Ο πολύνεκρος διετής εμφύλιος που μαίνεται στη Συρία δεν είναι απλώς η τελευταία πράξη του κύκλου των αραβικών εξεγέρσεων, αυτού του ιδιόμορφου ρεύματος κοινωνικής αφύπνισης που διατρέχει την Τυνησία, την Αίγυπτο, τη Λιβύη, την Υεμένη και το Μπαχρέιν, αλλά μάλλον η πιο δραματική συμπύκνωση και έκφραση των κοινωνικοπολιτισμικών αντιθέσεων και των γεωπολιτικών στρατηγικών συγκρούσεων που βρίσκονται στο υπόβαθρο των εξελίξεων στην ευρύτερη περιοχή. Με αυτή την έννοια δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι στη συριακή κρίση βλέπει κανείς να αποτυπώνονται στοιχεία της σύγκρουσης που από τη μία περιλαμβάνει το σιιτικό και σουνητικό Ισλάμ, τα αυταρχικά καθεστώτα και τις οικονομικές ελίτ και από την άλλη λαϊκά κινήματα που έχουν ως άξονα τον εκδημοκρατισμό και την αναδιανομή του πλούτου, κοσμικά και θρησκευτικά ρεύματα αλλά και με ιμπεριαλιαστικά συμφέροντα για τον έλεγχο της περιοχής.

Γίνεται φανερό ότι από την έκβαση των γεγονότων στη Συρία κρίνονται πολύ περισσότερα από την εκπαραθύρωση ή μη του καθεστώτος Άσαντ. Ας μην ξεχνάμε ότι η Συρία αποτελεί ένα από τα ιστορικότερα αραβικά κράτη που μαζί με την Αίγυπτο καθόρισε επί δεκαετίες τις πολιτικές εξελίξεις στη Μέση Ανατολή και τον αραβικό κόσμο (κίνημα Μπάαθ, Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία, τριακονταετής στρατιωτική παρουσία στο Λίβανο, στενές σχέσεις με τη Χεζμπολάχ, επί σειρά ετών έδρα των εξόριστων ηγετών της Χαμάς κ.λπ.), έχοντας ιδιαίτερο συμβολικό και ιστορικό βάρος ανεξαρτήτως της αδιαμφισβήτητα νευραλγικής της θέσης. Πιθανή ανατροπή του Μπάαθ ή διαμελισμός της χώρας σημαίνει συνολική και εκ βάθρων αλλαγή συσχετισμών στην περιοχή. Αυτός είναι και ο λόγος που η συριακή κρίση αποκτά κομβική σημασία τόσο για τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και ιδιαίτερα για τη Ρωσία που θέλει να διατηρήσει πάση θυσία τη ναυτική βάση της Ταρτούς, τη μοναδική που έχει στη Μεσόγειο, όσο και για τους περιφερειακούς παίχτες.

Για τους Αμερικανούς και τους σουνίτες συμμάχους τους στην περιοχή (Κατάρ και κυρίως Σαουδική Αραβία) το κύριο μέλημα είναι η διάρρηξη του άξονα Χεζμπολάχ - Δαμασκός - Τεχεράνη που θα περιορίσει σημαντικά την επιρροή του Ιράν στην περιοχή, οριοθετώντας τη «μαλακή του δύναμη» στη φιλοσιιτική κυβέρνηση της Βαγδάτης, ενώ ταυτόχρονα θα αποδυναμώσει αισθητά τη Χεζμπολάχ που αποτελεί έναν από τους κύριους πονοκεφάλους για την ασφάλεια του Ισραήλ. Όσον αφορά την Τουρκία, η ενεργός εμπλοκή της αποτελεί μέρος της στρατηγικής επιδίωξης του δίδυμου Ερντογάν-Νταβούτογλου να εδραιώσουν τη χώρα ως βασική περιφερειακή δύναμη –δεδομένης και της απομόνωσης του Ισραήλ– βασισμένη στην «εξαγωγή» του οικονομικοπολιτικού μοντέλου της (μετριοπαθής ισλαμισμός και νεοφιλελεύθερη αναπτυξιακή πολιτική) στις υπό μετάβαση χώρες και την αδιαμφισβήτητη στρατιωτική της δύναμη. Η κοινωνική έκρηξη των τελευταίων ημερών, ωστόσο, και η σε γενικές γραμμές αρνητική για την Τουρκία επέκταση της κουρδικής επιρροής στο βόρειο Ιράκ και την ανατολική Συρία μάλλον υποσκάπτουν τους τουρκικούς σχεδιασμούς.

