρίση την ευκαιρία μιας πλήρους αναδιάταξης του συσχετισμού των δυνάμεων προς όφελος του κεφαλαίου, αλλά και βαθέματος των ίδιων των εκμεταλλευτικών χαρακτηριστικών του καπιταλιστικού κοινωνικού συστήματος, αναγνωρίζουν δηλαδή με άλλα λόγια την ιστορικότητα της περιόδου για την οποία κάναμε λόγο στην αρχή...

Μια ηχηρή στρατηγική απουσία

Απέναντι σε αυτή την επίθεση, η ανασύνθεση της επαναστατικής στρατηγικής φαντάζει αναγκαστική για να μπορέσει το εργατικό κίνημα να απαντήσει αποτελεσματικά. Σε διαφορετική περίπτωση ο ταξικός συσχετισμός δυνάμεων που θα αποκατασταθεί δεν θα δίνει την δυνατότητα να γίνεται πειστικός λόγος όχι μόνο για την δυνατότητα κοινωνικής χειραφέτησης, αλλά ούτε και για την αξιοπρεπή επιβίωση των λαϊκών στρωμάτων.

Η κρίση του καπιταλισμού όμως δεν είναι η μόνη κρίση που ρίχνει βαριά την σκιά της στον ταξικό συσχετισμό. Στις σημερινές συνθήκες, αυτή συναντιέται με τον πιο έντονο τρόπο, με την κρίση της αριστεράς. Μια κρίση που εδράζεται σε ένα βαθύ έλλειμμα στρατηγικής, μια κρίση που δεν είναι καινούργια, αλλά σοβεί εδώ και αρκετές δεκαετίες. Και αν μέχρι πρότινος, η κρίση της αριστερής στρατηγικής δεν φαίνονταν τόσο έντονα, ήταν μάλλον λόγω του ότι τα διακυβεύματα που έβαζε ο αντίπαλος στο τραπέζι δεν ήταν τέτοια που να αλλάζουν ολόκληρη την υφιστάμενη κοινωνική ισορροπία, τους συνολικούς δηλαδή όρους αναπαραγωγής των κοινωνικών τάξεων, είτε των κυρίαρχων, είτε των υποτελών.

Άλλωστε, μέσα σε αυτή ακριβώς την κοινωνική ισορροπία, αναπαράγονταν ως σήμερα και η αριστερά, ακόμη και στις υφιστάμενες, μη επαρκείς εκδοχές της: Αφ’ ενός (ως παραφωνία) οι αποσπασματικές όψεις μιας εν δυνάμει επαναστατικής στρατηγικής, αφ’ ετέρου, και κυρίως, οι όψεις μιας αριστερής ενδοσυστημικής (με τον έναν ή τον άλλο τρόπο) τοποθέτησης. Η αναπαραγωγή αυτή, γινόταν πάντα με το χνάρι της ταξικής κυριαρχίας του αντιπάλου πάνω στην αριστερά, αλλά δεν έπαυε να παράγει ορισμένα στοιχεία που συνιστούν απαραίτητη αφετηρία για την ανασύνθεση μιας σύγχρονης επαναστατικής στρατηγικής: Η κινηματική αποτελεσματικότητα, η ιδεολογική ανεξαρτησία, η αντισυνδιαχειριστική λογική για τους θεσμούς και τα κινήματα, η ανανέωση της μαρξιστικής θεωρίας, η διατήρηση ενός οράματος κοινωνικού μετασχηματισμού ως ιδεολογική ρωγμή στην κυρίαρχη ιδεολογία.

Την ίδια στιγμή, όμως, η διαμορφωμένη κατάσταση αναπαρήγαγε και τα στοιχεία της κρίσης της αριστεράς, στοιχεία που άλλωστε αποτέλεσαν σε όλη αυτή την περίοδο την κυρίαρχη πλευρά της αντίφασης: Τον παραγοντισμό, τον απομονωτισμό, την υποτίμηση των κινημάτων και την βαθιά ηττοπάθεια, την κομματική περιχαράκωση, την ιδεοληψία και τον συντηρητισμό σε κάποιες περιπτώσεις. Τον ευρωπαϊσμό, την πλήρη ηγεμόνευση και ενσωμάτωση στους κρατικούς θεσμούς, την απεμπόληση κάθε έννοιας κοινωνικού μετασχηματισμού, την υποταγή στην τακτική του καπιταλιστικά εφικτού σε άλλες, αλλά και τον θεωρητικισμό, τον μικρομεγαλισμό, τον αριστερισμό και την υποτίμηση του πολιτικού επιπέδου. Και είναι αυτή η κρίση της αριστερής στρατηγικής σήμερα που επιτρέπει τελικά στον ταξικό αντίπαλο να κινείται σαν να μην έχει κάτι να φοβάται, σαν η εξέλιξη των πραγμάτων να εξαρτάται μόνο από τις δικές του επιδόσεις και επιλογές.

