Οι αμερικανικές εκλογές του 2016 έχουν κάτι ουσιαστικά διαφορετικό απ’ όλες τις προηγούμενες της πρόσφατης πολιτικής ιστορίας. Δύο πολιτικά φαινόμενα, το φαινόμενο Τραμπ και το φαινόμενο Σάντερς, ώριμα φρούτα της εποχής και της συγκυρίας, έχουν κάνει παραπάνω από αισθητή την παρουσία τους. Χωρίς διάθεση απαξίωσης του Τραμπ, με το ακραίο προφίλ ακροδεξιού καουμπόυ γκάγκστερ, το φαινόμενο Μπέρνι Σάντερς είναι αυτό που έχει κάνει τη μεγαλύτερη αίσθηση.

Γιατί δεν νομίζω ότι υπάρχει αριστερός άνθρωπος στον πλανήτη ο οποίος να μη χαίρεται που μέσα στην καρδιά του κτήνους ο Σάντερς μιλάει για αναδιανομή εισοδήματος, για σκληρούς νόμους εναντίων των τραστ, των καρτέλ και των μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων, για έλεγχο της διαδρομής του χρήματος, για αναφανδόν παροχές προς τα χαμηλότερα στρώματα, για χτύπημα του ρατσισμού, που σαρώνει τις ΗΠΑ. Δεν υπάρχει επίσης κομμουνιστής που να μην αισθάνθηκε ηδονή μπροστά στην περίφημη εικόνα του CNN με τους πανηγυρισμούς των οπαδών του Σάντερς που κρατούσαν τη σημαία της ΕΣΣΔ μετά την επιτυχία της ακύρωσης της εκδήλωσης του Τραμπ στο Σικάγο.

Είναι όμως ο Σάντερς «μια κάποια λύσις», που θα έλεγε και ο Καβάφης, και τι τον εμποδίζει να είναι;

Ο Σάντερς σε ναρκοπέδιο – το αντιδημοκρατικό και διεφθαρμένο εκλογικό σύστημα των ΗΠΑ

Όπως γνωρίζουμε πολύ καλά, η αστική δημοκρατία είναι μια απάτη και μια επίφαση δημοκρατίας, που έχει στηθεί για την πλαστή ικανοποίηση της ανάγκης των λαϊκών στρωμάτων να εκπροσωπούνται και να συμμετέχουν στις πολιτικές αποφάσεις.
Όλα τα αστικοδημοκρατικά καθεστώτα έχουν χτίσει από την πρώτη μέρα της ίδρυσής τους όλους αυτούς τους απαραίτητους μηχανισμούς διατήρησης της υφιστάμενης τάξης πραγμάτων στον γεωγραφικό χώρο τον οποίο εξουσιάζουν, συμπεριλαμβανομένης ακόμα και της κατάργησης της ίδιας της αστικοδημοκρατικής μορφής τους εφόσον η τάξη αυτή απειληθεί.

Όποιοι μηχανισμοί υφίστανται στην Ελλάδα, ΜΜΕ, εκβιασμοί επιχειρηματικών ομίλων, λοκ άουτ, διαπλοκή μεταξύ των αστικών κομμάτων και του μεγάλου κεφαλαίου, υπάρχουν και στις ΗΠΑ. Μόνο που εκεί έχουν πάει κι ένα βήμα παραπέρα. Έχουν δημιουργήσει ένα εκλογικό σύστημα-τέρας, το οποίο, αφού καθιστά εξαιρετικά δυσχερή τη συμμετοχή στις εκλογές για κάποιον που δεν έχει επαρκή χρηματοδότηση και πλήρη αντιπροσώπευση σε όλες τις πολιτείες, εξαφανίζει στη συνέχεια τη φωνή του εφόσον έχει μειοψηφήσει στην εκλογική μάχη.

