Η Έλεν Μέικσινς Γουντ, μια από τις σημαντικότερες μορφές της μαρξιστικής σκέψης παγκοσμίως άφησε την τελευταία της πνοή στις 14 Ιανουαρίου 2016 σε ηλικία 74 ετών. Γεννημένη στη Νέα Υόρκη από γονείς σοσιαλιστές Εβραίους από τη Λετονία, θα σπουδάσει στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας και ως καθηγήτρια θα σταδιοδρομήσει στο Πανεπιστήμιο Γιορκ του Καναδά, συμβάλλοντας στο να γίνει ένας σημαντικός πόλος στον αγγλόφωνο μαρξισμό. Μέλος της συντακτικής επιτροπής του New Left Review (1984-1993) και του Monthly Review (1997-2000), θα είναι πάντοτε ενεργή στην υπόθεση μιας σύγχρονης σοσιαλιστικής προοπτικής.

Με το έργο τηςς, η Έλεν Μέικσινς Γουντ θα ανανεώσει σημαντικά τη σύγχρονη μαρξιστική οπτική σε κρίσιμα ζητήματα. Θα είναι από τις βασικές υποστηρίκτριες της θέσης ότι η βασική ταξική αντίθεση στον αρχαίο κόσμο είναι αυτή ανάμεσα στην αριστοκρατία της γης και τους απλούς αγρότες παραγωγούς, θέση που χωρίς να υποτιμά τη σημασία της δουλοκτησίας επιτρέπει την καλύτερη θεωρητικοποίηση των πολιτικών και κοινωνικών συγκρούσεων στον αρχαίο κόσμο. Παράλληλα, θα επεξεργαστεί μια θεωρία για την ανάδυση του καπιταλισμού ως διακριτού τρόπου παραγωγής, που δεν θα προσπαθεί τόσο να τον δει στην ανάπτυξη εμπορευματικών μορφών και εκχρηματισμένης οικονομίας στο περιθώριο της φεουδαρχίας όσο στην ανάπτυξη ειδικά καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής στην αγροτική παραγωγή, ξεκινώντας από τον «αγροτικό καπιταλισμό» στην Αγγλία της πρωταρχικής συσσώρευσης. Με βάση αυτή την οπτική, που τη μοιραζόταν με άλλους σημαντικούς μαρξιστές όπως ο Ρόμπερτ Μπρένερ, μπόρεσε να επιμείνει στην ιδιαιτερότητα του καπιταλιστικού ιμπεριαλισμού, διαχωρίζοντάς τον από τις προκαπιταλιστικές μορφές εδαφικής επεκτατικότητας. Άλλωστε, μαζί με τον Ρόμπερτ Μπρένερ θεωρούνται και οι βασικοί εκφραστές του λεγόμενου πολιτικού μαρξισμού, δηλαδή της οπτικής εκείνης που δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ιστορική ανάλυση και την ιστορία των ταξικών συγκρούσεων στην ανάλυση του καπιταλισμού.

Όμως, η θεωρητική παρέμβαση δεν θα περιοριστεί στα ζητήματα που αφορούν την ιστορία των τρόπων παραγωγής. Σε μια περίοδο μεγάλης υποχώρησης των μαρξιστικών ιδεών και κρίσης εμπιστοσύνης στη σοσιαλιστική προοπτική, που θα οδηγήσει και σε όλες τις εκδοχές μεταμοντέρνας σκέψης και πολιτικής κατεύθυνσης, η Έλεν Μέικσινς Γουντ θα επιμείνει στην επικαιρότητα της μαρξιστικής σκέψης και της ταξικής οπτικής ως αφετηρίας οποιουδήποτε αναστοχασμού μιας σύγχρονης σοσιαλιστικής προοπτικής.

Ολόκληρο το έργο της θα μπορούσε να θεωρηθεί μια προσπάθεια να ανανεωθεί ο ιστορικός υλισμός και να γραφτεί μια κοινωνική ιστορία της πολιτικής θεωρίας και σκέψης. Δύο βασικά στοιχεία το διαπερνούν: η επιμονή στην ιδιαιτερότητα και τον διακριτό χαρακτήρα του καπιταλισμού ως τρόπου παραγωγής με τις ειδικά καπιταλιστικές προσταγές για ανταγωνισμό, αυξημένη παραγωγικότητα και επέκταση της συσσώρευσης, και η επιμονή στη μελέτη των ειδικών σχέσεων ανάμεσα στην οικονομική και την πολιτική σφαίρα και στον τρόπο που μόνο στον καπιταλισμό αναδύεται η οικονομική σφαίρα ως διακριτή και αυτόνομη, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι προσδιορισμοί της είναι αποκλειστικά «οικονομικοί», αφού στην πραγματικότητα έχουμε να κάνουμε με μια νέα και συνολική άρθρωση κοινωνικών σχέσεων και εξουσιών. Σε αυτή τη βάση, η Έλεν Μέικσινς Γουντ θα επιμείνει στην ανάγκη να μιλήσουμε για τη δημοκρατία πέρα από τα στενά όρια του φιλελευθερισμού, ως ένα αίτημα όχι απλώς περιορισμού της αυθαιρεσίας του κράτους αλλά και σύγκρουσης με την εξουσία του κεφαλαίου μέσα κι έξω από την παραγωγή. Αυτό σημαίνει μια ανασημασιοδότηση της δημοκρατίας, με τρόπο που να αμφισβητεί την καπιταλιστική εξουσία στην παραγωγή και την υπαγωγή όλο και περισσότερων σφαιρών στους καταναγκασμούς της αγοράς.

Στρατευμένη στην υπόθεση του σοσιαλισμού, αλλά και χαίροντας ιδιαίτερα μεγάλης εκτίμησης από τους συναδέλφους και τους μαθητές της, όπως δείχνουν και τα συγκινητικά μηνύματά τους, αφήνει ένα δυσαναπλήρωτο κενό αλλά και ένα σημαντικό έργο, διαμορφώνοντας ένα πρότυπο στρατευμένης και πολιτικά ορισμένης διανοητικής εργασίας για όποια/ον θέλει να αναφέρεται στο μαρξισμό.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Mind and Politics: An Approach to the Meaning of Liberal and Socialist Individualism (University of California Press, 1972).

The Retreat from Class: A New “True” Socialism (Schocken Books, 1986· Verso Classics, 1999, δεύτερη έκδοση με νέα εισαγωγή).

The Pristine Culture of Capitalism (Verso, 1992).

Democracy against Capitalism: Renewing Historical Materialism (Cambridge University Press, 1995 – ελλ. έκδ.: Η δημοκρατία ενάντια στον καπιταλισμό, Στάχυ, 1998).

Peasant-Citizen and Slave: The Foundations of Athenian Democracy (Verso, 1989).

The Origin of Capitalism (Monthly Review Press, 1999 – αναθεωρημένη έκδοση: The Origin of Capitalism: A Longer View [Verso Books, 2002]).

Empire of Capital, (Verso, 2003 – ελλ. έκδ.: Η αυτοκρατορία του κεφαλαίου, ΚΨΜ, 2010).

Citizens to Lords: A Social History of Western Political Thought from Antiquity to the Middle Ages (Verso, 2008).

Liberty & Property: A Social History of Western Political Thought from Renaissance to Enlightenment (Verso, 2012).

Σε συνεργασία με τον σύζυγό της Neal Wood έγραψε τα:

Class Ideology and Ancient Political Theory: Socrates, Plato, and Aristotle in Social Context (Oxford University Press, 1978).

A Trumpet of Sedition: Political Theory and the Rise of Capitalism, 1509-1688 (New York University Press, 1997)