Το 2008 θεωρήθηκε έτος ορόσημο: ο πρώτος Αφροαμερικανός πρόεδρος των ΗΠΑ είχε εκλεγεί, και η «γη της ελευθερίας» φαινόταν να γυρίζει σελίδα.

Οι συμβολισμοί ήταν πολύ ισχυροί, και εκατομμύρια ψηφοφόροι εντός και εκτός του πλαισίου του WASP (White Anglo-Saxon Protestant) τους έλαβαν σοβαρά υπόψη. Οι φυλετικά καταπιεσμένες κοινωνικές ομάδες των Αφροαμερικανών έδειχναν να έρχονται στο προσκήνιο, και το –κατά τα άλλα εξαιρετικά δαιδαλώδες– πολιτικό σύστημα των ΗΠΑ έδειχνε να αποτυπώνει την ισότητα των πολιτικών δικαιωμάτων με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Η βιομηχανία θεάματος του Χόλλυγουντ ακολούθησε το trend και οι επόμενες χρονιές σημαδεύτηκαν από τις κινηματογραφικές επιτυχίες του Django Unchained (ενός μαύρου πρώην σκλάβου εκδικητή-κυνηγού κεφαλών), του Lincoln και του 12 χρόνια σκλάβος. Και ύστερα ήρθε το Φέργκιουσον.

Στις 9 Αυγούστου 2014, σε μια πολίχνη του Μιζούρι ονόματι Φέργκιουσον, ο 18χρονος άοπλος μαύρος Μάικλ Μπράουν δολοφονείται από τον λευκό αστυνομικό Ντάρρεν Ουίλσον, που έχει κληθεί να επέμβει για μικροκλοπή τσιγάρων. Το –όπως αποκαλύφθηκε στη συνέχεια– «συνηθισμένο» περιστατικό αυτή τη φορά δεν πέρασε στα ψιλά. Τουλάχιστον μία βδομάδα ταραχών από την πλειοψηφική μαύρη κοινότητα του Φέργκιουσον, σε συνδυασμό με τα ακραία μέτρα καταστολής (απαγόρευση κυκλοφορίας τη νύχτα, ανάληψη της κατάστασης από τις ομοσπονδιακές δυνάμεις, στρατιωτική δράση της αστυνομίας), οδήγησε στο να γίνει παγκόσμιο θέμα τούτο το μικρό προάστιο. Από αυτό το συμβάν άρχισε να ξετυλίγεται το κουβάρι της ρατσιστικής ταξικής βίας που βρίσκεται στην καρδιά της σύγχρονης υπερδύναμης, με τα περιστατικά δολοφονιών άοπλων μαύρων πολιτών από την αστυνομία να δημοσιοποιούνται το ένα μετά το άλλο. Το άλλοτε ειρηνικό και άλλοτε βίαιο κίνημα διαμαρτυρίας παίρνει πανεθνικές διαστάσεις όταν συμπίπτει ο θάνατος από πνιγμό του 43χρονου μαύρου Έρικ Γκάρνερ στη Νέα Υόρκη, ύστερα από λαβή αστυνομικού, στις αρχές Δεκεμβρίου, με την αθώωση του Ντάρρεν Ουίλσον από τα δικαστήρια του Μιζούρι. Από την Ανατολική ώς τη Δυτική Ακτή των ΗΠΑ, εκατοντάδες χιλιάδες βρέθηκαν στους δρόμους ενάντια στο ρατσιστικό, ταξικό status quo του συμπλέγματος κράτος-αστυνομία-δικαιοσύνη.

