Δημοσιεύτηκε στο capital.gr στις 11.02.14

Οι βίαιες διαδηλώσεις που εξαπλώνονται στη Βοσνία-Εργεζοβίνη από την περασμένη Τρίτη αποτελούν μια σκοτεινή προειδοποίηση για τα όρια του πειράματος της “οικοδόμησης κρατών” υπό “διεθνή επιτροπεία”. Ενός πειράματος το οποίο στη συγκεκριμένη περιοχή του κόσμου ξεκίνησε το 1995 με τις Συμφωνίες του Dayton, οι οποίες τερμάτισαν έναν καταστροφικό εμφύλιο πόλεμο με 97.200 νεκρούς και 1,8 εκατ. εκτοπισμένους.

Οι ευθύνες του “διεθνούς παράγοντα” ήταν ήδη πολύ μεγάλες, αν αναλογισθεί κανείς πώς οι εκρηκτικές αντιθέσεις της άλλοτε ενιαίας Γιουγκοσλαβίας (που προέκυπταν κυρίως από τα εξαιρετικά άνισα επίπεδα ανάπτυξης μεταξύ των επιμέρους ομόσπονδων Δημοκρατιών και τον άνισο βαθμό συμμετοχής του κρατικού τομέα στο σύστημα της μικτής οικονομίας) παροξύνθηκαν από τη σπουδή της Γερμανίας να αναγνωρίσει την απόσχιση της Σλοβενίας και της Κροατίας, κινητοποιώντας αντίρροπες κινήσεις από πλευράς της Γαλλίας και των ΗΠΑ. Η “Επιτροπή Badinter” έδωσε νομική κάλυψη στην αναγνώριση των (αυθαίρετων) εσωτερικών συνόρων της Γιουγκοσλαβίας, ως απαραβίαστων διεθνών συνόρων, ενώ οι βομβαρδισμοί του 1995 κατοχύρωσαν την πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ σε μία μεταψυχροπολεμική Ευρώπη η οποία αποδεικνυόταν ανίκανη να ρυθμίσει τα του οίκου της.
Δύο δεκαετίες μετά, η Σλοβενία και η Κροατία, ως μέλη πλέον της Ε.Ε., απολαμβάνουν την ανεξαρτησία τους, προσπαθώντας μετά βίας να κρατηθούν εκτός της επιτήρησης της τρόικας, η ακρωτηριασμένη Σερβία επενδύει σε μία ενταξιακή προοπτική που κινδυνεύει να αποδειχθεί πιο μακρινή και από της Τουρκίας, και η Βοσνία εκρήγνυται.

Οι Συμφωνίες του Dayton αποτέλεσαν μια ιδιόμορφη προσπάθεια να διατηρηθεί σε επίπεδο Βοσνίας η πολυεθνική συνύπαρξη που μόλις είχε κατεδαφισθεί σε επίπεδο Γιουγκοσλαβίας. Πρόκειται βέβαια για μία ψευδή συνύπαρξη, στον βαθμό που συγκρατεί υπό κοινή κρατική στέγη δύο κατά πάντα χωριστά μορφώματα: τη σερβική οντότητα και την κροατο-μουσουλμανική ομοσπονδία. Στην κορυφή αυτού του οικοδομήματος στέκει ο Ύπατος Αρμοστής της διεθνούς κοινότητας (σήμερα, ο Αυστριακός Valentin Inzko), ο οποίος έχει το δικαίωμα να ακυρώνει κυβερνητικές αποφάσεις και να αποπέμπει κρατικούς αξιωματούχους, καθώς και το Ανώτατο Δικαστήριο, αποτελούμενο κατά το ένα τρίτο από ξένους, το οποίο δύναται να ακυρώνει αποφάσεις του κοινοβουλίου.

Από καιρό οι ΗΠΑ και η Ε.Ε. πιέζουν για μια αναμόρφωση των δομών της Βοσνίας, επί το συγκεντρωτικότερο, συναντώντας την αντίδραση του σερβικού μορφώματος, ενώ στον αντίποδα η κροατική κοινότητα επιθυμεί την απόσπασή της από την ομοσπονδία με τους Μουσουλμάνους και την αναβάθμισή της σε ίσο εταίρο μιας τριεθνικής συνομοσπονδίας.

Όλα αυτά, διαιωνίζονται χάρη σε έναν συνδυασμό ευρωπαϊκών κινήτρων και ποινών (με την υπόσχεση της μελλοντικής εισδοχής της Βοσνίας στην Ε.Ε.), αλλά κυρίως χάρη σε ένα διαρκές παραλυτικό παζάρι με τις εγχώριες πολιτικές ηγεσίες που εκπροσωπούν τις τρεις κοινότητες.
Το αποτέλεσμα είναι η δημιουργία μίας αμετακίνητης και προνομιούχου πολιτικής τάξης, η οποία ελέγχει μέσω των πελατειακών δικτύων της το σύνολο της διαρκώς συρρικνούμενης οικονομίας.

Λ.χ. το εργοστάσιο χημικών Sodaso στην Τούζλα, απ΄ όπου ξεκίνησαν οι πρόσφατες ταραχές, παρήγαγε το 1991 208.000 τόνους μαγειρικού άλατος, καλύπτοντας το 80% των αναγκών της τότε Γιουγκοσλαβίας. Το 1999 παρήγαγε μόνο 21.000 τόνους. Το 2002 ιδιωτικοποιήθηκε, το οποίο στα συμφραζόμενα της Βοσνίας σημαίνει, όπως και για τόσες άλλες επιχειρήσεις, τη λεηλασία του από κάποιον “πολιτικό φίλο”, ο οποίος ουδέποτε προχώρησε στην παραμικρή επένδυση. Το 2013 το εργοστάσιο απασχολούσε μόλις 422 άτομα, έναντι 2.500 το 1998.

