Περιοδικό Εκτός Γραμμής, Τεύχος 27-28 / Οκτώβριος 2011

Στους δρόμους της Αθήνας τα πράγματα μοιάζουν σαν πριν, αλλά δεν είναι: πληθαίνουν τα «ενοικιάζεται» και «πωλείται» στις εισόδους των πολυκατοικιών, τα καταστήματα που κλείνουν, τα λεωφορεία που αραιώνουν, τα βλέμματα των ανθρώπων σκληραίνουν, οι άνθρωποισκιές αυξάνονται, παραδομένοι στην απόγνωση ή την πρέζα....

Γίναμε κομμάτι ενός πρωτοφανούς πειράματος. Για πρώτη φορά σε χώρα σχετικά αναπτυγμένη, χωρίς να έχει προηγηθεί πόλεμος, δικτατορία ή κάποια ανάλογη καταστροφική τομή, δοκιμάζεται όχι απλώς η εσωτερική υποτίμηση, αλλά η ισοπέδωση μιας ολόκληρης κοινωνίας. Σαρωτικές περικοπές μισθών, ανατροπές στις εργασιακές σχέσεις, εκποίηση εθνικού πλούτου σε μια κλίμακα που μέχρι τώρα αποτελούσε απλώς οριακό αλλά όχι εφικτό ενδεχόμενο σε νεοφιλελεύθερα εγχειρίδια. Με την εξαίρεση των καταστροφικών «θεραπειών σοκ» που δοκιμάστηκαν σε χώρες όπως η Ρωσία μετά το 1991 και οδήγησαν σε πρωτοφανή αποτελέσματα, όπως τη μείωση του προσδόκιμου επιβίωσης μέσα σε λίγα χρόνια, δυσκολεύεται κανείς να βρει ανάλογα παραδείγματα.

Η οικονομική κρίση δείχνει το πιο σκληρό της πρόσωπο στους αδύναμους κρίκους, όπου συμπυκνώνονται οι αντιφάσεις. Η Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπη ταυτόχρονα με την εξάντληση των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων των προηγούμενων δεκαετιών, με την κρίση χρέους και με την κρίση της ευρωζώνης, του πιο προχωρημένου πειράματος του «υπαρκτού νεοφιλευθερισμού» ως προς την οικονομική ολοκλήρωση και την αξιοποίηση του ανταγωνισμού ως μοχλού εκσυγχρονισμού.

Οι δυνάμεις του κεφαλαίου αναδιπλώνονται στο ταξικό (και ιμπεριαλιστικό) τους ένστικτο και οι ταξικές στρατηγικές έρχονται στο προσκήνιο με τη σαφήνεια αλλά την αγριότητα πραγματικών ενορμήσεων. Εξ ου και η απαίτηση για εδώ και τώρα σαρωτική λιτότητα, ακόμη μεγαλύτερη ελαστικοποίηση της εργασίας, κύματα ιδιωτικοποιήσεων, πλήρη εμπέδωση της μειωμένης εθνικής και λαϊκής κυριαρχίας.

Πλήρες σχέδιο μπορεί να μην υπάρχει, και αυτό εξηγεί τις παλινωδίες σε σχέση με την αναδιάρθρωση του χρέους ή την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών. Όμως, οι δυνάμεις του κεφαλαίου ξέρουν καλά ότι ενίοτε το μονοπάτι φτιάχνεται περπατώντας, ότι, δηλαδή, ακόμη και απουσία σχεδίου, η ίδια συντριβή και ταπείνωση του ταξικού αντιπάλου, η βίαιη υποτίμηση της εργατικής δύναμης, το τσάκισμα αντιστάσεων, το άνοιγμα πεδίων στην επένδυση και τη συσσώρευση διαμορφώνει καλύτερες συνθήκες για την ανάκαμψη της κερδοφορίας.

Και αυτή είναι η ουσία του «πειράματος Ελλάδα»: μια τεράστια άσκηση νεοφιλελεύθερης κοινωνικής μηχανικής με βασικό μοχλό το διπλό εκβιασμό του χρέους και του ευρώ και την νεοαποικιοκρατική οικονομική και πολιτική επιτροπεία από την Τρόικα. Στόχος η τόσο προσφιλής στους νεοφιλελεύθερους «δημιουργική καταστροφή», η ταπείνωση μιας κοινωνίας με σκοπό να γίνει ξανά πρόσφορη για επενδύσεις.