«I can’t breathe»

Τα τελευταία λόγια του Έρικ Γκάρνερ όταν προσπαθούσε να ξεφύγει από τη θανατηφόρα λαβή των αστυνομικών του NYPD έμελλαν να εκφράσουν επακριβώς την κατάσταση για τις καταπιεσμένες τάξεις τις Αμερικής. Οι στατιστικές δείχνουν ότι ένας μαύρος πολίτης των ΗΠΑ πέφτει νεκρός κάθε 28 ώρες κατά μέσο όρο, από σφαίρες αστυνομικών ή ατόμων με ρατσιστικά κίνητρα που παίρνουν τον νόμο στα χέρια τους. Η έρευνα που διεξήχθη από το «Malcolm X Grassroots Movement (MXGM)» δείχνει ότι το 40% αυτών των φόνων αφορά άτομα ηλικίας μεταξύ 22 και 31 χρόνων, το 8% αφορά παιδιά κάτω των 18 ετών και ένα ακραίο 22% αφορά άτομα που έχουν κάποιου είδους πρόβλημα ψυχικής υγείας, πράγμα που φανερώνει δομικές αδυναμίες στην πρόσβαση σε στοιχειώδεις παροχές κοινωνικής πρόνοιας. Για του λόγου το αληθές, μεταξύ του θανάτου του Μάικλ Μπράουν και της αθωωτικής απόφασης των δικαστηρίων για τον Ντάρρεν Ουίλσον, τουλάχιστον άλλα 9 περιστατικά δολοφονιών Αφροαμερικανών από την αστυνομία καταγράφηκαν στις ΗΠΑ, μεταξύ των οποίων και εκείνη ενός 12χρονου αγοριού που έπαιζε με ένα ψεύτικο πιστόλι και θεωρήθηκε «απειλή», καθώς και μιας ψυχικά ασθενούς γυναίκας που έπαθε κρίση και οι αστυνομικοί αντί να τη βοηθήσουν την πυροβόλησαν.
Οι φυλακές στις ΗΠΑ (που κατέχουν τα πρωτεία στον λόγο φυλακισμένοι/σύνολο πολιτών) γεμίζουν κατά βάση από έγχρωμους – το 70% του συνόλου των φυλακισμένων το 1998. Η ευκολία με την οποία οδηγούνται στη φυλακή σχετίζεται άμεσα με τη ρατσιστική προκατάληψη με την οποία η αστυνομία και η δικαιοσύνη αντιμετωπίζουν τα άτομα: αν είσαι έγχρωμος, «φαίνεσαι ύποπτος», κάτι που αρκεί σε πολλά δικαστήρια για να απαλλάξουν αστυνομικούς από εγκλήματα χωρίς πολλά πολλά. Για τις έγχρωμες κοινότητες, η φυλακή δεν εξαφανίζει απλώς από την κοινωνική ζωή αυτούς που «φαίνονται ύποπτοι», ούτε μονάχα μειώνει τεχνητά τους δείκτες της ανεργίας, αλλά προσφέρει και πολλά κρυφά εργατικά χέρια. Όπως παρουσιάζει Άντζελα Ντέιβις, εισηγήτρια του όρου «σωφρονιστικοβιομηχανικό σύμπλεγμα» (prison-industrial complex) για την περιγραφή του σύγχρονου αμερικανικού καπιταλισμού, πολυάριθμες εταιρείες έχουν αξιοποιήσει τα φτηνά εργατικά χέρια των φυλακισμένων, μεταξύ των οποίων οι εταιρείες Chevron, Victoria Secret, IBM, Microsoft, Pierre Cardin, Boeing.
Οι μαύρες κοινότητες, όπως εκείνη του Φέργκιουσον, όταν δεν δολοφονούνται ή δεν φυλακίζονται για μικροεγκλήματα, ζουν σε ένα ασφυκτικό πλαίσιο συνεχών «τυπικών» ελέγχων της αστυνομίας, προστίμων για διατάραξη της κοινής ησυχίας, για «λαθρεπιβίβαση» στα ΜΜΜ, για ληγμένη άδεια οδήγησης, ακόμα και για μη φροντισμένο κήπο ή χαμηλά παντελόνια! Όσοι δεν μπορούν να πληρώσουν τα πρόστιμα απειλούνται με φυλάκιση ή κατασχέσεις. Τα προάστια-γκέτο για τους μαύρους, που συχνά αστυνομεύονται και διοικούνται από λευκούς, αν και ανθίζουν στον Νότο της δουλείας και των φυτειών, εμφανίζονται συχνά και στον Βορρά: η πλέον γκετοποιημένη πόλη είναι το Μιλγουώκι στο Ουισκόνσιν, κοντά στα σύνορα με τον Καναδά.

