Κύκλος Σεμιναρίων

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Αλτουσέρ, Φουκώ, Ντελέζ

Εισηγητές: Παναγιώτης Σωτήρης, Τάσος Μπέτζελος, Γιώργος Καλαμπόκας

Έναρξη: Κυριακή, 10 Φεβρουαρίου, 6μμ

Τα σεμινάρια θα πραγματοποιούνται κάθε δεύτερη Κυριακή, 6-9μμ, και θα ολοκληρωθούν σε 9 συνεδρίες.

Θα συνοδευτούν από αναλυτική βιβλιογραφία και υλικό.

***
Τι είναι η φιλοσοφία; Είναι μια επιστήμη των επιστημών, μια καθολική θεωρία των κριτηρίων έγκυρης γνώσης, μια οντολογία; Ή μήπως είναι πρακτική και παρέμβαση σε άμεση συνάρτηση και με τις εξελίξεις στη θεωρία και τη συγκυρία της πάλης των τάξεων; Αφορά μόνο τους ειδικούς ή μπορεί να είναι χρήσιμη για όσες και όσους αγωνίζονται για έναν καλύτερο κόσμο; Υπάρχει μια μαρξιστική φιλοσοφία και εάν ναι πώς μπορεί να οριστεί; Είναι μια συνολική κοσμοθεωρία ή μήπως μια υλιστική πρακτική της φιλοσοφίας που παρεμβαίνει στα ανοιχτά ερωτήματα και της θεωρίας και της πολιτικής;

Στη δεκαετία του 1960 και 1970 η εκρηκτική συνάντηση των μεγάλων κινημάτων με τις μεγάλες θεωρητικές αναζητήσεις ανανέωσε τόσο το μαρξισμό όσο και τη φιλοσοφική συζήτηση γενικότερα, παρεμβαίνοντας ταυτόχρονα στα μεγάλα στρατηγικά και θεωρητικά ερωτήματα που προέκυπταν: Ποια είναι η σχέση πολιτικής και ιστορίας, δομής και συγκυρίας; Η σχέση ιστορίας και υποκειμένου; Ποια η σχέση μεταξύ υποκειμένου, γνώσης και ιδεολογίας και ποια η σύνδεσή τους με την κοινωνική δομή και αναπαραγωγή;

Αλλά και πώς μπορούμε να αναλύσουμε το σύγχρονο αστικό κράτος και τους μηχανισμούς του; Είναι μια «μηχανή ταξικής κυριαρχίας» ή «συμπύκνωση ενός συσχετισμού δυνάμεων»; Τι ρόλο έχει η ιδεολογία; Ποια η σχέση της εργατικής τάξης και μιας επαναστατικής στρατηγικής με αυτό; Ποια η σχέση ανάμεσα σε επαναστατικό υποκείμενο, πολιτική και ιστορία; Πώς μπορούμε να ορίσουμε την προλεταριακή πολιτική και ποια η σχέση της με το κράτος; Είναι εσωτερική ή εξωτερική προς αυτό; Τι μπορεί να σημαίνει σήμερα ένα κράτος μετάβασης; Έχει νόημα να αναφερόμαστε στη «Δικτατορία του προλεταριάτου»; Και παραπέρα: Σε τι συνίσταται η εξουσία και ποιες είναι οι σύγχρονες μορφές της; Εξαντλείται αυτή στις μορφές κρατικής κυριαρχίας ή διεισδύει σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής;

Αυτή την εκρηκτική συνάντηση, που την θεωρούμε σήμερα περισσότερο αναγκαία παρά ποτέ, θέλουμε να μελετήσουμε, με αφορμή το έργο του Λουί Αλτουσέρ, του Ετιέν Μπαλιμπάρ, του Νίκου Πουλαντζά, του Μισέλ Φουκώ και του Ζιλ Ντελέζ.