Δεδομένου του ότι τη νομοθετική και πολιτική εξουσία στις ΗΠΑ την αποτελούν τρεις «θεσμοί» (ο Λευκός Οίκος, η Βουλή των Αντιπροσώπων, η Γερουσία), συμβαίνει το εξής: Για την προεδρία των ΗΠΑ, το εκλογικό σύστημα είναι «ο νικητής τα παίρνει όλα», δηλαδή όποιος υποψήφιος σε μια πολιτεία πάρει την –ακόμα και οριακή– πλειοψηφία λαμβάνει το 100% της βαρύτητας της πολιτείας αυτής (ουσιαστικά το 100% των ψήφων) μέσω της λήψης όλων των εκλεκτόρων της. Έτσι, οι όποιοι «μειοψηφούντες» υποψήφιοι εξαφανίζονται από το πεδίο ολοκληρωτικά. Ακόμα κι αν ένας υποψήφιος έχει συγκεντρώσει π.χ. ένα 20% στο σύνολο της επικράτειας, το πιο πιθανό είναι να ολοκληρωθεί η κούρσα της προεδρίας και να μην έχει τελικά ούτε έναν εκλέκτορα σε όλη τη χώρα (αφού με τέτοιο ποσοστό το λογικό είναι να μην έχει πλειοψηφήσει σε καμία πολιτεία). Αλλά ακόμα και να έχει πλειοψηφήσει σε μία ή μερικές πολιτείες, θα υποστεί σαρωτική ήττα, αναντίστοιχη ενός τόσο σημαντικού ποσοστού, ενώ δεν θα έχει κανέναν λόγο (ούτε ως κάποιας μορφής αντιπολίτευση) στο μετεκλογικό τοπίο. Μιλάμε για την απόλυτη εξαφάνιση του «ηττημένου», κάτι που παρόλο που είναι σύνηθες στο προεδρικό «δημοκρατικό» σύστημα πολλών κρατών, οι ΗΠΑ το έχουν τερματίσει. Και αυτό γιατί τα λοιπά «σώματα» νομοθέτησης και «ελέγχου» της παντοκρατορίας του Λευκού Οίκου, η Βουλή των Αντιπροσώπων και η Γερουσία, έχουν συσταθεί με παρόμοια λογική, και, αν δεν εξαφανίζουν τελείως, συρρικνώνουν τεχνητά την αντιπολιτευόμενη φωνή στον μέγιστο δυνατό βαθμό.

Τα σώματα αυτά έχουν «μέλη» που εκλέγονται από τις πολιτείες κάθε δύο χρόνια. Κάθε πολιτεία εκλέγει αντιπροσώπους για τη Βουλή ανάλογα με το μέγεθός της και στάνταρ δύο γερουσιαστές. Ας πάρουμε την υπόθεση των γερουσιαστών και ας υποθέσουμε ξανά ότι έχουμε στις ΗΠΑ ένα τρίτο κόμμα με επιρροή και ψήφους της τάξης του 20%. Πώς είναι δυνατόν να εκλέξουν γερουσιαστή όταν κάθε πολιτεία εκλέγει μόνο δύο; Εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, οι γερουσιαστές κάθε πολιτείας θα ανήκουν στους Δημοκρατικούς και στους Ρεπουμπλικάνους. Έτσι, ακόμα κι ένα κόμμα του 20% θα εξαφανιζόταν τεχνητά από την όποια αντιπροσώπευση στη Γερουσία.

Το ίδιο και με τη Βουλή των Αντιπροσώπων. Μπορεί –σε κάποιες πολιτείες– να είναι μεγάλος ο αριθμός των αντιπροσώπων και να δίνει την ευκαιρία σε ένα κόμμα να εκλέξει π.χ. έναν αντιπρόσωπο, αλλά και πάλι το ποσοστό του πρέπει να είναι πολύ σημαντικό και οι ψηφοφόροι του συμπαγείς. Και η ωφέλεια ελάχιστη, σε «κάποιες πολιτείες», χαμένη στον υπερπληθυσμό των αντιπροσώπων των δύο κυρίαρχων κομμάτων. Στην περίπτωση δε που έχουμε ένα κόμμα του 5%, είναι μαθηματικά υπερβολικά δύσκολο να εκλέξει έστω κι έναν αντιπρόσωπο σε όλη την επικράτεια των ΗΠΑ.

Έτσι λοιπόν δεν είναι τυχαίο που το μοναδικό «τρίτο κόμμα» το οποίο είχε μια κάπως αξιοπρεπή εμφάνιση στην πρόσφατη πολιτική ιστορία των ΗΠΑ, οι Πράσινοι του Ραλφ Νέιντερ, που το 2000 έλαβαν το 2,74% των ψήφων σε όλη την επικράτεια, πέραν του ότι φυσικά δεν έβγαλε ούτε έναν εκλέκτορα για την Προεδρία από καμία πολιτεία, δεν εξέλεξε και κανέναν γερουσιαστή, μα ούτε και έναν εκπρόσωπο στη Βουλή των Αντιπροσώπων.