Και η δυνατότητα μιας εκκωφαντικής παρουσίας

Είναι φανερό ότι η συνθήκη αναπαραγωγής της αριστεράς στην μορφή που την ξέραμε πλέον διακυβεύεται. Και αυτό γιατί, η διογκούμενη λαϊκή δυσαρέσκεια δεν θα μπορεί ακόμη για πολύ αναπαράγει τις υφιστάμενες εκδοχές ενός παλαιότερου ταξικού συσχετισμού και των πολιτικών μορφών που διαμορφώθηκαν από αυτόν, αλλά και τον διαμόρφωσαν. Η αυθόρμητη λαϊκή αγανάκτηση δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι αν δεν εκπροσωπηθεί από μια πραγματικά ανταγωνιστική αριστερή στρατηγική, θα μείνει αγανάκτηση. Ενδέχεται να μετατραπεί σε συντηρητισμό, ατομισμό, επιβιωτισμό, είτε από την άλλη να έχει αποτελέσματα παθητικοποίησης και αποπολιτικοποίησης.

Αν όμως η κρίση παράγει εκκαθαριστικά αποτελέσματα για το κεφάλαιο και διακυβεύει ενδεχομένως και την ύπαρξη της αριστεράς όπως την ξέραμε μέχρι σήμερα, δεν είναι παράτολμο να κάνουμε την μεταφορά ότι τελικά η κρίση δύναται να παράγει «εκκαθαριστικά» αποτελέσματα ακόμα και για την κρίση της αριστεράς. Και αυτό γιατί οι κορώνες που εγκλωβίζουν τα λαϊκά στρώματα στις αστικές στρατηγικές πιέζονται, απεκδύονται το ιδεολογικό τους περιεχόμενο και κάνουν φανερό το σε ποια πλευρά του χαρακώματος είναι. Κάνουν δηλαδή ευκολότερη την επιβεβαίωση του ορθού πάνω στο λάθος, την διόρθωση και αυτοκριτική, δίνοντας ευκαιρία για ανανέωση όψεων της αριστερής στρατηγικής.

Από την άλλη, είναι σαφές ότι η τρέχουσα αστική στρατηγική, μαζί με προσπάθεια εξόδου από την κρίση, αναπαράγει στοιχεία που είναι σε θέση να εντείνουν αυτή την κρίση σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από αυτήν που παράγει η ανάγκη απλής διαχείρισης οικονομικών μεγεθών. Δίνουν, με άλλα λόγια, το υλικό υπόβαθρό για να διαμορφωθεί αυτή η δυνατότητα μιας αριστερής στρατηγικής: Η εν δυνάμει αποσύνδεση μεγάλων τμημάτων των λαϊκών μαζών από την επιρροή των αστικών κομμάτων, κάνει για πρώτη φορά τόσο έντονη την δυνατότητα –όχι κινηματικής ή συνδικαλιστικής-, αλλά πολιτικής εκπροσώπησης τμημάτων των λαϊκών τάξεων. Η ανυπαρξία ιδεολογικού προτάγματος και η επίταση μιας μετα-ηγεμονικής εκδοχής νεοσυντηριτισμού, ξαναδίνουν αίγλη στα οράματα του κοινωνικού μετασχηματισμού. Οι κυρίαρχες ταξικές επιλογές του κεφαλαίου, χάνουν την νομιμοποίησή τους και δημιουργούν ευήκοα ώτα για όσους επιμένουν να μην τις βλέπουν ως ουδέτερες επιλογές. Η συντήρηση, αλλά και ταυτόχρονα η υπονόμευση οποιασδήποτε εναλλακτικής αστικής στρατηγικής στη συκυρία μπορεί να στρέψει το βλέμμα πολλών προς μια ριζικά διαφορετική πολιτική κατεύθυνση, ακόμα και στην αναζήτησή τους για εκπροσώπηση πιο πρωτόλειων πολιτικών αντανακλαστικών αυτοσυντήρησης τους.