Συνεδρία 1η | Κυριακή 10.02

Η πολιτική και το νέο φιλοσοφικό τοπίο των αρχών του ’60

Στις αρχές της δεκαετίας του ’60 και τον απόηχο του 20ού Συνεδρίου του ΚΚΣΕ στο κομμουνιστικό κίνημα μεσουρανεί η πολιτική της «αποσταλινοποίησης». Το αίτημα για μια κριτική και αυτοκριτική της επαναστατικής στρατηγικής 40 και πλέον χρόνια μετά τον Οκτώβρη βρίσκεται πια ρητά στο προσκήνιο. Στη Γαλλία υπάρχει μια θεωρητική έκρηξη τόσο στη φιλοσοφία όσο και στην κοινωνική θεωρία. Οι τομές που φέρνει η δομιστική γλωσσολογία και ανθρωπολογία, το νέο ενδιαφέρον για την ψυχανάλυση, η εμμονή σε μια ριζικά αντιεμπειριστική επιστημολογική προσέγγιση, ο θεωρητικός αντι-ανθρωπισμός, συναντιούνται με την απόπειρα του Λουί Αλτουσέρ να επαναθεμελιώσει το μαρξισμό σε ριζική τομή με κάθε εκδοχή ιδεαλισμού και τελεολογίας. Το αίτημα μιας πρωτότυπης υλιστικής θεωρίας των κοινωνικών πρακτικών και δομών και της ιστορικότητάς των τρόπων παραγωγής, του τρόπου που αναπαράγονται σχέσεις και νόρμες, αλλά και η αναζήτηση μιας πρωτότυπης φιλοσοφίας για το μαρξισμό κυριαρχούν.

Εισηγητές: Π. Σωτήρης, Τ. Μπέτζελος

Συνεδρία 2η | Κυριακή 24.02
Ο Αλτουσέρ και η πολιτική Ι: 1966-1970

Μετά τα θεμελιώδη κείμενα της περιόδου 1960-65 (Για τον Μαρξ, Να διαβάσουμε το Κεφάλαιο), με τα οποία παρεμβαίνει καταλυτικά στη μαρξιστική συζήτηση ο Αλτουσέρ προχωρά σε μια επίμονη διαδικασία θεωρητικής και πολιτικής αυτοκριτικής. Υπό την επίδραση της εμπειρίας της Πολιτιστικής Επανάστασης και του Μάη του 1968 επαναπροσδιορίζει την κριτική του στον οικονομισμό του σοβιετικού μαρξισμού, την εργαλειακή αντίληψη για το κράτος και το ρεφορμισμό του επίσημου κομμουνιστικού κινήματος. Το 1969 συντάσσει ένα εκτενές χειρόγραφο (δημοσιευμένο μετά θάνατον υπό τον τίτλο Για την Αναπαραγωγή, απ’ όπου θα προκύψει το διάσημο κείμενό του «Ιδεολογία και Ιδεολογικοί Μηχανισμοί του Κράτους») στο οποίο επικεντρώνεται αφενός στο τρίπτυχο δίκαιο-κράτος-ιδεολογία και αφετέρου στην έννοια της επανάστασης. Πώς μπορεί να οριστεί, στη βάση αυτής της σειράς κειμένων, η έννοια της επαναστατικής πολιτικής και ποια είναι η σχέση της με το κράτος αφενός και τις μάζες αφετέρου; Πού συναντιούνται, κατά τον Αλτουσέρ, ο Μάης του ‘68 και η Πολιτιστική Επανάσταση; Ποια είναι εν τέλει τα χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει ένα επαναστατικό κόμμα; Σε τι συνίσταται η ιδιαιτερότητα της επαναστατικής πολιτικής; Ποια η διαφορά αστικής και προλεταριακής πολιτικής; Παράλληλα, μέσα από την έννοια των Ιδεολογικών Μηχανισμών και της αναπαραγωγής της ιδεολογίας μέσα από πρακτικές, αναζητά μια απάντηση στο ερώτημα της κοινωνικής αναπαραγωγής πέρα από μια σχηματική δομιστική τοποθέτηση, ενώ διορθώνει και τον ορισμό της φιλοσοφίας διατυπώνοντας το σχήμα για τη φιλοσοφία ως σε τελική ανάλυση πάλη των τάξεων στη θεωρία.

Εισηγητές: Π. Σωτήρης, Τ. Μπέτζελος

Συνεδρία 3η | Κυριακή 10.03
Ο Αλτουσέρ και η πολιτική ΙΙ: 1976-78

Στα τέλη της δεκαετίας του ’70 η γαλλική αριστερά (και πρωτίστως το Κομμουνιστικό Κόμμα) περνά μια περίοδο κρίσης, ύστερα από τη διάψευση των (εκλογικών) προσδοκιών. Ο Αλτουσέρ εκφέρει ευθέως πολιτικό λόγο: Αρχικά υπερασπίζεται την έννοια της δικτατορίας του προλεταριάτου και εν συνεχεία διερευνά «τι πρέπει να αλλάξει στο κομμουνιστικό κόμμα». Σε μεγάλο βαθμό οι παρεμβάσεις του αποσαφηνίζουν την προβληματική της περιόδου 1966-70, αλλά επίσης την προχωρούν και εν μέρει την τροποποιούν. Με το κείμενο Ο Μαρξ στα όριά του (που επίσης δημοσιεύτηκε μετά το θάνατό του) διερευνά τα όρια του Μαρξ και του μαρξισμού, την έννοια του κράτους και πρωτίστως την κρίση του μαρξισμού. Προτείνει άραγε τότε ο Αλτουσέρ μια εναλλακτική προοπτική προς τον ευρωκομμουνισμό αφενός και τη σοσιαλδημοκρατία αφετέρου; Ποια είναι τα όρια του ίδιου του Αλτουσέρ;