Συζητάμε επομένως για μια διαδικασία που κάνει το τουρκικό σύστημα του αποκλεισμού κομμάτων τα οποία δεν συγκεντρώνουν το 10% να φαντάζει παράδεισος δημοκρατικότητας. Από την άλλη, οι διαφορές του με τα ολοκληρωτικά καθεστώτα είναι τελικά πολύ λιγότερες απ’ όσες θα φανταζόταν κανείς εκ πρώτης όψεως.

Η διαδικασία επιλογής υποψηφίων των κομμάτων: Η περίπτωση των Δημοκρατικών

Της έναρξης της διαδικασίας εκλογής προέδρου προηγείται η διαδικασία εκλογής υποψηφίων κάθε κόμματος (nomination). Στις ΗΠΑ συμβαίνει το παράδοξο ο υποψήφιος του κόμματος να μην είναι κάποιος ήδη εκλεγμένος επικεφαλής, αλλά μια φιγούρα που επιλέγεται αποκλειστικά για να εξυπηρετήσει τη νίκη του κόμματος στις προεδρικές εκλογές.

Αν και το συγκεκριμένο σύστημα προβλέπει εκλογικές διαδικασίες και τοπικά συνέδρια, κινείται στο ίδιο πλαίσιο αντιδημοκρατικότητας με τις προεδρικές εκλογές. Εδώ μάλιστα, αξίζει να σημειωθεί ότι οι Δημοκρατικοί έχουν προχωρήσει ένα βήμα παραπέρα κι έχουν δημιουργήσει εκτός από τους καθορισμένους μηχανισμούς ελέγχου της βούλησης του πολιτικού σώματος, με τις «χορηγίες», τη διαπλοκή και τις αντιδημοκρατικές εκλογικές διαδικασίες, κι έναν επιπλέον μοναδικό μηχανισμό νόμιμης εκλογικής νοθείας, τους υπερεκλέκτορες (superdelegates ή unpledged delegates).
Οι υπερεκλέκτορες είναι μη εκλεγμένα «σεβάσμια» κομματικά στελέχη, που τοποθετούνται υπέρ του ενός ή του άλλου υποψηφίου ανάλογα με τα συμφέροντα της γραφειοκρατίας των κόμματος ή καλύτερα των χορηγών και της καθεστηκυίας τάξης των ΗΠΑ. Η βαρύτητα ενός υπερεκλέκτορα είναι όση ακριβώς κι ενός εκλεγμένου! Η ιδιαίτερα σημαντική συμμετοχή τους στο τελικό αποτέλεσμα, που είναι της τάξης του 15% (οι υπερεκλέκτορες είναι 715 σε σύνολο 4.766), ουσιαστικά δηλώνει το μέγεθος της νοθείας. Οι εγκέφαλοι των «Δημοκρατικών» έχουν σε αυτό το θέμα ξεπεράσει κατά πολύ και τους αντίστοιχους των Ρεπουμπλικάνων, των οποίων το σύστημα εκλογής υποψηφίου είναι αρκετά δημοκρατικότερο.

Αυτό ακριβώς –μεταξύ πολλών άλλων– πληρώνει και ο Σάντερς στις τωρινές εκλογές. Οι υπερεκλέκτορες τοποθετούνται αναφανδόν υπέρ της Χίλαρι και ο Σάντερς δεν μπορεί να κάνει τίποτε άλλο παρά να καταγγέλλει (κατόπιν εορτής) το αντιδημοκρατικό σύστημα της εκλογικής διαδικασίας. Το +15% τεχνητό μπόνους υπέρ της Χίλαρι είναι όχι μόνο ανυπέρβλητο εμπόδιο αλλά λειτουργεί και ανασταλτικά στους δυνητικούς ψηφοφόρους του.

Αμερικάνικη κοινωνία: Ένα καζάνι που βράζει

Το φαινόμενο Σάντερς έδειξε με τον πιο γλαφυρό τρόπο ότι η αμερικανική κοινωνία είναι καζάνι που βράζει. Μια κοινωνία που χωρίς να έχει συνέλθει ακόμη από την κρίση του 2008 ζει σε μια εποχή που το σύστημα φαντάζει όλο και λιγότερο ασταθές, ενώ η φαντασίωση του αμερικανικού ονείρου που είχε ποτίσει την εργατική και τη μεσαία τάξη έχει βρει τη θέση της για τα καλά στο χρονοντούλαπο της ιστορίας.

