«Το πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια είναι κατηλειμμένο. Όπως η Ακαδημία Καλών Τεχνών στη Βιέννη και το Τεχνολογικό Ινστιτούτο στο Γκρατζ, η Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών στο Ζάγκρεμπ και η Πολυτεχνική Σχολή της Αθήνας». Αυτή είναι η ανακοίνωση εκείνων που στις 18 Νοεμβρίου 2009 πήραν την απόφαση να προχωρήσουν σε κατάληψη του κτιρίου του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια. Φοιτητές, καθαρίστριες, χαμηλόμισθοι καθηγητές και γονείς, συγκροτούσαν το ιδιαίτερο και πρωτότυπο κράμα των καταληψιών, που για τρεις μέρες, μέχρι την απομάκρυνσή τους με βίαιο τρόπο, κράτησαν την κατάληψη της σχολής και αποτέλεσαν την αρχή ενός «ντόμινο» καταλήψεων και κινητοποιήσεων, ενώνοντας τις φωνές τους με χιλιάδες άλλους φοιτητές, γονείς και αλληλέγγυους πολίτες σε άλλες πόλεις και πανεπιστήμια των ΗΠΑ, πέρα από τα σύνορα της πολιτείας της Καλιφόρνια.

Την ίδια ώρα που η προσαρμογή της λειτουργίας των πανεπιστημίων στους νόμους και τις ανάγκες της αγοράς έχει μετατρέψει την Ευρώπη σε καζάνι που βράζει, έρχεται να προστεθεί από την άλλη άκρη του Ατλαντικού ένα ακόμη κινηματικό ξέσπασμα στον μακρύ κατάλογο των αντιστάσεων. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον, θα παρατηρούσε κανείς, μιας και οι ΗΠΑ αποτελούν το πιο προχωρημένο μοντέλο παραγωγικοποίησης του πανεπιστημίου και απαξίωσης των τίτλων σπουδών, με πλήρως διαλυμένο φοιτητικό συνδικαλισμό ταυτόχρονα. Αλλά η ταξική πάλη φαίνεται να είναι πρωτότυπη και εδώ αποδεικνύεται περίτρανα, με τους πρωταγωνιστές στις κινητοποιήσεις να μην είναι μονάχα οι φοιτητές και η νεολαία, αλλά ένα ιδαίτερα πλούσιο μωσαϊκό ανθρώπων που τα κοινά τους συμφέροντα τους ένωσαν στην πρώτη γραμμή του αγώνα.

Το χρονικό

Η ύπαρξη δυσβάσταχτων διδάκτρων σε όλες τις βαθμίδες της αμερικανικής εκπαίδευσης καθώς και η αξιολόγηση (που πολλές φορές λειτουργεί στις εργατικές γειτονιές ως μέθοδος διαχωρισμού μεταξύ έγχρωμων και λευκών, δηλαδή ενός «κακού» πανεπιστημίου ή σχολής και ενός «καλού» για την αγορά) δεν είναι κάτι πρωτάκουστο. Τα χαμηλά και μεσαία στρώματα, ακόμα και των «καλών» πανεπιστημίων σίγουρα πιέζονται μέρα με τη μέρα όσο το φάντασμα της οικονομικής κρίσης πλανιέται πάνω από την αμερικανική οικονομία. Το ποτήρι φαίνεται όμως να ξεχείλισε στην πολιτεία της Καλιφόρνια, όπου ο γνωστός σε όλους ηθοποιός και νυν κυβερνήτης, Άρνολντ Σβαρτζενέκερ πήρε την πρωτοβουλία να προχωρήσει σε αύξηση των διδάκτρων στα πανεπιστήμια κατά 32%, προκειμένου να καλύψει τα κενά της χρηματοδότησης της πολιτείας, αποφεύγοντας έτσι να προχωρήσει σε εκ νέου περικοπές του προσωπικού των πανεπιστημίων. Οι αντιδράσεις που ξεσπούν από μερίδα των φοιτητών του US California είναι άμεσες: Από τις πρώτες κινητοποιήσεις στα μέσα του Οκτώβρη φτάνουμε σε κλιμάκωση τον Νοέμβρη, οπότε και αρχίζει και η κατάληψη του πανεπιστημίου Σάντα Κρουζ της Καλιφόρνια.

