(Ξανα)διαβάζοντας τον Αλτουσέρ σήμερα

συνέντευξη του Τάσου Μπέτζελου

Ποιες είναι οι μεταφραστικές προϋποθέσεις και απαιτήσεις για τη μετάφραση του έργου του Αλτουσέρ στα ελληνικά; Ποιες ιδιαιτερότητες και δυσκολίες θεωρείς ότι υπάρχουν;

Παρότι κάθε κείμενο ή βιβλίο του Αλτουσέρ έχει τα δικά του, ενικά θα λέγαμε, χαρακτηριστικά, πρωτίστως σε επίπεδο ύφους και ορολογίας, εντούτοις όλα, στον έναν ή τον άλλον βαθμό, βρίσκονται σε διάλογο αφενός με τη συγκυρία (ο Αλτουσέρ στοχάζεται κατεξοχήν υπό τη συγκυρία, και όχι για τη συγκυρία) και αφετέρου με τον μαρξισμό και τη φιλοσοφία (ενδεχομένως, η ιδιαιτερότητα του Αλτουσέρ έγκειται σε αυτό το τελευταίο «και»…). Προκύπτει μια πυκνή, συνεκτική και παραστατική γραφή, η οποία αναζητά δρόμους ανανέωσης και απελευθέρωσης για τον μαρξισμό και κατ’ επέκταση για τον κομμουνισμό, ως τάση εγγεγραμμένη στην ίδια την κοινωνική πραγματικότητα. Πρόκειται για γραφή χωρίς επιτήδευση, και αυτό ακριβώς είναι το πρώτο στοιχείο που καλείται να διαφυλάξει κάθε εγχείρημα μετάφρασης του Αλτουσέρ στα ελληνικά ή σε οποιαδήποτε άλλη γλώσσα.

Παράλληλα, ζητούμενο για τη μετάφραση αυτών των βιβλίων ή κειμένων είναι ακριβώς να αποτυπώσει, σε αντιστοιχία με το πρωτότυπο, αυτό το πλέγμα σχέσεων, αναφορών, νύξεων, εντάσεων και περιορισμών, όπως βέβαια και γραμμών (ενίοτε υπόγειων) που προεκτείνονται από το ένα γραπτό στο άλλο ή και διακόπτονται κατά μήκος ενός γραπτού. Τέτοιες γραμμές έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα σε ζητήματα ύφους, και όχι μόνο ορολογίας, εφόσον μιλάμε για τον Αλτουσέρ. Επομένως, η μετάφραση καλείται να είναι ενιαία και συνεκτική, ώστε να αποτυπώνονται οι αλλαγές, οι διορθώσεις, οι προτιμήσεις και γιατί όχι οι εμμονές του Αλτουσέρ, βοηθώντας τον αναγνώστη να εντοπίσει και εκείνος με τη σειρά του άλλα νήματα, άλλα ερωτήματα, και ενδεχομένως άλλες γραμμές ρήξης ή συνέχειας στο πεδίο της γραφής του Αλτουσέρ.

Πολλά από τα έργα υπήρχαν ήδη μεταφρασμένα στα ελληνικά. Γιατί αποφασίσατε να τα ξαναμεταφραστούν.

Κυρίως για δύο λόγους. Πρώτον για να υπάρξει ενιαία και συνεκτική μετάφραση, η οποία βοηθάει τον αναγνώστη να κατατοπιστεί στην «ήπειρο» που λέγεται Αλτουσέρ. Δεύτερον, γιατί κάθε μετάφραση αποτυπώνει και φέρει τα χαρακτηριστικά της συγκυρίας στην οποία έλαβε χώρα, καθώς και των τάσεων που διαπερνούν τη γλώσσα (και κατ’ επέκταση τη φιλοσοφική ορολογία). Είναι, εν ολίγοις, ιστορικά και χρονικά προσδιορισμένη. Το ίδιο ισχύει εξάλλου και για τις μεταφράσεις που περιλαμβάνονται στο εκδοτικό πρόγραμμα του Εκτός Γραμμής. Δεν διεκδικούν κάποια θέση στην αιωνιότητα· επιδιώκουν απλώς να διαμορφώσουν τέτοιες συνθήκες ώστε τα βιβλία και τα κείμενα του Αλτουσέρ να επικοινωνήσουν με μια άλλη συγκυρία, να αναμετρηθούν μαζί της, και να επιτρέψουν και σε αυτή να αναμετρηθεί μαζί του, ίσως επίσης να ανακαλύψει και να αναδείξει νέα διακυβεύματα και νέα νήματα στα γραπτά του, περίπου όπως κάθε αιώνας επινοούσε έναν δικό του Σπινόζα… Προσφέρεται εξάλλου για αυτό και η ίδια η συγκυρία, καθώς η έκδοση το 2014 και το 2015 στη Γαλλία δύο πολύ σημαντικών βιβλίων του Αλτουσέρ, του Initiation à la philosophie pour les non-philosophes (Μύηση στη φιλοσοφία για τους μη φιλοσόφους) και του Être marxiste en philosophie (Όντας μαρξιστής στη φιλοσοφία), τα οποία αμφότερα περιλαμβάνονται στο εκδοτικό πρόγραμμα του Εκτός Γραμμής, ανοίγει τον δρόμο για μια σφαιρική επανανάγνωση του Αλτουσέρ, ενώ την ίδια στιγμή θέτει ως πρόκληση την επινόηση νέων μορφών θεωρητικής παρέμβασης και πρακτικής.

