Κάθε προσπάθεια αναδρομής στην ιστορία της Ενιαίας Ανεξάρτητης Αριστερής Κίνησης ενέχει πάντα πολλούς κινδύνους. Ο βασικός είναι ο πολιτικός υποκειμενισμός και η αδυναμία της Αριστεράς να αποτιμά συλλογικά την ιστορία της, τα λάθη και τα σωστά της, και να προχωρά βασισμένη στα συμπεράσματα αυτά. Λογική συνέχεια του πολιτικού είναι ο προσωπικός υποκειμενισμός• η αδυναμία, δηλαδή, να αποτιμάμε την ιστορία του χώρου στον οποίο συμμετέχουμε όχι με ένα εύκολο «ευτυχώς, ηττηθήκαμε σύντροφοι», αλλά με γνώση ότι «έξυπνος δεν είναι αυτός που δεν κάνει λάθη, αλλά αυτός που δεν τα επαναλαμβάνει». 

Το τέλος της ιστορίας, μια νέα αρχή

Βρισκόμαστε στο 1991. Το τείχος έχει πέσει, η σημαία με το σφυροδρέπανο έχει κατέβει από το Κρεμλίνο, τα αριστερά κόμματα της Ευρώπης αφήνουν πίσω τους και τα τελευταία ψήγματα κομμουνιστικής αναφοράς. Έχει έρθει το τέλος της ιστορίας... Η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα ακολουθεί τις διεθνείς εξελίξεις: συγκυβέρνηση ενιαίου Συνασπισμού-ΝΔ, εθνική συμφιλίωση πάνω από τους κατεστραμμένους φακέλους του μετεμφυλιακού κράτους• η Αριστερά ύστερα από χρόνια αγώνων είναι πλέον δύναμη εθνικής ευθύνης.

Η νέα τάξη πραγμάτων, όσον αφορά την εκπαίδευση, συμπυκνώνεται στο πολυνομοσχέδιο Κοντογιαννόπουλου: ποδιά και προσευχή για τους μαθητές, ιδιωτικά ΑΕΙ και κόψιμο κοινωνικών παροχών για τους φοιτητές. Η νεολαία, όμως, έχει διαφορετική γνώμη και υποδέχεται στους δρόμους, στα κατειλημμένα σχολεία και τις σχολές το τέλος της ιστορίας, με υψωμένες τις γροθιές και με πολιτικό αναβρασμό που μοιάζει να έχει έρθει από άλλη εποχή.

Ειδικά για το φοιτητικό κίνημα, οι καταλήψεις του ’90-’91 ήταν το φιλί της ζωής. Τα αμέσως προηγούμενα χρόνια, η ΔΑΠ-ΝΔΦΚ είχε καταστεί πρώτη δύναμη, όχι μόνο εκλογικά, αλλά και με όρους πολιτικής και κοινωνικής ηγεμονίας πάνω στη φιγούρα του αριστερού φοιτητή που από την «Αλλαγή» του ’81 είχε αρχίσει να ξεθωριάζει… Η γαλάζια γενιά αντικατέστησε το «Ψωμί-Παιδεία-Ελευθεριά» με το «Καριέρα-Βύσμα-Βόλεμα», τις συνελεύσεις με τα πάρτι, και την αγωνιστική, νεολαιίστικη αναζήτηση με τον ατομικό δρόμο και την ιδιώτευση. Τα πρώτα ραγίσματα στη γυάλα στην οποία πάσχιζε να βάλει ο νεοφιλελευθερισμός τη σπουδάζουσα νεολαία φάνηκαν στις κινητοποιήσεις του 1987 ενάντια στο νομοσχέδιο του ΠΑΣΟΚ για τα ΤΕΙ.