Πίσω από τη φυλή κρύβεται η τάξη

Ήδη πριν ξεσπάσει, το 2007-08, η κρίση των ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων στις ΗΠΑ, αρκετές έρευνες μιλούσαν για διεύρυνση του οικονομικού χάσματος μεταξύ των λευκών και των μαύρων πολιτών. Το 2004, μια έρευνα που υποστηρίζει ότι ένδειξη πρόσβασης στον πλούτο μπορεί να θεωρηθεί η ιδιοκατοίκηση καταγράφει ότι το 76% των λευκών ήταν ιδιοκτήτες του σπιτιού τους σε αντίθεση με το 49% των μαύρων και το 48% των Λατινοαμερικανών. Από τη δεκαετία του 1980 έως σήμερα, το οικονομικό χάσμα μεταξύ λευκών και μαύρων νοικοκυριών έχει τριπλασιαστεί, η πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι ταξικά φραγμένη για τους μαύρους, ενώ για κάθε 1 λευκό άνεργο αντιστοιχούν 2,5 μαύροι. Ταυτόχρονα, το 28% των Αφροαμερικανών είναι κάτω από το όριο της φτώχειας, έναντι του 10% των λευκών, την ίδια στιγμή που το 26% των μαύρων δεν είναι καθόλου ασφαλισμένοι σε σχέση με το 15% που αντιστοιχεί στους λευκούς, ενώ για κάθε 1 λευκό φυλακισμένο υπάρχουν 6 μαύροι. Τα λίγα αυτά στοιχεία αποτυπώνουν την ταξική γραμμή που διαπερνά τον φυλετικό διαχωρισμό.

When they kick at your front door

Οι Αμερικανοί στους δρόμους συνειδητοποιούν ότι η απόσταση μεταξύ του Αφγανιστάν και του σπιτιού τους δεν είναι τελικά και τόσο μεγάλη. Οι κινήσεις καταστολής κατά την εξέγερση στο Φέργκιουσον έμοιαζαν πολύ με στρατιωτική αποστολή στη Φαλούτζα, και όχι άδικα. Τη στιγμή που ο αμερικανικός στρατός εκπαιδεύεται σε ασκήσεις καταστολής πλήθους σε ειδικά διαμορφωμένα κέντρα εκπαίδευσης, για χρήση στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, η αμερικανική αστυνομία όλο και περισσότερο προσομοιάζει με στρατιωτική μονάδα. Με βάση προγράμματα της κυβέρνησης των ΗΠΑ για μεταφορά υλικού και τεχνογνωσίας από τον στρατό στην αστυνομία, από το 2006 «η αστυνομία έχει αποκτήσει 435 τεθωρακισμένα οχήματα, 533 αεροσκάφη, 93.763 πολυβόλα και 432 αντιαρματικά φορτηγά. Συνολικά έχει λάβει όπλα αξίας 4,3 δισ. δολαρίων». Πρόβες για στρατιωτική επέμβαση στο εσωτερικό έχουν γίνει αρκετές φορές, όπως μετά τη βομβιστική επίθεση στη Βοστώνη στις 15.4.2013. Οι εξεγερμένοι Αμερικανοί έχουν να αντιμετωπίσουν τις «αντιτρομοκρατικές» πρακτικές στρατού και αστυνομίας όπως αυτές διαμορφώθηκαν ειδικά μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2011 και ως συνέχεια του αποτυχημένου «πολέμου εναντίον των ναρκωτικών». Η επιχείρηση επιβολής «δημοκρατίας» αφορά και τον εσωτερικό «εχθρό» –τις αγωνιζόμενες κοινωνικές μερίδες– εκτός από τον εξωτερικό, και περνά από τις κάννες των αστυνομικών. Στα τέλη Δεκεμβρίου, μετά τη δολοφονία δύο αστυνομικών στη Νέα Υόρκη από αγνώστους «για εκδίκηση», είχαμε και το πρώτο πραξικόπημα από την αστυνομία της πόλης εναντίον του δημάρχου, που απαίτησε σκλήρυνση της καταστολής απέναντι στο κίνημα.