Η ανισοδιανομή του εισοδήματος σπάει κάθε ρεκόρ, με την εργατική τάξη να πτωχεύει όλο και περισσότερο και τους όρους αναπαραγωγής της να γίνονται ολοένα και πιο δυσχερείς. Την ίδια στιγμή οι μετανάστες, οι μαύροι, οι μειονότητες κάθε λογής νιώθουν την περιθωριοποίηση και τη βιαιότητα του συστήματος όλο και πιο απειλητική.

Σε αυτές τις συνθήκες ο κόσμος στις ΗΠΑ ριζοσπαστικοποιείται. Μην έχοντας όμως άλλες εναλλακτικές, το ηφαίστειο ξέσπασε εκεί που βρήκε δίοδο. Και δεδομένου του σκληρά αντιδημοκρατικού πολιτικού συστήματος των ΗΠΑ, βρήκε διέξοδο σε έναν υποψήφιο του φαινομενικά πιο μετριοπαθούς κόμματος (των Δημοκρατικών) απλώς και μόνο γιατί «μιλούσε στη γλώσσα τους».

Είναι φαινόμενα τύπου Σάντερς η λύση;

Παρακολουθώντας έναν διαδικτυακό διάλογο μεταξύ Αμερικανών ριζοσπαστών, θυμάμαι την οργισμένη απάντηση ενός συμμετέχοντα όταν ετίθετο το θέμα της υποστήριξης του Σάντερς από το κίνημα αμφισβήτησης: «Μα είναι Δημοκρατικός, διάολε!». Μου φαίνεται ότι αυτές οι λίγες λέξεις και μόνο αρκούν όχι μόνο για να κρατάει κανείς μικρό καλάθι αλλά, κυρίως, για να μη χαραμίζει την όποια πολιτική του δραστηριότητα στη στήριξη της υπόθεσης Σάντερς.

Γιατί οι προθέσεις οποιουδήποτε δεν μπορεί να είναι πολιτικό κριτήριο. Η αριστερά δεν μπορεί να έχει κοντή μνήμη· την περίπτωση της Ελλάδας, της Πορτογαλίας, των Βαρουφάκηδων και των Λαφονταίν τις ξέρουν όλοι και πολύ καλά μάλιστα.

Ο Σάντερς έχει μια αφετηρία πολύ χειρότερη και από όλες αυτές τις περιπτώσεις μαζί. Είναι υποψήφιος των Δημοκρατικών, μέλος τους από το 2015 και συμπαραστάτης τους στις επιτροπές του Κογκρέσου ως ανεξάρτητος από πολύ πριν.

Οι Δημοκρατικοί είναι το ένα από τα δύο κόμματα που εναλλάσσονται στην εξουσία του ιμπεριαλιστικού κτήνους, υπεύθυνοι για την ιμπεριαλιστική εξόντωση του πλανήτη, εγγυητές του συστήματος του σκληρού νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού όχι μόνο στη χώρα τους αλλά και ανά τον κόσμο, με το αίμα στα χέρια τους νωπό από τη Λιβύη και τη Συρία, στην καταστροφή των οποίων μόλις πρόσφατα συντέλεσαν με τις ενέργειές τους.

Πώς είναι δυνατόν ένα εξέχον μέλος τους και συμπορευόμενός τους να αποτελεί έστω «μια κάποια εναλλακτική» (για να μην αναφερθούν τα περί «πολιτικής επανάστασης» που ακούγονται από υποστηριχτές του); Μόνο θλίψη θα μπορούσε να προκαλέσει μια τέτοια θέση ανθρώπων που έχουν ουσιαστική σχέση με την πραγματική αριστερά, και ένδειξη είτε της παραίτησης είτε του προσωπικού πολιτικού αδιεξόδου τους.

Όσον αφορά δε στους ισχυρισμούς περί «ροκανίσματος του συστήματος εκ των έσω» και «εκμετάλλευσης του συστήματος για την υπερίσχυση μιας σοσιαλιστικής προοπτικής», πέραν του ατόπου της περίπτωσης, ειδικά απουσία ισχυρού κινήματος και πολιτικής οργάνωσης (εκτός αν θεωρούμε ότι μπορούν να γίνουν οι Δημοκρατικοί), φτάνει να δούμε τελικά ποιες είναι οι «ριζοσπαστικές λύσεις» του Σάντερς για να απαλλαγούμε μια για πάντα από τα όποια διλήμματα.

