1. Η πρακτική νοείται με πολλές σημασίες, όλες υλικές: εργασία, επιστημονική γνώση, πολιτική (ίσως και άλλες ακόμη). Η αιτιότητα νοείται με μία μόνο σημασία: ως αναγκαιότητα μιας δομής που είναι εμμενής στην πολλαπλότητα των πρακτικών. Όμως δεν μπορεί να αναπαρασταθεί από κανένα μοντέλο που θα περιέκλειε αυτήν την ίδια την πολλαπλότητα.

2. Η ιδεολογία είναι ο τόπος της αλήθειας: γι’ αυτό και δεν υπάρχει έξοδος από την ιδεολογία. Ένα άλλο όνομα της αλήθειας εξακολουθεί πάντα να είναι ένα όνομα της αλήθειας. Ορισμένοι φιλόσοφοι είναι δημοκράτες: γι’ αυτούς υπάρχουν άπειρα διαφορετικά ονόματα της αλήθειας. Ορισμένοι δημοκράτες είναι φιλόσοφοι: η αλήθεια της επικοινωνίας δεν συνιστά γι’ αυτούς a priori, αλλά πρόβλημα.

3. Άπειρη αντίφαση: η επενέργεια αλήθειας των επιστημών δεν έγκειται ούτε στην παρουσία του απολύτου, ούτε στη συσσώρευση των σχετικών αληθειών, αλλά στην αναδρομική επενέργεια της έννοιας στη θέση της ιδεολογίας και στη συνεχιζόμενη τομή που αντικαθιστά τις προδηλότητες με αποδείξεις.

4. Άπειρη αντίφαση: η πάλη των τάξεων υπερβαίνει την ίδια τη συγκρότηση των τάξεων, την κρατική ρύθμιση και την κοινωνική σχεδιοποίηση. Είναι η βαθμίδα του ασυμφιλίωτου στην πολιτική υλικότητα της ιστορίας. Γι’ αυτό υπάρχουν πραγματικοί μετασχηματισμοί, αλλά δεν υπάρχει καθολικό υποκείμενο ούτε τέλος της ιστορίας.

5. Οι μάζες φοβούνται τόσο τη δική τους βία όσο και τη βία που υφίστανται. Ωστόσο, στην επιθυμία των μαζών για γνώση υπάρχει πάντα δυνητικά κάτι διαφορετικό από τη θρησκεία, και στη δύναμή τους για δράση κάτι διαφορετικό από το πάθος. Γι’ αυτό ακριβώς η δουλεία δεν είναι ποτέ οριστική. Η αμφιθυμία των μαζών αποτελεί την ύλη της πολιτικής.

6. Η πολιτική δεν υπάγεται ούτε στην Κοινωνία ούτε στο Κράτος, ο θεσμικός διαχωρισμός των οποίων συγκροτεί το πεδίο προβολής της αλλοτρίωσής της: εξ ου και η πολιτική δεν εγκαθιδρύεται στον τόπο όπου γεννιέται. Η επαναστατική πολιτική μετατοπίζει το όριο της Κοινωνίας και του Κράτους υπό το πρίσμα του κινήματος των μαζών.

7. Η επικοινωνία δεν περιορίζεται ούτε στη μυστικιστική κοινότητα (Gemeinschaft) ούτε στην εμπορική ανταλλαγή (Gesellschaft). Ο Σπινόζα αποκαλεί «κοινές έννοιες» τις διανοητικές μορφές της αμοιβαίας ωφέλειας, τις οποίες ο Μαρξ αποκαλεί «ενότητα της θεωρίας και της πρακτικής». Κάθε σύστημα πραγματικής επικοινωνίας συνιστά μια πολιτική ατομικότητα. Το κατά πόσο είναι ή δεν είναι συμβατή με την κρατούσα κατάσταση είναι ένα εμπειρικό ζήτημα.

8. Δεν υπάρχει διιστορικός ορισμός της ιδιότητας του πολίτη: η ιστορία της ιδιότητας του πολίτη υπήρξε πάντοτε ιστορία αντινομιών εν κινήσει. Η ένταξη στην Πολιτεία προϋποθέτει την αρχέγονη ισότητα. Ωστόσο, δεν συμπίπτει με την ύπαρξη δικαιωμάτων (ή μιας ενεργού δύναμης) στο πλαίσιο του Κράτους. Η ασταθής ισορροπία αυτών των δύο όψεων καθορίζει την αποτελεσματικότητα του συλλογικού ελέγχου που μπορούν να ασκήσουν οι πολίτες στον μηχανισμό εξουσίας από τον οποίο εξαρτώνται οι ίδιοι.

9. Ο θεωρητικός ρατσισμός είναι ένα συμπλήρωμα καθολικότητας του εθνικισμού, το οποίο επιτρέπει να παραχθεί μια πλασματική εθνοτικότητα. Είναι επίσης ένας θεωρητικός ανθρωπισμός, δηλαδή ένας τρόπος να απαντηθεί το ερώτημα για την ουσία του ανθρώπου και να θεμελιωθεί η πολιτική σε ανθρωπολογικές καθολικές έννοιες. Ένας πρακτικός ανθρωπισμός, που θα εισάγει την αντίφαση στο πεδίο προβολής της εθνικής κοινότητας και θα πραγματώνει μια διαφορετική σχέση των μαζών με τον πολιτικό θεσμό, δεν μπορεί παρά να είναι ένας ενεργός αντιρατσισμός.

10. Ο καπιταλισμός, η αποικιοποίηση και η αποαποικιοποίηση δημιούργησαν όχι μόνο μια κοσμο-οικονομία, που κυριαρχείται από την επέκταση της εμπορευματικής μορφής, αλλά και μια κοσμο-πολιτική, ένα πεδίο επιλεκτικής κυκλοφορίας της πληροφορίας, που διαπερνάται απεριόριστα από τη διαίρεση της ανθρωπότητας σε μάζες με πρακτικά ασύμμετρες συνθήκες ζωής και έκφρασης. Εντός αυτού του πεδίου, ο διαχωρισμός ανάμεσα σε υπανθρώπους και υπερανθρώπους είναι συνεπώς δομικός, αλλά ουσιωδώς ασταθής.

11. Ο κομμουνισμός νοείται με πολλές σημασίες: περιορισμός της υπερεργασίας, τέλος του καταμερισμού χειρωνακτικής και διανοητικής εργασίας, διάκριση της ιδιότητας του πολίτη και της ιθαγένειας, κι άλλες ακόμη. Ο κομμουνισμός, όπως έλεγε ο Μαρξ, δεν συνιστά ένα μέλλον για την ανθρωπότητα αλλά μια κίνηση του παρόντος. Οφείλουμε να προσθέσουμε: χωρίς εγγύηση.

Δημοσιεύτηκε στο Περιοδικό Raison Présente, Δεκέμβριος 1987.