Στις 24 Νοεμβρίου πραγματοποιείται η κατάληψη του Σάντα Κρουζ, η οποία θα κρατήσει τρεις μέρες. Την κατάληψη πραγματοποιούν ύστερα από ανοιχτή συνέλευση, οι φοιτητές του ιδρύματος μαζί με γονείς, καθηγητές και καθαριστές, καθώς οι περικοπές τους πλήττουν όλους. Στις ανακοινώσεις τους καλούν όλο το λαό της Καλιφόρνια να στηρίξει τον αγώνα αυτόν. Συνδέουν τη σημερινή κατάσταση με την πρόσφατη φούσκα των στεγαστικών δανείων απ’ όπου ξεκίνησε η κρίση. Με έντονο τρόπο δηλώνουν αηδιασμένοι και καταδικάζουν τη νεοφιλελεύθερη πολιτική. «Εμείς είμαστε η κρίση», «Ελευθερώστε την Παιδεία», «Ανάκληση των αυξήσεων» (για τα δίδακτρα) είναι ορισμένα από τα πανό και τα πρόχειρα στράτσα που κυκλοφορούν. Η οργάνωση της πάλης τους παίρνει διαφορετικές μορφές από αυτές που έχουμε συνηθίσει, αναδεικνύοντας το ζήτημα σε ευρύτερο «τοπικό» επίπεδο, με τη συμμετοχή γονέων-φοιτητών-εργαζομένων του πανεπιστημίου σε ανοιχτές συνελεύσεις μέσα στο κατειλημμένο πανεπιστήμιο, αλλά και με ακτιβίστικες ομάδες που ψηλαφούν μια πολιτική τοποθέτηση γύρω από τα αιτήματα και τις πρακτικές τους. Το διαδίκτυο αποτελεί το πιο χρήσιμο όπλο τους αφού πολλοί φοιτητές και γονείς που σπεύδουν να συνδράμουν στην κατάληψη εμποδίζονται από τις δυνάμεις καταστολής. Στήνονται ιστοχώροι από κάθε κατάληψη, προσπαθούν να διαδόσουν τα αιτήματα και τον αγώνα τους παντού, προετοιμάζουν και οργανώνουν τις συγκεντρώσεις τους διαδικτυακά.

Υπάρχουν βέβαια και πολλοί που αντιτίθενται στις κινήσεις αυτές. «Αγαπητέ σοσιαλιστή, παρακαλώ φύγε από τη σχολή μου. Διασκέδασε στη φυλακή» φαίνεται να γράφουν στα μέιλ τους κάποιοι φοιτητές που δεν τους αγγίζουν καθόλου οι κινητοποιήσεις, ενώ οι διοικήσεις των ιδρυμάτων πιέζουν τους καταληψίες με την απειλή για εισβολή αστυνομικών δυνάμεων και συλλήψεις στο σωρό.

Κινητοποιήσεις-καταλήψεις παντού!

Η κατάληψη του πανεπιστημίου της Καλιφόρνια αποτέλεσε τη σπίθα για την κινητοποίηση εκατοντάδων γονιών και φοιτητών στην περιοχή, άναψε όμως το φυτίλι και σε γειτονικές ή πιο απομακρυσμένες πόλεις των ΗΠΑ. Την όλη κατάσταση φαίνεται να πυροδοτεί και η αυξημένη ανεργία σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση, που έχει φτάσει στο απροχώρητο την κατάσταση για τα χαμηλότερα αλλά και τα μεσαία στρώματα, με εκατοντάδες απόφοιτους να παραμένουν άνεργοι και πολλές οικογένειες να είναι άστεγες μετά την κατάσχεση των σπιτιών τους. Χαρακτηριστικά είναι τα μηνύματα συμπαράστασης και συμμετοχής στις διαδηλώσεις που στέλνουν οι απόφοιτοι των ιδρυμάτων.