Μέσα σε αυτό το πολύπλοκο κλίμα ανταγωνισμών η έκβαση της συριακής κρίσης φαίνεται να επικαθορίζεται από τη διαμόρφωση του εσωτερικού συσχετισμού σε πολιτικοστρατιωτικό επίπεδο αλλά και από τη δυνατότητα των μεγάλων δυνάμεων με προεξάρχουσες τη Ρωσία και τις ΗΠΑ να συγκεράσουν τα μέχρι στιγμής αντιτιθέμενα συμφέροντά τους. Στο εσωτερικό μέτωπο, έπειτα από μια μακρά περίοδο στασιμότητας και φθοράς, η κυβέρνηση Άσαντ φαίνεται να επανακτά την πρωτοβουλία των κινήσεων, πετυχαίνοντας σημαντικές επιτυχίες σε στρατιωτικό επίπεδο αλλά και ενισχύοντας τα λαϊκά της ερείσματα, πατώντας στην ολοένα αυξανόμενη δυσαρέσκεια που προκαλούν στον πληθυσμό οι ακρότητες των ακραίων ισλαμιστών, όπως το συνδεόμενο με την Αλ Κάιντα μέτωπο Αλ Νούσρα, στις περιοχές που ελέγχει η αντιπολίτευση. Είναι τέτοια η έκταση των βιαιοπραγιών που μέχρι και το ευθέως αντικυβερνητικό Συριακό Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έβγαλε στις 10 Ιουνίου καταγγελία για την εν ψυχρώ εκτέλεση νεαρού στην πόλη Χομς από ενόπλους του μετώπου, ενώ την ίδια ώρα ακόμη και αμερικανικά μέσα κάνουν αναφορές σε θρησκευτικές εκκαθαρίσεις από πλευράς ένοπλων ομάδων που πρόσκεινται στην αντιπολίτευση.

Σε αυτό το πλαίσιο, είναι απολύτως σωστή η παρατήρηση του Π. Παπακωνσταντίνου ότι η μεταστροφή μιας κρίσιμης και μέχρι πρότινος αμέτοχης μερίδας του πληθυσμού υπέρ του καθεστώτος ίσως να αποβεί εξίσου καθοριστική με την άμεση στήριξη της Χεζμπολάχ στις κυβερνητικές δυνάμεις, όπως κατέδειξε η επιχείρηση ανακατάληψης της στρατηγικής σημασίας πόλης του Κουσέιρ, στην οποία μετείχαν περισσότεροι από 2.000 μαχητές της λιβανέζικης οργάνωσης. Οι εξελίξεις αυτές όχι μόνο διαψεύδουν τα σενάρια για επικείμενη κατάρρευση του καθεστώτος αλλά ενώνουν τη Δαμασκό με τις κατά βάσει αλαουίτικες και φιλοκυβερνητικές περιοχές γύρω από τη Λατάκια και την Ταρτούς εδραιώνοντας έτσι την κυριαρχία του Άσαντ σε ολόκληρη τη δυτική Συρία, ανοίγοντας ταυτόχρονα και το δρόμο για τη Χομς που είναι η τρίτη μεγαλύτερη πόλη της Συρίας και σημείο-κόμβος για τον έλεγχο της ενδοχώρας.