(Ξανα)διαβάζοντας τον Αλτουσέρ σήμερα: Πολιτική, φιλοσοφία, μαρξισμός

Παλιό κτίριο Νομικής (Αμφ. Παπαρρηγοπούλου)

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΑΠΡΙΛΗ

10:30-13:00: Ο Αλτουσέρ και οι σύγχρονοί του: Λακάν, Φουκώ, Ντελέζ, Ντερριντά. Συζητούν: Κύρκος Δοξιάδης, Δήμος Έξαρχος, Δάνης Κουμασίδης, Γιώργος Νικολαΐδης, Χρήστος Σίμος, Παναγιώτης Σωτήρης.

13:30-15:15: Η επιστημολογία του Αλτουσέρ. Τάσος Κυπριανίδης, Η ανυπόστατη χάραξη στην επιστημολογία του Αλτουσέρ. Θέμης Μπόκαρης, Η επικράτεια των επιστημολογικών όρων στη συγκρότηση των φυσικών επιστημών. Τέλης Τύμπας, Διαβάζοντας εγχειρίδια για ατμομηχανές και θερμοδυναμικά αξιώματα με δάσκαλο τον Αλτουσέρ.

16:30-18:30: Αλτουσέρ και ιδεολογία. Αντώνης Βαρσάμης, Ο Μισέλ Πεσέ και η μαρξιστική θεωρία της ιδεολογίας. Ειρήνη Γαϊτάνου, Μια αιρετική συνάντηση: Λούκατς και Αλτουσέρ. Τάσος Μπέτζελος, Ιδεολογία: Εγκλήσεις και αντεγκλήσεις. Δέσποινα Παρασκευά-Βελουδογιάννη, Το αλτουσεριανό υποκείμενο, ο Φουκώ και η Μπάτλερ.

19:00-21:30: Για τον Μαρξ 50 χρόνια μετά: Ξαναγυρνώντας στη «στιγμή Αλτουσέρ». Στάθης Κουβελάκης, Το φιλοσοφικό στιλ των γαλλικών ’60s. Γιάννης Μηλιός, Αποκρυπτογραφώντας την έννοια του συσχετισμού δύναμης στον Μαρξ. Παναγιώτης Σωτήρης, Η «στιγμή Αλτουσέρ» στην πολιτική και τη θεωρία. Γιώργος Φουρτούνης, Η αναγκαία και αδύνατη «τελική ανάλυση».

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΑΠΡΙΛΗ

10:30-12:30: Το συλλογικό θεωρητικό εγχείρημα: Ο Αλτουσέρ και οι συνοδοιπόροι του. Βίκυ Ιακώβου, Η κριτική του Ρανσιέρ. Μια απαραίτητη πατροκτονία; Μιχάλης Μπαρτσίδης, Μπαλιμπάρ: Πιστός συνοδοιπόρος, ριζικός αναθεμελιωτής. Τάσος Μπέτζελος, Μεταξύ Λεκούρ και Μασερέ: προς έναν σπινοζικό υπερυλισμό; Σπύρος Σακελλαρόπουλος, Ο διάλογος Αλτουσέρ – Πουλαντζά πάνω στη θεωρία του κράτους.

13:00-15:00: «Να διαβάσουμε το Κεφάλαιο». Χρήστος Βαλλιάνος, Το θεωρητικό καθεστώς των οικονομικών νόμων του Κεφαλαίου. Ηλίας Ιωακείμογλου, Η θεωρία ως πεδίο μάχης και το Κεφάλαιο. Γιάννης Μηλιός, Το Κεφάλαιο ως «μεταβολή αντικειμένου, θεωρίας και μεθόδου». Δημήτρης Παπαφωτίου, Ρανσιέρ – Μπεττελέμ: Αξιακή θεωρία και καπιταλιστική δομή στο Κεφάλαιο.

16:15-18:30: Αναζητώντας μια φιλοσοφία για το μαρξισμό. Μελέτης Λάμπρου, Αλτουσέρ – Μακιαβέλλι. Χρήστος Νάτσης, Ο Αλτουσέρ, ο Λούκατς και το επικό θέατρο. Άρης Στυλιανού, Η παρέκβαση μέσω Σπινόζα. Παναγιώτης Σωτήρης, Νέα πρακτική της φιλοσοφίας — νέα πρακτική του κομμουνισμού. Γιώργος Φαράκλας, Προβλήματα της κριτικής του Έγελου από τον Αλτουσέρ και τον Μασερέ.

19:00-21:30: Ο Αλτουσέρ και η πολιτική. Δημήτρης Δημούλης, Ο Αλτουσέρ για τη δημοκρατία (μέσω μιας κριτικής στην Ουέντυ Μπράουν). Γιώργος Καλαμπόκας, Η παρέμβαση του Αλτουσέρ ως πολιτικό εγχείρημα στη θεωρία. Δημήτρης Μπελαντής, Τα όρια της πολιτικής παρέμβασης του Αλτουσέρ στο Κ.Κ. του 20ού αιώνα. Δημοσθένης Παπαδάτος-Αναγνωστόπουλος, «Οι άνθρωποι, το συγκεκριμένο — οι τάξεις, το αφηρημένο». Αλέξανδρος Χρύσης, Και πάλι για τη δικτατορία του προλεταριάτου.

Δημοσιεύτηκε στα Ενθέματα της Αυγής την Κυριακή 27 Απρίλη 2016