Εισηγητές: Π. Σωτήρης, Τ. Μπέτζελος

Συνεδρία 4η
Ο Μακιαβέλι του Αλτουσέρ

Η παρουσία του Μακιαβέλι είναι διαρκής και μόνιμη σε ολόκληρη τη φιλοσοφική διαδρομή του Αλτουσέρ (μια παρουσία κατά βάση έμμεση και υπόρρητη στα κείμενα που δημοσιεύτηκαν όσο ζούσε, άμεση και ρητή σε σημαντικά κείμενα που δημοσιεύτηκαν μετά το θάνατό του). Με ποιον τρόπο διαβάζει ο Αλτουσέρ τον Μακιαβέλι και τι είναι αυτό που τον γοητεύει; Ποια η σημασία του Γκράμσι στην προσέγγιση του Μακιαβέλι από τον Αλτουσέρ; Πώς συνδέεται η πολιτική με τη συγκυρία, η «τύχη» με την «ικανότητα» και ποιος είναι ο ρόλος της θεωρίας; Σε ποιο βαθμό ο Μακιαβέλι του Αλτουσέρ διαφοροποιείται από το αρχικό σχέδιο αναθεμελίωσης του μαρξισμού από τον Αλτουσέρ και τους συνεργάτες του; Ποια η σημασία του Μακιαβέλι για τη διατύπωση στοιχείων ενός «υλισμού του αστάθμητου» από τον Αλτουσέρ και ποια μπορεί να είναι η πολιτική και φιλοσοφική σημασία του τελευταίου; Σε ποιο βαθμό ο Μακιαβέλι του Αλτουσέρ συνδέεται με το πρόταγμα της επανάστασης και της χειραφέτησης;

Εισηγητές: Γ. Καλαμπόκας, Π. Σωτήρης

Συνεδρία 5η
Η «Συζήτηση για το κράτος» ανάμεσα σε Αλτουσέρ, Μπαλιμπάρ, Πουλαντζά και η έννοια της επαναστατικής πολιτικής

Η κρίση του Κομμουνιστικού Κόμματος Γαλλίας επαναφέρει στο προσκήνιο το ζήτημα του κράτους, της έννοιας του κράτους, των κρατικών μηχανισμών, της σχέσης των μαζών με αυτούς και τις ανοιχτές προκλήσεις μιας επαναστατικής στρατηγικής. Σε αυτό το πλαίσιο οι παρεμβάσεις των Αλτουσέρ, Μπαλιμπάρ και Πουλαντζά, καθεμία από αυτές σε διαρκή «συζήτηση» με το μαρξικό έργο, φαίνονται να κινούνται σε διαφορετικές κατευθύνσεις. Ποια η επικαιρότητα αυτού του διαλόγου; Επρόκειτο εν τέλει για τρεις ριζικά διαφορετικές γραμμές, ή διαπνέονταν υπογείως από μια κοινή οπτική; Πώς ορίζει ο Μπαλιμπάρ την επαναστατική πολιτική την περίοδο 1978-88 και ποια η σημασία του Σπινόζα για το εγχείρημά του; Σε ποιον βαθμό αναθεμελιώνει το εγχείρημα του Αλτουσέρ;

Εισηγητές: Γ. Καλαμπόκας, Π. Σωτήρης, Τ. Μπέτζελος

Συνεδρία 6η
Ο Φουκώ, η πολιτική και η βιοπολιτική

Πώς ορίζει ο Φουκώ τις έννοιες της βιοεξουσίας και της βιοπολιτικής; Πρόκειται για μια νέα φιλοσοφία της ιστορίας ή αντιθέτως για έννοιες που είναι απαραίτητες στην ανάλυση του καπιταλισμού; Σε ποιο βαθμό η επικέντρωση του Φουκώ (από το 1976) σε αυτές τις έννοιες τροποποιεί, διορθώνει ή συμπληρώνει τις μελέτες του για τη μικροφυσική της εξουσίας; Ποιος ο ρόλος του κράτους στον καπιταλισμό και σε ποιο βαθμό η εισαγωγή της έννοιας της βιοεξουσίας αναδεικνύει εκ νέου το ρόλο του κράτους; Αν η βιοεξουσία είναι, όπως την ορίζει ο Φουκώ, η εξουσία που ασκείται στο επίπεδο της ζωής, μπορούμε να κάνουμε αντιστοίχως λόγο και για αντιστάσεις σε αυτή τη βιοεξουσία; Σε ποιο βαθμό τροποποιείται έτσι η ίδια η έννοια της πολιτικής και της χειραφέτησης; Πώς διαβάζει ο Φουκώ την επανάσταση του 1979 στο Ιράν, και τι συμπεράσματα προκύπτουν από τις μελέτες του για την Ιστορία της σεξουαλικότητας; Ποια τα όρια αλλά και η πρωτοτυπία του Φουκώ σε σχέση με την πολιτική; Τι θα μπορούσε να είναι μια (συλλογική) πολιτική υποκειμενοποίηση;

