Θα προσπαθήσω να περιγράψω τη χρονική στιγμή με ένα κακό αστείο. Η αλήθεια είναι ότι ενάμιση μήνα πριν εκτιμούσαμε ότι θα διανύσουμε το πιο ψυχρό καλοκαίρι της τελευταίας πενταετίας. Ψυχρό όχι λόγω καιρικών συνθηκών αλλά λόγω της πολιτικής και κοινωνικής συνθήκης. Ακριβώς έναν χρόνο πριν τα καταπιεζόμενα τμήματα της κοινωνίας στο σύνολό τους επιχείρησαν να δημιουργήσουν αυτό που θα λέγαμε «υπέροχη κατάσταση» και φυσικά αναφέρομαι στο δημοψήφισμα. Θεωρώ ότι δύο βασικά στοιχεία επικρατούσαν στη λογική του κόσμου τη δεδομένη χρονική περίοδο. Από τη μία, υπήρχε το συναίσθημα της αντίστασης. Βρισκόμασταν σε μια φάση συνεχόμενης υποτίμησης και υποβάθμισης της καθημερινότητάς μας και των διαφόρων εκφάνσεών της, κυρίαρχα με υλικό επίκεντρο (μισθοί, συντάξεις κ.λπ.). Και ο αγωνιζόμενος κόσμος αναγνώριζε ότι η κατάσταση αυτή δεν μπορούσε να συνεχιστεί έτσι. Από την άλλη –και σε σύνδεση με το συναίσθημα της αντίστασης–, υπήρχε η προοπτική της ανατροπής, δηλαδή η ελπίδα ότι τα πράγματα όντως μπορούν να πάνε αλλιώς.

Έτσι βρεθήκαμε σε μια συνθήκη όπου η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ –που μέσω του δημοψηφίσματος είχε δώσει τη δυνατότητα στον λαό να ορίσει την κατεύθυνση της κατάστασης– πήρε από αυτόν τον λαό απάντηση ρήξης με τη μνημονιακή πολιτική αλλά σε λιγότερο από έναν μήνα αθέτησε τη λαϊκή εντολή. Μπορούμε να πούμε με ακρίβεια, επομένως, ότι εκείνη η περίοδος, ως χρονική στιγμή, αποτέλεσε ταυτόχρονα τόσο τη λήξη μιας αντίστροφης μέτρησης όσο και το κλείσιμο του κινηματικού κύκλου που άνοιξε με το κίνημα των πλατειών του 2011. Η συνθήκη αυτή οδήγησε στην υποχώρηση του λαϊκού παράγοντα.

Αν υπάρχει κάτι που βασανίζει τη συλλογική σκέψη όλων των δυνάμεων που έχουν αναφορά στο κίνημα είναι το εξής: «Ποιο είναι εκείνο το σχέδιο το οποίο μπορεί να προκαλέσει την κρίσιμη αναταραχή, που βήμα βήμα θα αποσταθεροποιήσει το σημείο ισορροπίας της παρούσας συνθήκης πολιτικής σταθερότητας;». Το ερώτημα δηλαδή είναι με ποιον τρόπο θα καταφέρουμε να τονώσουμε ξανά τη λαϊκή αυτοπεποίθηση και σταδιακά να επαναφέρουμε το υποκείμενο στο προσκήνιο.

Θα προσπαθήσω να απαντήσω κάπως αντίστροφα. Ένα πρώτο συμπέρασμα που μπορούμε να εξαγάγουμε από τη συμμετοχή του κόσμου στην υπόθεση της αλληλεγγύης στους πρόσφυγες είναι ότι τα αντανακλαστικά, οι πρακτικές και οι αντιλήψεις που έχουν άμεση αναφορά στο κίνημα παραμένουν ζωντανά. Για εμάς, θα πρέπει να αποτελούν την απαραίτητη πρώτη μαγιά για την εκκίνηση ενός νέου κινηματικού κύκλου. Παράλληλα, χρειάζεται να δούμε ότι ο κόσμος που συμμετέχει στα εγχειρήματα και στα κινήματα αλληλεγγύης δεν το κάνει με στόχο την εξιλέωση, όπως μπορεί να φαίνεται από διάφορες «κακόβουλες» τοποθετήσεις. Η συμμετοχή σε αυτή την υπόθεση είναι αποτέλεσμα και έκφραση της οργής απέναντι στην αδικία. Διότι η βάναυση επίθεση που δέχεται κάποιος προσβάλλει και τη δική σου αξιοπρέπεια. Μέσα από αυτό βλέπεις όλη την επίθεση που έχεις δεχτεί, σταματάς να είσαι παρατηρητής των εξελίξεων και θέλεις να λειτουργήσεις συλλογικά, να κάνεις πράγματα μαζί με εκείνους τους ανθρώπους που δέχονται επίθεση όπως κι εσύ. 