Από την άλλη, η αντιπολίτευση κλυδωνίζεται από τις διαμάχες μεταξύ ακραίων ισλαμιστών και μετριοπαθών, οι οποίες υποδαυλίζονται και από τα επιμέρους συμφέροντα των χωρών του κόλπου που είναι και οι βασικοί χρηματοδότες των περισσότερων ομάδων και ειδικά των σαλαφιστών. Οι τελευταίοι, παρά τις σκιώδεις σχέσεις τους ειδικά με τη Σαουδική Αραβία, αποτελούν αγκάθι για τους χειρισμούς των δυτικών. Από τη μία αποτελούν το πιο αξιόμαχο δυναμικό των αντικαθεστωτικών, αλλά από την άλλη η δράση τους είναι ανεξέλεγκτη και ζημιογόνα τόσο για την σταθεροποίηση του αντικαθεστωτικού μετώπου όσο και για τα συμφέροντα των Αμερικανών στην ευρύτερη περιοχή. Μια εξέλιξη που προβληματίζει έντονα την Ουάσινγκτον είναι η εντεινόμενη δραστηριότητα ένοπλων σουνιτικών ομάδων στο Ιράκ. Αυτές διατηρούν στενές σχέσεις με τα ισλαμικά δίκτυα που δρουν στη Συρία, και με προπύργιο την επαρχία Άνμπαρ μόνο τους τελευταίους δύο μήνες έχουν πραγματοποιήσει περισσότερες από 50 επιθέσεις αυτοκτονίας ακόμη και σε κεντρικά σημεία της Βαγδάτης (πολύνεκρη επίθεση στο Υπουργείο Δικαιοσύνης), σύροντας το Ιράκ σε νέο κύκλο αποσταθεροποίησης.

Σε αυτό το φόντο η πιθανή σομαλοποίηση της Συρίας σε περίπτωση κατάρρευσης του καθεστώτος και η δημιουργία μιας ευρείας ζώνης χάους και αποσταθεροποίησης από το Ιράκ μέχρι τα υψίπεδα του Γκολάν, στην οποία θα κυριαρχούν κάθε είδους ισλαμιστές πολέμαρχοι, είναι ένα άκρως ανησυχητικό σενάριο το οποίο παίζει ιδιαίτερο ρόλο ειδικά όσον αφορά τη μετριοπαθή στάση που κρατούν οι Ισραηλινοί απέναντι στον Άσαντ. Σε αυτό συγκλίνει και η επιφυλακτικότητα της Ουάσιγκτον να προβεί σε πιο άμεση εμπλοκή, παρά την πολεμική που δέχεται ο Ομπάμα από τα γεράκια των ρεπουμπλικανών, όπως ο Τζον Μακέιν και το στρατιωτικό και βιομηχανικό λόμπι.

Οι ισλαμιστές στις τάξεις των αντικαθεστωτικών αποτελούν μόνο τον ένα από τους δύο βασικούς παράγοντες που αποτρέπουν τους Δυτικούς από το να εμπλακούν πιο άμεσα στη συριακή κρίση με ένα σχέδιο τύπου Λιβύης (η χερσαία επέμβαση έχει ήδη αποκλειστεί από τους Αμερικανούς μετά τα πικρά μαθήματα σε Ιράκ και Αφγανιστάν). Ο άλλος συνοψίζεται ανάγλυφα από τον τίτλο κύριου άρθρου στην ηλεκτρονική έκδοση του περιοδικού Time στις 6.9: «Η συριακή αεράμυνα: Οι ρωσικοί πύραυλοι που κρατούν τον Άσαντ στην εξουσία». Οι αρθογράφοι επισημαίνουν ότι ακόμη και πριν από τον Δεκέμβρη, οπότε και θα παραδοθούν στο καθεστώς από τους Ρώσους οι νέες συστοιχίες S-300, η Δαμασκός έχει στην κατοχή της μεγάλα αποθέματα πυραύλων εδάφους-αέρος αλλά και συστοιχίες S-200 που θα καθιστούσαν ακόμη και την από αέρος επέμβαση αρκετά επικίνδυνη και δαπανηρή (θυμίζουμε εδώ την κατάρριψη του τουρκικού F-4 τον περασμένο Ιούνιο). Με άλλα λόγια, όσο ο Άσαντ μπορεί να ελέγχει το δυτικό κομμάτι της χώρας και να έχει τη στήριξη, σε διπλωματικό και στρατιωτικό επίπεδο του Ιράν, (μέσω και της Χεζμπολάχ) αλλά κυρίως της Ρωσίας, η ανατροπή του καθεστώτος φαίνεται αλλά και η άμεση εμπλοκή των Δυτικών δεν φαίνεται άμεσα υλοποιήσιμο σενάριο.