Η ελληνική αστική τάξη, αφού συνειδητοποίησε ότι το πάρτι τελείωσε, αφού είδε ότι τα σχέδια για ηγετική θέση στα Βαλκάνια, έστω και προσωρινά πάνε πίσω, σπεύδει να αγκαλιάσει αυτήν τη στρατηγική. Ξέρει ότι η ύφεση, η μειωμένη πρόσβαση σε δάνεια και το κραχ ζήτησης που είναι σε εξέλιξη την πιέζει, αλλά, βοηθουσών και των καταθέσεων στο εξωτερικό, ελπίζει ότι η προοπτική μιας εκμετάλλευσης χωρίς κανένα όριο, μέσα από τη διάλυση των συλλογικών συμβάσεων και τη καταβαράθρωση του κόστους εργασίας θα της δώσει νέα περιθώρια κερδοφορίας. Γι’ αυτό αποδέχεται τη συνθήκη μειωμένης κυριαρχίας.

Τα πράγματα δεν πρόκειται να ξαναγίνουν ίδια. Είτε θα εμπεδωθεί η συνθήκη καταστροφής με κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ ή ΝΔ ή «εθνικής ενότητας», οπότε θα μιλάμε για πολλά χαμένα χρόνια και για ένα κοινωνικό τοπίο «έρημης χώρας». Είτε θα ανοίξουν δρόμοι μιας διαφορετικής πολιτικής. Το ερώτημα είναι ποια θα είναι αυτή. Θα είναι μια αναγκαστική προσαρμογή της αστικής πολιτικής στις συνθήκες μια πρωτοφανούς κρίσης νομιμοποίησης, πιθανώς με μια ηπιότερη παραλλαγή των μέτρων, χωρίς να αναιρείται το κεκτημένο των τομών; Ή μήπως θα είναι για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια το άνοιγμα δρόμων πραγματικής εθνικής ανεξαρτησίας και κοινωνικού μετασχηματισμού;

Αυτή είναι η πρόκληση. Σήμερα ο ιστορικός χρόνος επιταχύνεται και τα ενδεχόμενα αποκτούν ξεχωριστή υλική βαρύτητα. Οι κοινωνικές δυναμικές που αναπτύσσονται, είτε ρητές, είτε βουβές και υπόγειες, έχουν σαφές εξεγερσιακό στίγμα, την ίδια ώρα που η κρίση νομιμοποίησης αποσαθρώνει τα θεμέλια της αστικής ηγεμονίας και μπορεί να κάνει ευρύτερα κοινωνικά κομμάτια να αγκαλιάσουν και να αποδεχτούν τομές στην κοινωνική οργάνωση. Η κρίση, όπως και ο πόλεμος, μπορεί να αποτελέσει τον μεγάλο επιταχυντή. Όμως, όλα αυτά απαιτούν πολιτική ηγεσία και κατεύθυνση των λαϊκών δυνάμεων. Χρειάζεται εκείνη η Αριστερά που θα να οργανώσει την αντίσταση, να εξασφαλίσει τη σωτηρία των λαϊκών τάξεων, να παλέψει για την ανατροπή.

Εδώ, όμως, βρίσκεται η μεγάλη αντίφαση. Σήμερα, η πολιτική, ιδεολογική και πολιτιστική κρίση της Αριστεράς αντικειμενικά ενισχύει τις αστικές δυνάμεις. Για πολύ καιρό η Αριστερά είχε βολευτεί σε μια υποτελή θέση μέσα στο πολιτικό σύστημα. Συνέβαλε σε κινήματα και αντιστάσεις σημαντικά, καθώς διεκδικούσε, εν μέσω μιας καπιταλιστικής αναπτυξιακής δυναμικής, τη διατήρηση κάποιων κατακτήσεων ή την αποτροπή τομών σε χώρους προνομιακούς όπως η νεολαία ή το δημόσιο. Οι αγώνες αυτοί άφησαν ένα κεκτημένο διεκδικητισμού και κινηματικής «παραβατικότητας», όμως δεν διεκδικούσαν τη συνολική αμφισβήτηση της στρατηγικής της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης. Η φιλοδοξία αυτής της αριστεράς περιοριζόταν στην αντίσταση σε πλευρές των αναδιαρθρώσεων, στην ιδεολογική κριτική και στη αναπαραγωγή του διακριτού εκλογικού στίγματος της αριστερής διαμαρτυρίας. Είτε στην εγκεφαλική αναδιατύπωση της επαναστατικής στρατηγικής από το ΚΚΕ είτε στη σταδιακή απομάκρυνση του ΣΥΝ και αργότερα του ΣΥΡΙΖΑ από τον κυβερνητισμό (χωρίς όμως απογαλακτισμό από τον ευρωπαϊσμό) είτε στην αντικαπιταλιστική ρητορεία της επαναστατικής αριστεράς, η Αριστερά άφηνε τη στρατηγική γι’ αργότερα.