Εισηγητές: Π. Σωτήρης, Τ. Μπέτζελος

Συνεδρία 7η
Φουκώ και Μαρξ

Μπορούμε άραγε να διαβάσουμε εκ νέου τον Μαρξ μέσω του Φουκώ; Ποιος θα μπορούσε να είναι τότε ο Μαρξ του Φουκώ, αλλά επίσης σε ποιο βαθμό θα μπορούσαμε να διακρίνουμε στο έργο του Φουκώ ένα διάλογο περισσότερο με τον Μαρξ παρά με το μαρξισμό; Τι ενδιαφέρει πρωτίστως τον Φουκώ από το μαρξικό έργο, και σε ποιο βαθμό οι μελέτες του Φουκώ υπάγονται στο πρόγραμμα του Μαρξ για έναν Ιστορικό Υλισμό; Ποια η έννοια του νομιναλισμού που επικαλείται ο Φουκώ, και σε ποιο βαθμό μπορεί να γίνει λόγος για έναν νομιναλισμό του Μαρξ; Ποια τα όρια του Φουκώ σε σχέση με τον Μαρξ, αλλά και ποια τα όρια του μαρξισμού που χάρη στον Φουκώ γίνονται πιο ευδιάκριτα; Μπορούν οι παρεμβάσεις του Φουκώ να μας βοηθήσουν στην προσπάθεια επαναστατικής ανανέωσης του μαρξισμού και της κομμουνιστικής στρατηγικής;

Εισηγητές: Π. Σωτήρης, Τ. Μπέτζελος

Συνεδρία 8η

Ο Ντελέζ και η πολιτική

Ήταν άραγε ο Ντελέζ ένας θεωρητικός του αναρχισμού, όπως συχνά κατηγορήθηκε εκείνα τα χρόνια; Ή μήπως μέσα από το πολυσχιδές έργο του και την ιδιοσυγκρασιακή ανάγνωση που έκανε σε πλήθος σελίδες από την ιστορία της φιλοσοφίας αναδύεται μια πρωτότυπη απόπειρα για μια θεωρία των κοινωνικών πρακτικών στην ενικότητα, πολλαπλότητα και αλληλοσύνδεσή τους, η οποία διαλέγεται και με ερωτήματα που απασχόλησαν τη μαρξιστική θεωρία; Μπορούμε να αντλήσουμε από το έργο του στοιχεία για μια σύγχρονη επαναστατική πολιτική; Ποια η σχέση του Ντελέζ με τον Μαρξ και τον μαρξισμό αφενός, με την πολιτική και τη συγκυρία αφετέρου; Πώς διαβάζει ο Ντελέζ τον Μάη του ’68 και πώς συνδέει την έννοια του συμβάντος με την πολιτική;

Εισηγητές: Π. Σωτήρης, Τ. Μπέτζελος

Συνεδρία 9η
Συζήτηση: Φιλοσοφία και επαναστατική πολιτική σήμερα

Ολοκληρώνοντας τις συναντήσεις του σεμιναρίου ανιχνεύουμε ποια χαρακτηριστικά θα μπορούσε να έχει μια επαναστατική πολιτική σήμερα. Ποια μπορεί να είναι συνεπώς μια πολιτική για τον κομμουνισμό; Κατά πόσο μπορούμε να βασιστούμε στις θέσεις και τις παρεμβάσεις των Αλτουσέρ, Φουκώ και Ντελέζ αναζητώντας μια «νέα πρακτική της πολιτικής», μια νέα πρακτική της πολιτικής που θα τείνει στην αυτοδιακυβέρνηση των μαζών; Μια τέτοια πολιτική θα έπρεπε να έχει ως στόχο την κατάληψη της πολιτικής εξουσίας, ή αντιθέτως η κατάληψη της πολιτικής εξουσίας συνιστά την αρχή του τέλους για κάθε εγχείρημα χειραφέτησης και ανατροπής;

Εισηγητές: Π. Σωτήρης, Τ. Μπέτζελος, Γ. Καλαμπόκας

Σας περιμένουμε!

Πολιτική - Πολιτιστική Λέσχη Εκτός Γραμμής
Στρατηγοπούλου 7 & Μαυρικίου, Εξάρχεια, Αθήνα