Το Florida Project είναι μια σπουδαία ταινία του Sean Baker.

Τι είναι, όμως, μια σπουδαία ταινία; 

Είναι αυτή που ώρες μετά την προβολή της σε κρατάει από το λαιμό, όχι μόνο από συγκίνηση, αλλά και επειδή στριφογυρίζει στο μυαλό απαιτώντας να καταλάβεις αυτό που δεν είναι αυτονόητο. 

Εβδομήντα χρόνια μετά τον Κλέφτη Ποδηλάτων,[1] τo Florida Project μάς δείχνει τους διαδρόμους που οδηγούν πολυπληθείς μερίδες των υποτελών κοινωνικών τάξεων από την ανεργία και την υποαπασχόληση στον ολικό ή μόνιμο αποκλεισμό από τον κόσμο της καπιταλιστικής εργασίας, και από εκεί στους περιττούς πληθυσμούς, στους πληθυσμούς των ανέστιων και των πενήτων, στον υπολειμματικό πλεονάζοντα πληθυσμό, σε αυτούς που το σύστημα ούτε χρειάζεται ούτε θέλει να επανεντάξει στον κόσμο της καπιταλιστικής εργασίας. 

Το σκηνικό είναι ένα μοτέλ, που λειτουργεί ως μικρογραφία του μεγάλου χώρου εσωτερικής κοινωνικής εξορίας που υπάρχει στις ΗΠΑ και είναι διάχυτος στους πόρους των «κανονικών» συνοικιών των πόλεων. Στο μοτέλ, οι ένοικοι πληρώνουν με την εβδομάδα, και είναι αυθεντικοί εκπρόσωποι των κοινωνικών ομάδων που βρίσκονται στη γκρίζα ζώνη μεταξύ της «κανονικής» εργατικής τάξης και του υπολειμματικού πλεονάζοντος πληθυσμού: είναι οι επισφαλώς εργαζόμενοι και οι υποαπασχολούμενοι, οι αποθαρρημένοι άνεργοι που καταγράφονται ως άεργοι, οι περιστασιακοί, οι άτυποι, οι αδήλωτοι και όλοι όσοι μετακινούνται μέσα και έξω από την αγορά εργασίας. Όλοι τους προς το παρόν μπορούν να πληρώνουν το εβδομαδιαίο ενοίκιο, αλλά μόνο μερικοί από αυτούς έχουν διασώσει τις ικανότητές τους προς εργασία και ανήκουν ακόμη στον κόσμο της μισθωτής εργασίας, μιας εργασίας όμως επισφαλούς που δεν τους επιτρέπει να έχουν ούτε κανονική κατοικία ούτε σταθερή και σίγουρη δουλειά. Οι υπόλοιποι, όπως η ηρωίδα της ταινίας και η ανήλικη κόρη της, βαθμιαία και ανεπαίσθητα θα αποκλειστούν από την κοινωνική αναπαραγωγή, πιασμένες σε μια παγίδα αυτο-τροφοδοτούμενου αποκλεισμού: Για τη μητέρα, παρακολουθούμε τη μετάβαση από την επισφαλή απασχόληση της χορεύτριας σε μαγαζιά, στην ανεργία και από εκεί στον υπολειμματικό, τον περιττό πληθυσμό, καθώς σταδιακά χάνει την ικανότητα επιστροφής στον κόσμο της καπιταλιστικής εργασίας. Αυτό μάλιστα συμβαίνει ακριβώς εξαιτίας του τρόπου που είναι αναγκασμένη να ακολουθήσει για να επιβιώσει, που δεν μπορεί να είναι άλλος από την πορνεία.