Εξέγερση και πολιτικοποίηση του κινήματος

Οι πανεθνικές κινητοποιήσεις με αρχή το Φέργκιουσον έχουν ανοίξει έναν ενδιαφέροντα κύκλο συζητήσεων στους κόλπους του κινήματος διαμαρτυρίας. Η συζήτηση διαπερνάται έντονα από το σε τι βαθμό το κίνημα διαμαρτυρίας για τα πολιτικά δικαιώματα και τη φυλετική ισότητα θα αγγίξει τα ευαίσθητα ζητήματα της οικονομικής εκμετάλλευσης και της ταξικής-οικονομικής δομής των ΗΠΑ. Η μικροεγκληματικότητα που συχνά συνδέεται με τους μαύρους και τους Λατίνους εξετάζεται επίσης υπό ταξικό πρίσμα: ο Έρικ Γκάρνερ συνελήφθη (προτού δολοφονηθεί) γιατί πουλούσε αφορολόγητα τσιγάρα, έχοντας μείνει άνεργος και αδυνατώντας να θρέψει την οικογένειά του. Ο βίαιος χαρακτήρας που αποκτά το κίνημα σε πολλές περιπτώσεις, από δυναμική περιφρούρηση έως αληθινά εξεγερτικές μορφές πάλης, επίσης πυροδοτεί συζητήσεις και ζυμώσεις στον δρόμο. Ο Πήτερ Γκελτερλούζ παρατηρεί ότι οι Αφροαμερικανοί τείνουν να εκφράζουν βίαια την οργή τους και συχνά έρχονται αντιμέτωποι με λευκούς διαδηλωτές που προσπαθούν να τους υποδείξουν τη λύση τής μη βίας, επειδή «ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ...» (αναπαράγοντας δηλαδή την κυρίαρχη αφήγηση περί ενός μη βίαιου κινήματος πολιτικών δικαιωμάτων το ’60 και ξεχνώντας ότι ο ίδιος ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ οπλοφορούσε). Ενδιαφέρουσα συζήτηση γίνεται και για το πώς θα μπορούσε να εκφραστεί πολιτικά ένα τέτοιο κίνημα, δεδομένης της αρτηριοσκληρωτικής πολιτικής δομής των ΗΠΑ. Τα δίκτυα ενημέρωσης, οργάνωσης και δράσης που γεννήθηκαν την περίοδο του κινήματος «Occupy» και που έχουν δείξει σημάδια έντονης κινητοποίησης (π.χ. πανεθνικός αντιπολεμικός αποκλεισμός λιμανιών) αποτελούν και σε αυτή την περίπτωση κέντρα κινητοποίησης. Το σίγουρο είναι ότι οι ταξικοί αγώνες στην Αμερική, από τους επιμέρους στο «Occupy Wall Street» και την εξέγερση στο Φέργκιουσον ώς τις κινητοποιήσεις για ωρομίσθιο 15 δολαρίων που εξελίσσονται τώρα, έχουν το ενδιαφέρον μας στραμμένο πάνω τους, ειδικά σε μια χώρα που η οπλοκατοχή είναι συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα.

Υ.Γ.: Από τη συγγραφή του άρθρου έως τώρα, η αστυνομία των ΗΠΑ δολοφόνησε δύο 17χρονες κοπέλες, ενώ το βίντεο εν ψυχρώ δολοφονίας αστέγου στο Λος Άντζελες (2.3.2015) από αστυνομικούς, οι οποίοι πρώτα τον ακινητοποίησαν με taser, κάνει τον γύρο του διαδικτύου.