Για πρώτη φορά η ΠΣΚ, η τότε φοιτητική παράταξη του ΚΚΕ, σπάει την παγιωμένη συνεργασία με την ΠΑΣΠ και συγκροτεί κοινά αγωνιστικά πλαίσια με τις Αριστερές Συσπειρώσεις Φοιτητών (ΑΣΦ) και άλλες αριστερές και ανεξάρτητες δυνάμεις που δραστηριοποιούνται στα πανεπιστήμια της χώρας. Η συμπόρευση στο πλαίσιο του κινήματος συνεχίζεται με τη στήριξη των υποψηφίων των ΑΣΦ για το ΚΣ της ΕΦΕΕ στο Πανσπουδαστικό συνέδριο του ’89, με αποτέλεσμα η Αριστερά να κατακτά την πλειοψηφία στο νέο ΚΣ. Οι πρώτες ανταρσίες της ΚΝΕ απέναντι στη γραμμή του ΚΚΕ, που τότε χόρευε στους ρυθμούς της περεστρόικα, ήταν προαπεικόνιση όσων θα ακολουθούσαν: του «Δεν θα υπακούσουμε!» του Γιώργου Γράψα, της διάσπασης της ΚΝΕ και της δημιουργίας, στις αρχές του 1990, του Νέου Αριστερού Ρεύματος (ΝΑΡ). Η καθοριστική συμβολή που έπαιξαν η δυνάμεις του ΝΑΡ και των ΑΣΦ στο κίνημα της νεολαίας το ’90-’91 έβαλαν τα θεμέλια για τη δημιουργία του δικτύου ανεξάρτητων αριστερών σχημάτων της ΕΑΑΚ.

Μέσα στη φλόγα του κινήματος...

Μετά το νικηφόρο τέλος των κινητοποιήσεων ενάντια στο νομοσχέδιο Κοντογιαννόπουλου, επικρατεί έντονος προβληματισμός για το μέλλον του φοιτητικού κινήματος και για το ρόλο της Αριστεράς εντός αυτού. Βασικά στοιχεία πολιτικής αναζήτησης είναι η εναντίωση στις πολιτικές της ΕΕ και του Μάαστριχ, η κριτική στο ρόλο του εκπαιδευτικού μηχανισμού, η εναντίωση στις νεοφιλελεύθερες αναδιαρθρώσεις στην εκπαίδευση, η υπεράσπιση των φοιτητικών συλλόγων και ο εκδημοκρατισμός του φοιτητικού κινήματος. Η αναζήτηση αυτή δεν έρχεται με όρους παρθενογένεσης• πατά στα κεκτημένα της Αριστεράς και του φοιτητικού κινήματος από τη Μεταπολίτευση κι έπειτα, παίρνει τεράστια ώθηση από τις κοινωνικές δυναμικές που απελευθερώθηκαν με τους αγώνες της νεολαίας το αμέσως προηγούμενο διάστημα, και καταλήγει στο αιώνιο ερώτημα «με ποια αριστερά είμαστε;».

Τα κριτήρια που τέθηκαν αναγνώριζαν ότι μια σύγχρονη επαναστατική Αριστερά που παλεύει για την ανατροπή της καπιταλιστικής κοινωνίας πρέπει να δρα ενιαία απέναντι στην πολυδιάσπαση και τον κατακερματισμό, να παραμένει ανεξάρτητη από κομματικούς μηχανισμούς, να βασίζεται στην κίνηση και τα κοινωνικά κινήματα ενάντια στη στασιμότητα και την αδιαφορία. Η κατεύθυνση αυτή χαράχτηκε όχι μόνο στο όνομα των ΕΑΑΚ αλλά και στην πορεία των σχημάτων μέχρι σήμερα.

Το ίδιο διάστημα εξελίσσονταν οι συζητήσεις για το αν μπορεί να υπάρξει δημοκρατική οργάνωση ενός πολυτασικού μετώπου της Αριστεράς που θα οργανώνεται στη βάση πολιτικο-συνδικαλιστικών συσπειρώσεων σε κάθε σχολή. Σε αυτή τη λογική, οι συντονιστικές επιτροπές κατάληψης του κινήματος μετασχηματίστηκαν στα πρώτα σχήματα, με αρχές λειτουργίας την ισοτιμία, τη σύνθεση των πολιτικών απόψεων και τη ριζοσπαστική αριστερή κατεύθυνση στην παρέμβασή τους. Η δυνάμεις που συμμετείχαν στα σχήματα, με βασικές τις ΑΣΦ και το ΝΑΡ, αποφάσισαν την κοινή συμμετοχή τους στης φοιτητικές εκλογές του ’91, σαν πρώτο βήμα έκφρασης μιας άλλης Αριστεράς στα ΑΕΙ και τα ΤΕΙ, μιας Αριστεράς που θα μπορεί να απαντά στους σύγχρονους προβληματισμούς της μαχόμενης νεολαίας.