Στο Μπέρκλεϋ, στο Σαν Φρανσίσκο, στη Νέα Υόρκη, οι φοιτητές προχωρούν ακόμη και σε καταλήψεις των κτηρίων τους, σε ένδειξη αλληλεγγύης στους συναδέλφους τους αλλά και προβάλλοντας με τη σειρά τους το αίτημα για δημόσια και δωρεάν παιδεία. Μαζί με εργατικά συνδικάτα πραγματοποιούν πορείες, καθιστικές διαμαρτυρίες και ακτιβισμούς, στους οποίους πήραν μέρος χιλιάδες φοιτητές, μαθητές και γονείς. Όπως ήταν αναμενόμενο, η καταστολή από την πλευρά του κράτους υπήρξε άμεση και σκληρή, με χτύπημα των κινητοποιήσεων, τραυματισμούς και συλλήψεις διαδηλωτών. Οι καταλήψεις του Μπέρκλεϋ και του Σάντα Κρουζ διαλύθηκαν με την εισβολή της αστυνομίας και την σύλληψη 17 ατόμων. Πολλά τα μηνύματα των φοιτητών και οι εκκλήσεις για να να σεβαστεί το κράτος τα αιτήματά τους, χωρίς αποτέλεσμα. Οι αγωνιστές χτυπιούνται και συλλαμβάνονται με τον πιο άγριο τρόπο στις πορείες και τις καταλήψεις των κτιρίων. Το τριήμερο του αγώνα έχει τελειώσει...

Μέχρι το επόμενο ξέσπασμα

Είναι σίγουρο πως η απόσταση που χωρίζει την Γηραιά Ήπειρο από τις ΗΠΑ είναι αντίστοιχη με τη διαφορά των επιπέδων στα οποία μπορεί να βρίσκεται και η δράση του κινήματος στα διαφορετικά γεωγραφική πλάτη. Η απονέκρωση της συνδικαλιστικής δράσης, η ήττα και η ενσωμάτωση των μεγάλων κινημάτων του ’60 και η σκληρή κατασταλτική θωράκιση του κράτους, τόσο μέσα από τους ιδεολογικούς του μηχανισμούς όσο και με τη λειτουργία των οργάνων της τάξης και του σωφρονιστικού συστήματος (ιδιαίτερα στις επαρχίες του νότου, αλλά και στα μεγάλα μητροπολιτικά κέντρα) είναι στοιχεία που έχουν συμβάλλει στη διαμόρφωση ενός καταθλιπτικού συσχετισμού σε βάρος των δυνάμεων της εργασίας στις ΗΠΑ. Συσχετισμός που ορίζει και τις δυσκολίες, την απομόνωση και τη σκληρή καταστολή κάθε επιμέρους κινηματικής δράσης, είτε αμφισβητεί την ιδεολογία και τη λειτουργία του συστήματος είτε διεκδικεί τα απολύτως στοιχειώδη.

Ακόμα όμως και σε ένα κοινωνικό σχηματισμό όπως οι ΗΠΑ, με την όξυνση των αντιθέσεων να παίρνει ακόμη μεγαλύτερες διαστάσεις μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, η ύπαρξη αντιστάσεων  που στον πυρήνα τους έχουν αντικαπιταλιστική διάσταση μπορεί να αποτελέσει την σπίθα για να ξανανάψει η φλόγα του αγώνα. Το ίδιο ισχύει και για τις φοιτητικές διεκδικήσεις. Ακόμη και «στην καρδιά του κτήνους» τέτοια μαχητικά κινήματα παίζουν ρόλο στην αμφισβήτηση των νεοφιλελεύθερων πολιτικών και της αστικής στρατηγικής, είτε αυτή πάρει χαρακτηριστικά ευρύτερου κινήματος είτε όχι. Οι αντιστάσεις αυτές λειτουργούν ως διεγέρτης στην έμπνευση και την ελπίδα αγωνιστικών διεκδικήσεων και σε άλλες κοινωνικές κατηγορίες, βάζοντας αναχώματα στη λειτουργία των ιδεολογικών μηχανισμών του κράτους με την ανάπτυξη συλλογικών αναπαραστάσεων και διεκδικήσεων. Θυμίζουν, τελικά, ότι δεν υπάρχει μόνο ο δρόμος της επέλασης του καπιταλισμού ακόμη κι εκεί όπου οι συσχετισμοί έμοιαζαν μέχρι πρότινος αξεπέραστοι.