Από την άλλη, η ενεργός εμπλοκή της Δύσης τόσο στον εξοπλισμό όσο και στη διπλωματική υποστήριξη των ανταρτών (μόλις στις αρχές Ιουνίου η Γαλλία ανακοίνωσε ότι έχει στοιχεία για τη χρήση χημικών όπλων από πλευράς των κυβερνητικών δυνάμεων, πιέζοντας για την ανάληψη δράσεων) υποδηλώνει ότι τα συμφέροντα είναι πολύ μεγάλα προκειμένου να χαθεί το παιχνίδι για τους Δυτικούς. Συνεπώς, τα σενάρια μιας πιθανής διχοτόμησης αν όχι de facto τριχοτόμησης της χώρας σε μια δυτική και παράκτια ζώνη υπό το καθεστώς, μια σουνιτική ενδοχώρα που θα έχει υπό τον έλεγχό της και τις πετρελαιοπηγές γύρω από τη Ράκα και το Ντέιρ αλ-Ζορ, και μια βορειοανατολική ημιαυτόνομη κουρδική περιοχή στα πρότυπα του Ιράκ, να είναι αρκούντως ρεαλιστικά.

Μια τέτοια εξέλιξη, βέβαια, προσκρούει στη δυσκολία συγκρότησης ενός σταθερού αντικαθεστωτικού κέντρου αλλά και στα συμφέροντα της Τουρκίας, η οποία σε καμία περίπτωση δεν επιθυμεί την επέκταση της επιρροής του κουρδικού στοιχείου στα σύνορά της με τη Συρία, μετά και την επί της ουσίας πλήρη ανεξαρτητοποίηση του ιρακινού Κουρδιστάν από την κυβέρνηση της Βαγδάτης. Η έντονη ανησυχία της Τουρκίας για τις εξελίξεις αυτές μαρτυράται και από την αποφασιστικότητα με την οποία η κυβέρνηση Ερντογάν προχώρησε στην «ειρηνευτική» συμφωνία με τον Οτσαλάν και το PKK, αλλά και από την ανησυχία του τουρκικού επιτελείου, όπως αποτυπώθηκε στις διάφορες διαρροές προς τον Τύπο, για τον εξοπλισμό των Κούρδων από το καθεστώς Άσαντ σε περιοχές της βορειοανατολικής Συρίας, από όπου αποχώρησε ο κυβερνητικός στρατός.

Συμπερασματικά, το μόνο που θα μπορούσαμε να πούμε με βεβαιότητα είναι ότι η έκβαση της συριακής κρίσης αποκτά όλο και περισσότερο το χαρακτήρα ενός δυσεπίλυτου γρίφου, ενώ καθιστά δύσκολη την εκ πρώτης όψεως εύκολη υιοθέτηση μιας στάσης συμπάθειας απέναντι σε αυτή την πολύ μεγάλη μερίδα του συριακού λαού που ξεσηκώθηκε ενάντια σε ένα απόλυτα αυταρχικό και παρασιτικό καθεστώς, απλή καρικατούρα του πάλαι ποτέ ακμαίου μπααθικού κινήματος. Αποτελεί επίσης υπενθύμιση της αντιφατικότητας και των δυσκολιών με τις οποίες έρχεται αντιμέτωπη κάθε λαϊκή εξέγερση, καθώς και του κινδύνου υφαρπαγής από τα ιμπεριαλιστικά κέντρα ακόμη και των γνησιότερων λαϊκών κινημάτων εκδημοκρατισμού, κοινωνικής ισότητας και δικαιοσύνης εάν αυτά δεν καθοδηγούνται από ένα ισχυρό πολιτικό κέντρο με σαφή στρατηγικό προσανατολισμό και αντιιμπεριαλιστικά χαρακτηριστικά.