Κρατώντας ψηλά τη σημαία του αγώνα

Οι ιδιαίτερες συνθήκες δημιουργίας των ΕΑΑΚ τα ακολουθούν καθ’ όλη την διάρκεια της ιστορικής τους πορείας μέχρι σήμερα. Οι ιδεολογικο-πολιτικοί συσχετισμοί και η κοινωνική κατάσταση τις νεολαίας εκείνη την περίοδο όριζαν άλλωστε ένα σύνολο καθηκόντων για τα σχήματα, πολλά εκ των οποίων συνεχίζουν να υπάρχουν μέχρι σήμερα. Τα ΕΑΑΚ κλήθηκαν να σηκώσουν το γάντι απέναντι στη ρητορική περί «τέλους της ιστορίας» και να επιμείνουν με επαναστατική αφοσίωση στη λογική του αγώνα διαρκείας, ως του μόνου δρόμου για τη διεκδίκηση ενός καλύτερου μέλλοντος. Η τυφλή πίστη στο κίνημα άλλοτε εμφανιζόταν σαν πολιτική βούληση και οργανωμένο σχέδιο, άλλοτε σαν ακραίος κινηματισμός. Σε κάθε περίπτωση, όμως, ήταν γνήσια και ανιδιοτελής, με ιστορική ρίζα τους φοιτητές που σκαρφαλωμένοι στα κάγκελα του Πολυτεχνείου το ’73 πίστεψαν και μπόρεσαν να ρίξουν τη χούντα των συνταγματαρχών. Αυτή την αυταπάρνηση πρεσβεύουν τα ΕΑΑΚ, ακόμα και στις πιο δύσκολες για το φοιτητικό κίνημα μέρες.

Πολιτικά υπερασπίστηκαν, στις ποιο δύσκολες για την Αριστερά εποχές, ότι το μέλλον του κομμουνιστικού κινήματος του 20ού αιώνα δεν είναι η συμβιβασμένη Αριστερά της υποταγής και της μοιρολατρίας, αλλά η συστράτευση ρευμάτων της αντικαπιταλιστικής Αριστεράς στην κατεύθυνση υπέρβασης των ιστορικών τους αντιφάσεων, με στόχο τη δημιουργία μιας Αριστεράς ριζοσπαστικής και επαναστατικής. Άλλωστε, η πολιτική γεωμετρία των ΕΑΑΚ ανά περιόδους αποτυπώνει τη διαρκή αναζήτηση για τον «τρίτο πόλο». Οι οργανώσεις και οι ανένταχτοι αγωνιστές που στρατεύτηκαν στις γραμμές των ΕΑΑΚ, που πίστεψαν και επέμειναν στην αναγκαιότητα αυτοτελούς παρουσίας της αντικαπιταλιστικής αριστεράς, σήμερα μπορεί να νιώθουν δικαιωμένοι από την ίδρυση της ΑΝΤΑΡΣΥΑ και τους νέους δρόμους που ανοίγονται για την Αριστερά και την ανασυγκρότηση του κομμουνιστικού κινήματος.

Τέλος, τα ΕΑΑΚ αντιπαρατέθηκαν κοινωνικά με τη φιγούρα του απολίτικου νεολαίου, ξαναφέρνοντας στο προσκήνιο τις αξίες της αλληλεγγύης και της συντροφικότητας. Μέσα στις σχολές πρόταξαν την αγωνιστικότητα απέναντι σε κάθε καθηγητή που αυθαιρετούσε, σε κάθε πρύτανη και πρόεδρο που δρούσε σαν εγκάθετος της κυρίαρχης πολιτικής. Ακόμα και έξω από τα πανεπιστήμια, την εποχή του ΚΛΙΚ και των σκουπιδιών της ιδιωτικής τηλεόρασης, οι αγωνιστές και οι αγωνίστριες των ΕΑΑΚ επέμειναν να ακούν Μωρά στη φωτιά και Τρύπες, συνέχισαν να διαβάζουν Τσίρκα και Ρίτσο, να βγαίνουν στους δρόμους, και ακόμα και τις πιο σκοτεινές μέρες να βλέπουν το βάθος του ουρανού κόκκινο.