Τέτοιες δομές αλληλεγγύης αποτελούν τα κοινωνικά ιατρεία, οι λαϊκές συνελεύσεις, οι εργατικές λέσχες και ιδιαίτερα οι πρακτικές αντίστασης που οικοδομήθηκαν γύρω από το ζήτημα του προσφυγικού. Τα δίκτυα αλληλεγγύης που στήθηκαν στην Πέτρινη Αποθήκη, στην Ειδομένη και φυσικά οι καταλήψεις στέγης προσφύγων όπως το City Plaza, η Νοταρά και το 5ο Λύκειο Εξαρχείων δείχνουν να συνιστούν εξέλιξη του κινήματος αλληλεγγύης και, πέρα από τη συλλογική δουλειά που περιγράφεται στο σχήμα «παίρνουμε την κατάσταση στα χέρια μας», αποτελούν σήμερα νησίδες αντίστασης. Είναι εκείνη η αντίρροπη κίνηση στην κυβερνητική πολιτική αλλά ταυτόχρονα και στη συμμόρφωσή της στην Ευρώπη-φρούριο που πραγματοποιείται μέσω της συμφωνίας Ε.Ε.-Τουρκίας.

Προφανώς δεν υπάρχει καμία αυταπάτη όσον αφορά τους στόχους της κυβέρνησης. Αυτό που θέλουν να πετύχουν είναι το άδειασμα των χώρων στους οποίους οι πρόσφυγες είναι ορατοί. Επιχειρούν να τους μεταφέρουν σε απομονωμένα από τον κοινωνικό ιστό κέντρα κράτησης και να μεθοδεύσουν μαζικές απελάσεις, που είναι και ο πυρήνας της συμφωνίας. Απέναντι σε αυτή την πραγματικότητα το κίνημα διεκδικεί επίμονα την κατοχύρωση του δικαιώματος του ασύλου και της ασφαλούς διέλευσης των προσφύγων, ενάντια στα κλειστά σύνορα και ό,τι αυτό συνεπάγεται. Παράλληλα, ήταν και πρέπει να είναι αίτημά μας η στέγαση σε ανοιχτούς χώρους φιλοξενίας εντός των πόλεων, εκεί όπου θα μπορούν δηλαδή οι ίδιοι οι πρόσφυγες να είναι ορατοί, να διαμαρτύρονται και να διεκδικούν τα αυτονόητα δικαιώματά τους, τα οποία η Ε.Ε με την πλήρη συνενοχή της ελληνικής κυβέρνησης τους στερεί.

Στην πραγματικότητα, η κυβέρνηση δεν υλοποιεί καμία πτυχή της χάρτας διεκδικήσεων. Αυτό που επιχειρεί είναι η συγκρότηση στρατοπέδων - κλειστών κέντρων κράτησης, που όχι μόνο δεν προσφέρουν τα στοιχειώδη αλλά παράλληλα μετακυλίουν «την πρόνοια» στον λεγόμενο τρίτο τομέα της οικονομίας. Δηλαδή τι κάνει η ελληνική κυβέρνηση; Αναθέτει αυτό το κομμάτι της πρόνοιας σε ΜΚΟ, δηλαδή εντός πολλών εισαγωγικών σε «οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών», οι οποίες θα αναλάβουν να καλύψουν τα κενά που αφήνει πίσω του ο νεοφιλελεύθερος εκσυγχρονισμός. Φυσικά, αυτό αποτελεί και κεντρικό σημείο της ίδιας της στρατηγικής της αναδιάρθρωσης, καθώς περιγράφει την πλήρη έξοδο του κράτους από τη σφαίρα της προνοιακής πολιτικής προς ενίσχυση του τρίτου τομέα της οικονομίας.