Σε πλήθος άλλων επιχειρήσεων της Βοσνίας (από εργοστάσια μέχρι ξενοδοχεία) ο επισκέπτης μπορεί να συναντήσει εργαζόμενους οι οποίοι παραμένουν στις θέσεις τους άλλοτε απλήρωτοι και άλλοτε αμειβόμενοι σε είδος, με την προσδοκία καλύτερων ημερών. Η ανεργία ανέρχεται με βάση τα επίσημα στοιχεία στο 27,5% (ενώ για τους νέους αγγίζει το 60%). Επιπλέον 20% του εργατικού δυναμικού εκτιμάται ότι απασχολείται στη μαύρη οικονομία. Ο μέσος μισθός ανέρχεται στα 420 ευρώ, ενώ το ένα πέμπτο του πληθυσμού ζει κάτω από το όριο της φτώχειας. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ αντιστοιχούσε το 2010 στο 29% του μέσου κοινοτικού, σύμφωνα με την Eurostat, ενώ η χώρα έχει την ένατη χειρότερη επίδοση μεταξύ των 193 κρατών-μελών του ΟΗΕ ως προς την εισοδηματική ανισότητα (Human Development Report 2013).

Ο εγκλωβισμός των κοινωνικών αντιθέσεων στην εθνοτική αντιπαράθεση και η οδυνηρή μνήμη του πολέμου εξηγούν το γιατί μια τόσο αποσταθεροποιητική οικονομική κατάσταση δεν είχε έως τώρα προκαλέσει αναταραχή. Ωστόσο, οι διαδηλώσεις των τελευταίων ημερών δεν προέκυψαν από το πουθενά, εφόσον λ.χ. στην Τούζλα επί πολλούς μήνες οι απλήρωτοι εργαζόμενοι διαδήλωναν κάθε Τετάρτη –απλώς απέσπασαν το διεθνές ενδιαφέρον μόνο αφού εξετράπησαν στην πυρπόληση δημοσίων κτηρίων.

Όπως σε όλες τις ανάλογες περιπτώσεις ο καταλύτης για την εξάπλωση των διαμαρτυριών, ήταν η βίαιη απάντηση των δυνάμεων καταστολής. Η “επιτροπή πολιτών” της Τούζλα διατύπωσε ένα πλαίσιο έξι σημείων, στο οποίο ζητά μεταξύ άλλων τη δημιουργία νέας προσωρινής τοπικής κυβέρνησης από πρόσωπα που δεν είχαν έως τώρα συμμετάσχει στην διακυβέρνηση του καντονιού, την εξομοίωση των αποδοχών των πολιτικών με αυτές των δημοσίων υπαλλήλων, την δίωξη των οικονομικών εγκλημάτων και τη δήμευση της παράνομα κτηθείσας περιουσίας, την επανέναρξη λειτουργίας των επιχειρήσεων της περιοχής, υπό την ευθύνη των εργαζομένων, με ακύρωση της ιδιωτικοποίησής τους, και τη συνεργασία πολιτών και αρχών για την τήρηση της τάξης, ώστε να αποτραπεί η “ποινικοποίηση”, πολιτικοποίηση ή χειραγώγηση των κινητοποιήσεων.
Με τις διαδηλώσεις να έχουν μεταφερθεί πλέον και στο Σεράγεβο, το Μπίχατς, το Μόσταρ, τη Ζένιτσα κ.α., τα βοσνιακά μέσα ενημέρωσης καταγγέλλουν τον χουλιγκανισμό, οι New York Times κάνουν λόγο για “Βαλκανική Άνοιξη”, ο Valentin Inzko δηλώνει ότι σε περίπτωση κλιμάκωσης θα πρέπει να εξετασθεί η επέμβαση δυνάμεων της Ε.Ε., ενώ οι ιθύνοντες της σερβικής οντότητες εμφανίζονται ικανοποιημένοι που η αναταραχή προς το παρόν αφορά μόνο περιοχές ελεγχόμενες από την κροατο-μουσουλμανική ομοσπονδία. Οι γεροντότεροι με καχυποψία διαπιστώνουν ότι τα δημόσια κτήρια που πυρπολήθηκαν είναι τα ίδια που είχαν τεθεί στο στόχαστρο των “τσέτνικ” κατά τον εμφύλιο πόλεμο, ενώ ο Μιρσάντ Σούκιτς, διοικητής αστυνομικού τμήματος του Σεράγεβο, απευθύνθηκε στους διαδηλωτές, αρνούμενος, παρά τις υπάρχουσες μαρτυρίες, την κατηγορία ότι συνελήφθησαν ανήλικοι ή ξυλοκοπήθηκαν κρατούμενοι.

Σε κάθε περίπτωση, η εμβέλεια του ανησυχητικού μηνύματος της Βοσνίας φθάνει μέχρι την ανατολική Μεσόγειο. Σε μία συγκυρία που αναβιώνει με ταχύτατους ρυθμούς η διαδικασία των δικοινοτικών διαπραγματεύσεων , τα αδιέξοδα του μοντέλου “υποχρεωτική συνύπαρξη υπό διεθνή επιτροπεία, με ταυτόχρονη διαιώνιση του επί της ουσίας διαχωρισμού” θα πρέπει νε μελετηθούν πολύ προσεκτικά στην Κύπρο...