Διαρκής αναζήτηση

Τα ΕΑΑΚ, από την ίδρυσή τους και μέσα στους φοιτητικούς αγώνες, έκαναν πολλά βήματα. Πότε προς τα μπρος, πότε προς τα πίσω. Αποφεύγοντας πάντα τη στασιμότητα, σαν έφηβος, τα πρώτα τους είκοσι χρόνια, προσπάθησαν να δοκιμάσουν τα πάντα. Ο πολιτικός πλούτος της διαρκούς αναζήτησης δεν μπορεί να περιοριστεί στα στενά όρια αυτού του άρθρου. Οι στιγμές είναι τόσες πολλές, που σίγουρα κάποιες δυστυχώς θα παραλειφθούν: η αντιπαράθεση με τον εθνικισμό για το μακεδονικό το ’93• οι καταλήψεις του ’95 ενάντια στη βιβλιοκάρτα• το «Εμείς δεν εκσυγχρονιζόμαστε» ενάντια στον πασόκικο εκσυχρονισμό• οι καταλήψεις μαζί με τους μαθητές για τις πανελλαδικές και το νόμο Αρσένη• η εξάμηνη κατάληψη στο πολυτεχνείο Κρήτης για τα ΠΣΕ• τα οδοφράγματα έξω από τα εξεταστικά κέντρα με τους αδιόριστους εκπαιδευτικούς• το «Ούτε ΤΕΙ ούτε ΑΕΙ, εκπαίδευση για όλους πανεπιστημιακή» του 2001• τα αντιπολεμικά συλλαλητήρια και η Πρωτοβουλία Αγώνα του 2003, «όταν φυσούσε κόντρα και στη Θεσσαλονίκη»• οι πρώτες καταλήψεις το 2005 ενάντια στην αξιολόγηση• ο Μάης-Ιούνης που για δύο μήνες όλοι οι φοιτητές και οι φοιτήτριες έγιναν ΕΑΑΚίτες και ΕΑΑΚίτισσες• το πανεκπαιδευτικό μέτωπο που μπλοκάρισε την αναθεώρηση του άρθρου 16 και όλου του συντάγματος το 2007• ο εκρηκτικός Δεκέμβρης του 2008• ο καθημερινός αγώνας που δίνουν οι αγωνιστές και οι αγωνίστριες των ΕΑΑΚ για τη συνέλευση, για την ανατροπή του νόμου, για το βιβλίο, για την Αριστερά, για την κοινωνία... Το οδοιπορικό αυτό δεν είναι τίποτε άλλο από την ίδια την ιστορία των νεολαιίστικων αγώνων τα τελευταία 20 χρόνια.

Μια αναγκαία σημείωση

Αποφεύγοντας συνειδητά να πάρουμε θέση στα μεγάλα ερωτήματα που ταλανίζουν τόσα χρόνια τα ΕΑΑΚ, χρειάζεται να κάνουμε μια τελευταία επισήμανση. Κάθε πολιτική αναδρομή θα πρέπει να ισορροπεί σε δύο βάρκες. Από τη μία χρειάζεται να αποτιμά κριτικά την πολιτική κατεύθυνση του μορφώματος με βάση το ιστορικό πλαίσιο της εκάστοτε περιόδου. Εδώ, η ιστορική αλήθεια δεν είναι αναγκαστικά μία και μοναδική, αλλά θυμίζει περισσότερο το τέλος αστυνομικού μυθιστορήματος• έχοντας όλα τα στοιχεία στα χέρια μας μπορεί μέχρι την τελευταία σελίδα να μην ξέρουμε ποιος πραγματικά είναι ο δολοφόνος. Από την άλλη, είναι ανάγκη να αποφεύγουμε το ερώτημα «τι θα συνέβαινε αν κάναμε τα πράγματα αλλιώς». Δυστυχώς, αυτή η κουλτούρα υπάρχει σε όλες τις εκφάνσεις της Αριστεράς στην εποχή μας και μας βάζει πολύ πιο συχνά στη θέση του Βελουχιώτη και του Μάο, να παίρνουμε δηλαδή αποφάσεις που θα άλλαζαν το ρου της ιστορίας, παρά στη θέση του συντρόφου δίπλα μας που δίνουμε τον καθημερινό αγώνα μαζί. Ακριβώς επειδή η ιστορία δεν ξαναγράφεται, η μοναδικότητα της ιστορικής διαδρομής, του πειραματισμού και της κινηματικής παράδοσης των ΕΑΑΚ μάς έχει μάθει πολλά για την Αριστερά και το νεολαιίστικο κίνημα. Αλλά επειδή μέχρι σήμερα πολλά από τα ερωτήματα παραμένουν ανοιχτά, είναι οι νέες γενιές ΕΑΑΚιτών και ΕΑΑΚιτισσών που καλούνται να δώσουν απάντηση...