Σε αυτό το σημείο χρειάζεται να επισημανθούν δύο στοιχεία. Πρώτον, σε καμία περίπτωση δεν φιλοδοξούμε να υποκαταστήσουμε το κράτος: είναι λανθασμένη αντίληψη να θεωρούμε ότι με έναν τρόπο «υποκαθιστούμε τη δουλειά» της κρατικής παρέμβασης, παρόλο που σε αυτή τη φάση με τον συγκεκριμένο συσχετισμό δύναμης το κράτος πρέπει να πιέζεται με κυρίαρχο στόχο να οξύνονται οι αντιφάσεις της πολιτικής του. Δεύτερον, όσο υπαρκτός κι αν είναι ο κίνδυνος να μπούμε σε μια τέτοια κατεύθυνση, δεν δικαιολογεί επουδενί την α πριόρι αποστασιοποίηση ή ακόμα και την επιθετική αντιμετώπιση του κινήματος αλληλεγγύης από τμήματα της αριστεράς, με πρωταγωνιστή φυσικά το Κομμουνιστικό Κόμμα. Η αλήθεια είναι ότι οι πρωτοβουλίες αλληλεγγύης που δορυφοριοποιούνται γύρω από το προσφυγικό μπορεί και να είναι ενσωματώσιμες. Αυτό όμως θα κριθεί από το πολιτικό περιεχόμενο, αλλά ταυτόχρονα και από το υλικό και συμβολικό στίγμα που φιλοδοξούμε να αποκτήσουν και άρα να αποτυπώσουν.

Αν αυτό το στοιχείο δε λαμβάνεται υπόψη, τότε η εν λόγω κριτική πέφτει στην εξής αντίφαση: από τη μία, καθίσταται μια έωλη έγκληση στο κράτος για δράση επί του ζητήματος, αποτυπώνοντας την άποψη ότι μόνο το κράτος μπορεί να επιλύσει το ζήτημα· ενώ από την άλλη, περισσεύει ο καταγγελτικός τόνος, στον οποίο θεωρείται ότι η λήγει και η υποχρέωση της σύγκρουσης. Συμπληρωματική σε αυτή την αντίληψη είναι μια συνολική έγκληση που αρχίζει και τελειώνει στο κίνημα ως τον μοναδικό καταλύτη των εξελίξεων. Οι εκτιμήσεις μάλιστα που ενώ αποθεώνουν το κίνημα την ίδια στιγμή αναγνωρίζουν ότι αυτό δεν είναι σε θέση να επιβάλει έναν νέο συσχετισμό δύναμης σήμερα καταλήγουν με παράδοξο τρόπο στην ίδια συλλογιστική, ότι δηλαδή σε τελική ανάλυση μόνο το κράτος μπορεί να ορίσει τον τρόπο της λύσης του προσφυγικού ζητήματος.

Επομένως, τι είναι και τι θα έπρεπε να είναι το City Plaza; Σε πρώτη φάση, είναι ένα πείραμα σε εξέλιξη. Όπως ανέφερα και πριν, η ενασχόληση του κόσμου με το Plaza δεν γίνεται με όρους κάθαρσης αλλά αποτυπώνεται και ως μετωνυμία της σχέσης κεφαλαίου-εργασίας γιατί τα κινήματα δεν εμφανίζονται μόνο στην αυτοτελή τους μορφή, αλλά δυνάμει είναι σε θέση να αναδείξουν την κυρίαρχη αντίθεση. Για την ώρα, αυτό το πρωτότυπο πείραμα είναι μια ανολοκλήρωτη εικόνα για το πώς μπορούμε να οικοδομήσουμε ένα κέντρο αγώνα που να δικτυώνει γύρω του και άλλα κομμάτια του κινήματος και ταυτόχρονα να φέρνει κοντά τα κοινωνικά υποκείμενα (εργαζόμενοι και πρόσφυγες). Για παράδειγμα, είναι σημαντικό το γεγονός ότι γιατροί και δάσκαλοι έρχονται με αυτήν τους την ιδιότητα ως αλληλέγγυοι και στελεχώνουν τις ομάδες υγείας και εκπαίδευσης αντίστοιχα. Ωστόσο, αυτό δεν αρκεί διότι επιδίωξή μας δεν είναι απλώς η δημιουργία μιας πρότυπης δομής λειτουργίας: χρειάζεται να είναι ξεκάθαρο ότι επιδιώκουμε το Plaza να αποτελέσει τον σπόρο για τη διεύρυνση μιας σειράς τέτοιων καταλήψεων στέγης προσφύγων τόσο στην Αθήνα όσο και στην επαρχεία. 