Εκτός λοιπόν από τις ωραίες και συγκινητικές –μπορεί να ομολογήσει κανείς– ομιλίες του, η πραγματικότητα είναι ότι πολιτικά δεν θέλει τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από να σταματήσει ο νεοφιλελεύθερος παραλογισμός στις ΗΠΑ και να επικρατήσει ένας καπιταλισμός με τη μικρότερη δυνατή διαφθορά και με μεγαλύτερη συμμετοχή του δημοσίου με αναδιανεμητικό χαρακτήρα. Μια σοσιαλδημοκρατία δηλαδή σκανδιναβικού τύπου. Όσο «παράδεισος» και να φαντάζει αυτό μπροστά στο νεοφιλελεύθερο κολαστήριο των ΗΠΑ, δεν νομίζω ότι μας αρκεί ως απάντηση.

Αλλά τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα στα άλλα δύο πεδία που θα περίμενε κανείς να δει ριζοσπαστικές θέσεις. Στο θέμα της εσωτερικής δημοκρατίας των ΗΠΑ και στο θέμα του ιμπεριαλισμού. Όσον αφορά το πρώτο, αν και αναγνωρίζει την «αδικία του συστήματος εκλογής» στους Δημοκρατικούς, οι αναφορές του Σάντερς στη συμμετοχή των μελών του κόμματος στις κομματικές λειτουργίες και στην εσωτερική δημοκρατία είναι τόσο λίγες που η πλατφόρμα προτάσεων-αλλαγών την οποία έχει προτείνει στο δικό του κόμμα ο Βρετανός Εργατικός Κόρμπιν μοιάζει «επαναστατική» μπροστά του. Και οι αναφορές στο γενικότερο εκλογικό σύστημα των ΗΠΑ είναι εξίσου υποτονικές.

Στο δε θέμα του ιμπεριαλισμού τα πράγματα είναι χειρότερα ακόμη. Αρκεί να πληκτρολογήσει κανείς τις λέξεις: «bernie sanders town hall gaza» στο Youtube για να δει με τι πάθος ο Σάντερς υποστηρίζει τα πιο ακραία επιχειρήματα του Ισραήλ εις βάρος των Παλαιστινίων και με τι τρόπο μειώνει προοδευτικούς πολέμιους της γενοκτονίας στη Γάζα. Μάλιστα, προεκλογικά οι θέσεις του για το ζήτημα της ηγεμονίας των ΗΠΑ στο παγκόσμιο πολιτικό σκηνικό έγιναν όλο και πιο υποτονικές και αόριστες.

Αυτά όμως δεν σημαίνουν σε καμία περίπτωση ότι το φαινόμενο Σάντερς, γνήσιο τέκνο της οργής και της ριζοσπαστικοποίησης στις ΗΠΑ, πρέπει να απαξιωθεί έτσι απλά. Το ακριβώς αντίθετο. Πρέπει να αξιοποιηθεί στον μέγιστο δυνατό βαθμό. Ο κόσμος που στήριξε τον Σάντερς ψάχνει να βρει διέξοδο, αντιδρά στην υποτίμηση της ζωής και της αξίας του, και δείχνει –αντίθετα με προηγούμενες εποχές– να αντιλαμβάνεται τους ενόχους, ασχέτως αν οι «λύσεις» τύπου Σάντερς είναι ακίνδυνες και τελικά απόλυτα ελεγχόμενες.

Το ερώτημα πλέον είναι έντονο: Θα μπορέσει η αμερικανική κοινωνία, που αντιδρά και εξεγείρεται, να αμφισβητήσει ουσιαστικά το πολιτικό σύστημα; Θα μπορέσει να οργανωθεί πολιτικά έξω από τα δύο κόμματα του κεφαλαίου, της Wall Street και της εγγύησης της ιμπεριαλιστικής τάξης πραγμάτων; Θα συνεχίσει να δραστηριοποιείται μετά την επικείμενη ήττα του Σάντερς ώστε να φτάσει να έχει τη δυνατότητα να αμφισβητήσει κάποια στιγμή πραγματικά την κυρίαρχη τάξη των ΗΠΑ; Μένει να το δούμε.

[1]https://en.wikipedia.org/wiki/Green_Party_of_the_United_States