Αυτό εξηγεί γιατί η Αριστερά φαντάζει σχεδόν αφασική, μηρυκάζοντας συνθήματα και οριοθετήσεις που θα έλεγε και δέκα χρόνια πριν. Αυτό εξηγεί γιατί σήμερα δεν βγαίνουν βιβλία όπως η Βαριά Βιομηχανία στην Ελλάδα του Μπάτση. Δεν είναι ότι δεν υπάρχουν ικανοί άνθρωποι. Είναι ότι η σημερινή Αριστερά δεν έχει την αυτοπεποίθηση να πει ότι μπορεί να προτείνει με ποιο τρόπο αυτή η χώρα μπορεί να οργανωθεί, να λειτουργήσει, να παράγει με μη καπιταλιστικό τρόπο. Αυτό εξηγεί γιατί συχνά οι ορθές τοποθετήσεις υπέρ της εξόδου από το ευρώ παρουσιάζονται ως τεχνικές νομισματικές προτάσεις και όχι ως απαρχές ριζικών μετασχηματισμών, όπως και γιατί η παραμονή εντός του «ευρωπαϊκού δρόμου» νομιμοποιείται στο όνομα γενικών αντικαπιταλιστικών στόχων ή γιατί η επαναστατική τομή παραπέμπεται από το ΚΚΕ σε έναν... παράλληλο χωροχρόνο.

Όμως, ο χρόνος δεν είναι απεριόριστος. Τα παράθυρα ευκαιρίας που δίνει η όξυνση της οικονομικής κρίσης, η τραγική πολιτική αδυναμία της κυβέρνησης, το βάθεμα των ρηγμάτων στις σχέσεις εκπροσώπησης και η διατήρηση στοιχείων εξεγερσιακής αυτοπεποίθησης δεν θα υπάρχουν εσαεί. Δεν έχουμε την πολυτέλεια απλώς να διαπιστώνουμε ότι τεράστιες κοινωνικές δυναμικές, όπως αυτές που φάνηκαν στις 19 και 20/10, απαιτούν μια άλλη πολιτική κατεύθυνση για να γίνουν νικηφόρες. Πάνω στον επιταχυνόμενο χρόνο της κρίσης και της εξέγερσης μπορεί να επικαθίσει ο αργός και βασανιστικός χρόνος της ήττας και της κοινωνικής ερήμωσης.

Η πρόκληση του αριστερού μετώπου σε αντικαπιταλιστική και ανατρεπτική κατεύθυνση δεν προκύπτει από το τοπίο της Αριστεράς και τις όποιες ανακατατάξεις είναι σε εξέλιξη, αλλά ψηλαφίζει αυτή την πρόκληση μέσα στη συνθήκη του λαϊκού ξεσηκωμού. Αναδύεται μέσα στη δυναμική των λαϊκών αγώνων, στην ανάγκη να οικοδομηθούν πρωτότυπες μορφές λαϊκής αυτοοργάνωσης, στην πρόκληση της συλλογικής επεξεργασίας ενός εναλλακτικού σχεδίου ανάπτυξης, μιας πραγματικής παραγωγικής ανασυγκρότησης σε σοσιαλιστική ανάπτυξη. Αφορά εξίσου το ξεδίπλωμα των αγώνων, την συνάρθρωση της λαϊκής συμμαχίας και την πολιτική συγκρότηση. Δεν σημαίνει «ενότητα» ούτε αλλαγή συσχετισμών, αλλά ανασύνθεση, ρήξη και νέα σύνθεση, συνάντηση όλου του πολιτικού και κοινωνικού δυναμικού που σήμερα μπορεί να αποτελέσει τη μαγιά ενός τέτοιου πολιτικού και κοινωνικού κινήματος για την ανατροπή της επίθεσης, τη διεκδίκηση της εξουσίας από τις λαϊκές δυνάμεις, την κατοχύρωση της ανεξαρτησίας, το άνοιγμα δρόμων κοινωνικού μετασχηματισμού. Ο χώρος της αντικαπιταλιστικής Αριστεράς, ο χώρος της αριστεράς που δεν γοητεύτηκε από τις σειρήνες της εξουσίας, που επέμεινε στον επαναστατικό δρόμο σε χαλεπούς καιρούς, που μπόρεσε να κάνει τομές με τον εαυτό του, έχει την ιστορική ευθύνη να πρωτοστατήσει σε αυτή την προσπάθεια. Για να κάνουμε τις σημερινές χαραμάδες ανυπακοής, δρόμους ελπίδας.