Οι καταλήψεις αυτές θα έχουν διττό ρόλο. Αρχικά θα είναι εκείνοι οι χώροι στους οποίους θα συναντιούνται όλες οι επιμέρους δομές που έχουν οικοδομηθεί στο πλαίσιο των κοινωνικών κινημάτων αλληλεγγύης. Φιλοδοξούμε λοιπόν με αυτόν τον τρόπο να οικοδομήσουμε ένα κοινωνικό κίνημα το οποίο δεν θα βασίζεται σε γενικόλογες ιδεολογικές και πολιτικές αναφορές, ούτε θα έχει απλώς τον χαρακτήρα της πολιτικής διαμαρτυρίας. Σε αυτό το πείραμα κρίνεται αν θα μπορέσουμε να συγκροτήσουμε εκείνες τις απαραίτητες κοινωνικές και πολιτικές συμμαχίες με κινηματικά χαρακτηριστικά και πολιτικές διεκδικήσεις, καταφέρνοντας έτσι να συμπυκνώσουμε τα κοινά υλικά συμφέροντα των προσφύγων και ως εκ τούτου όλων των εργαζομένων.

Τελευταίο και πιο σημαντικό, είναι κρίσιμη η ανασύνθεση του πολιτικού υποκειμένου. Το γεγονός ότι στο City Plaza έχουμε βρεθεί πολιτικές δυνάμεις που όλες έχουν αναφορά στο κίνημα αλλά εκφέρουν διαφορετικό πολιτικό λόγο είναι η άμεση εφαρμογή αυτού που θα μπορούσαμε να σχηματοποιήσουμε ως «ενότητα στη δράση». Το City Plaza, οι καταλήψεις, όπως και όλες οι αυτόνομες δομές και πρακτικές αλληλεγγύης, είναι ένα μεγάλο σχολείο. Είναι το έμπρακτο παράδειγμα που δείχνει ότι τα πράγματα μπορούν να πάνε αλλιώς. Είναι η απόδειξη του ότι εμείς οι ίδιοι μπορούμε να οργανώσουμε τη ζωή μας. Το πείραμα αυτό αλλάζει παράλληλα και εμάς και τους πρόσφυγες. Δημιουργούνται με αυτόν τον τρόπο νέες συνθήκες και φυσικά γίνονται βήματα που οδηγούν τον λαό στη χειραφέτηση. Δείχνουν ότι το know-how δεν γεννιέται μόνο και κυρίαρχα στις πολιτικές διαδικασίες αλλά στα μικρά και μεγάλα ρίσκα που επιλέγουμε να πάρουμε με τον νου και το βλέμμα πάντα στραμμένα στην ανασύνθεση του κοινωνικού και πολιτικού υποκειμένου.

Παρουσίαση στην εκδήλωση που διοργάνωσε η Πολιτική-Πολιτιστική Λέσχη Εκτός Γραμμής στην Αθήνα, στις 28 Μαΐου 2016, με θέμα «Διαδρομές της αλληλεγγύης: Με αφορμή το City Plaza», και στην οποία συμμετείχαν επίσης ο Θανάσης Κούρκουλας, η Όλγα Λαφαζάνη, ο Σίμος Σιμωτάς και η Μάνια Σωτηροπούλου.

Η Ευγενία Ανδρικοπούλου είναι μέλος της Αριστερής Ανασύνθεσης

Φωτογραφία: Μάριος Λώλος