Με αυτήν την ιστορία, η ταινία μας εξηγεί (ίσως εν αγνοία των δημιουργών της, αλλά ποιος νοιάζεται για αυτό;) ότι ο μισθωτός είναι ένας εν δυνάμει πένης, όπως λέει ο Μαρξ, υπονοώντας το συνεχές μεταξύ των τριών μερίδων των εργαζόμενων τάξεων: τους μισθωτούς, τους άνεργους και τους περιττούς -για το κεφάλαιο- πληθυσμούς. Η ταινία μάς μιλάει ακριβώς για αυτό το συνεχές: Δείχνοντάς μας τη μετάβαση της ηρωίδας, της μητέρας, από την επισφαλή απασχόληση στην ανεργία και από εκεί στον υπολειμματικό πληθυσμό, μας δείχνει τη βαθμιαία καταστροφή των εργασιακών ικανοτήτων της, που δεν είναι μόνο οι γνώσεις και οι δεξιότητες αλλά και οι κοινωνικές ικανότητες να ενταχθεί στη μισθωτή εργασία. Μας δείχνει ότι όσοι μπορούν ακόμη να πωλούν τις εργασιακές τους ικανότητες για να επιζήσουν αλλά δεν ανήκουν στον πόλο της ειδικευμένης εργασίας (που είναι ο τόπος της μισθωτής μικροαστικής τάξης ή της ειδικευμένης εργατικής τάξης), μπορούν με τρόπο ανεπαίσθητο να περάσουν, με διάδρομο την ανεργία, ιδιαίτερα τη μακροχρόνια ανεργία, στον κόσμο των υπολειμματικών πληθυσμών, στον σκουπιδοτενεκέ του θαυμαστού καπιταλιστικού κόσμου. Ως προς αυτό, η ταινία δείχνει ότι σε αυτή την κάθοδο προς την κόλαση υπάρχει ένα σημείο μη-επιστροφής, τόσο ανεπαίσθητο που παραμένει αόρατο, όχι μόνο για την ίδια την ηρωίδα αλλά και για τον θεατή της ταινίας που μπορεί μόνο εκ των υστέρων να το εντοπίσει.[2] Μας δείχνει δηλαδή η ταινία ότι υπάρχει μια κοινωνική μηχανική εξώθησης στο περιθώριο που είναι αόρατη στα άτομα ακόμη και όταν διαβαίνουν από κρίσιμα σημεία μη επιστροφής, ιδιαίτερα μάλιστα όταν ανύποπτα ζουν μέσα στην πλάνη πως το μέλλον τους το φτιάχνουν ελεύθεροι, με τα ίδια τους τα χέρια, όπως η ηρωίδα της ταινίας.

Έχει ενδιαφέρον, ότι στην ταινία, όπως και στην πραγματικότητα, οι κρατικές υπηρεσίες πρόνοιας παρεμβαίνουν, όχι για να σώσουν την μητέρα, αλλά μόνο την κόρη. Εάν τα κίνητρα των κρατικών υπηρεσιών πρόνοιας ήταν όντως ανθρωπιστικά, όπως διατείνονται, θα διέσωζαν και την μητέρα και την κόρη. Παρεμβαίνουν, όμως, όχι για να διασώσουν την μητέρα που είναι πλέον άχρηστη[3] για το σύστημα, ανήκει στον περιττό πληθυσμό, αλλά την κόρη, ώστε αυτή να μην αποκλειστεί από κάθε διαδικασία απόκτησης γνώσεων, κοινωνικών δεξιοτήτων ή άρρητων ικανοτήτων που θα απαιτηθούν από εκείνη για να γίνει στο μέλλον παραγωγική: να ενταχθεί δηλαδή στην κεφαλαιοκρατική παραγωγή επικερδώς, προκειμένου να παράγει μεν έναν μισθό για τον εαυτό της πλην όμως, και κυρίως, κέρδος για τα αφεντικά της. Το τελευταίο που ενδιαφέρει την καπιταλιστική εξουσία είναι οι ανθρώπινες ζωές, και αυτό μας το εξηγούν οι τελευταίες σκηνές της ταινίας (χάρη και στην κορυφαία ερμηνεία της επτάχρονης ηθοποιού).

Η ιστορία που διηγείται η ταινία δεν μας προσφέρει κάποια προφανή αισιόδοξη προοπτική, αν και υπαινίσσεται στην τελευταία σκηνή τη λύση, όπου η μικρή ηρωίδα και η φίλη της τρέχουν προς έναν ουτοπικό κόσμο (που συμβολίζει στην ταινία η Ντίσνεϋλαντ) προκειμένου να δραπετεύσουν από την άσχημη πραγματικότητα. 

Η αισιόδοξη προοπτική που μας προσφέρει η ταινία είναι η ίδια η ύπαρξή της: δηλαδή ότι σήμερα ακόμη, σε αυτή τη συγκυρία της ήττας και της απογοήτευσης, γυρίζονται σπουδαίες ανατρεπτικές ταινίες αιχμηρής κριτικής σε έναν αποχαυνωμένο[4] καπιταλισμό που χάνει κάθε μέρα και πιο πολύ την νομιμοποίησή του και μας (προ)καλεί να τον ανατρέψουμε.