Το υλικό υπόβαθρο όλων των τάσεων

Η δυνατότητα αύξησης των πολιτικών εκπροσωπήσεων, αλλά και κινηματικής αποτελεσματικότητας της αριστεράς, όπως και το ίδιο το διακύβευμα της ύπαρξής της, έστω και με τους υφιστάμενους όρους, έχει άλλωστε υλικό υπόβαθρο: Η νεολαία, αδύναμος κρίκος των επιχειρούμενων αναδιαρθρώσεων, αλλά και ο πιο απρόβλεπτος πυροδότης των κοινωνικών διεργασιών, δείχνει να εντείνει την αποστροφή της προς την κυρίαρχη πολιτική και τα πρότυπά της και να θέλγεται ξανά από την ομορφιά του κοινωνικού αγώνα. Τα νέα μικροαστικά στρώματα, που για χρόνια αποτέλεσαν την ραχοκοκαλιά της εκτός των τειχών αριστεράς, δεν υφίστανται μόνο μια πρωτόγνωρη συνθήκη απαξίωσης του μορφωτικού τους κεφαλαίου και της εργασιακής τους ένταξης, αλλά έχουν και την εμπειρία ισχυρών διεκδικήσεων και κινημάτων, μεγάλο τμήμα τους έχει μεγαλώσει δίπλα σε μια διεκδικητική αριστερά. Η εργατική τάξη, με όλες τις νέες μορφές της είναι πιο μορφωμένη και διεκδικητική, ακόμα και αν ο υποταγμένος συνδικαλισμός δεν έχει τον τρόπο να διοχετεύσει την δυσαρέσκεια και την οργή της στους δρόμους.

Σε αυτές τις υλικές συνθήκες, η προσπάθεια διαμόρφωσης ενός αγωνιστικού κοινωνικού μετώπου, ως αντίπαλου δέους στον αστικό συνασπισμό εξουσίας είναι πραγματική δυνατότητα και μπορεί να σημάνει για μια υπό διαμόρφωση ανταγωνιστική αριστερή στρατηγική την δυνατότητα για ανασύνθεση του σύγχρονου επαναστατικού κοινωνικού υποκειμένου, της αντικαπιταλιστικής κοινωνικής συμμαχίας που είναι απαραίτητη προϋπόθεση για διαμορφωθεί αυτή η στρατηγική.

Αντί επιλόγου

Γίνεται φανερό, ότι μετά το πέρας της κρίσης τα πράγματα δεν θα είναι όπως πριν από αυτήν. Άλλωστε, ιστορικά οι ταξικοί συσχετισμοί που αποκρυσταλλώθηκαν μετά από περιόδους κρίσης, αποτέλεσαν υπόδειγμα για την καπιταλιστική ανάπτυξη, έθεσαν τους όρους του βηματισμού της. Το ίδιο συνέβη πάντα και με τα πολιτικά υποκείμενα, τόσο τα αστικά, όσο και τα αριστερά ή εν δυνάμει επαναστατικά: Η φυσιογνωμία και η στρατηγική τους πάντα ανανεώθηκε (ρητά ή άρρητα) μέσα από την αντίδραση σε τέτοιες κινήσεις κλίμακας του αντιπάλου.

Το αν αυτή η αντίδραση θα είναι απλώς η αντίδραση του ταξικού ενστίκτου των εργαζόμενων στρωμάτων, αν θα περιοριστεί στις αυθόρμητές τους αντιδράσεις ή θα μπορέσει να συμπυκνωθεί στο πολιτικό επίπεδο και να αποτελέσει μια, έστω και μειοψηφική, αλλά «ολοκληρωμένη» αριστερή πολιτική στρατηγική, θα κρίνει στο τέλος και την επόμενη μέρα, τόσο της ίδιας της αριστεράς, όσο και της λαϊκής κοινωνικής συμμαχίας που καλείται ταυτόχρονα να παράξει, να δημιουργήσει και να εκπροσωπήσει. Και μέσα σε αυτές τις συνθήκες, παράλληλα με την απόπειρα διαμόρφωσης αυτής της κοινωνικής συμμαχίας, είναι που αντικειμενικά θα δοκιμαστεί με τους καλύτερους όρους η δυνατότητα ανασύνθεσης του σύγχρονου επαναστατικού υποκειμένου.

Ας δώσουμε την ελπίδα στην ευκαιρία, όχι στον κίνδυνο. Μέσα από την κρίση της, ο καιρός της αριστεράς, ο καιρός των μεγάλων (νέων) αφηγήσεων που θα αντικαταστήσουν για μια ακόμη φορά τα προσωπικά οράματα μπορεί ήδη να γράφεται. Κι εμείς, να καθόμαστε πάνω στην πένα της ιστορίας…