Καθώς οι μήνες του τελευταίου έτους είναι οι θερμότεροι που έχουν καταγραφεί ποτέ, η συζήτηση για την κλιματική αλλαγή έχει αναθερμανθεί. Μία από τις πιο πρόσφατες ιδέες στις περιβαλλοντικές επιστήμες είναι η έννοια της Ανθρωπoκαίνου (Anthropocene), που εισάγεται για να σημάνει την ύπαρξη της γεωλογικής εποχής που τον καθοριστικό ρόλο στην ισορροπία του συστήματος Γης-ατμόσφαιρας παίζουν οι δραστηριότητες του ανθρώπου. Η εν λόγω περίοδος ανήκει στον Kαινοζωικό aιώνα και διαδέχεται την Oλόκαινο εποχή. Η περιοδολόγηση αυτή δεν έχει εγκριθεί από τους αρμόδιους επιστημονικούς οργανισμούς αλλά έχουν ήδη κατατεθεί προτάσεις και έχουν δημιουργηθεί ομάδες εργασίας για να διαμορφωθεί πλήρης ορισμός. Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα τους επομένους μήνες να εισαχθεί επίσημα στα βιβλία γεωλογίας. Ωστόσο, την ίδια στιγμή αρθρώνεται ένας σημαντικός αντίλογος· η ανθρωπότητα υπάρχει αιώνες πριν από τη Βιομηχανική Επανάσταση, οπότε οι δραστηριότητές της αρχίσαν να επηρεάζουν το κλίμα. Στο κείμενο που ακολουθεί, ο Αντρέας Μαλμ εξηγεί γιατί ο ένοχος είναι ο τρόπος παραγωγής και όχι γενικά το ανθρώπινο είδος.

Ο τελευταίος χρόνος ήταν ο θερμότερος που καταγράφηκε ποτέ. Κι όμως τα πιο πρόσφατα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι κατά το 2013 η πηγή που προσέφερε περισσότερη νέα ενέργεια στην παγκόσμια οικονομία δεν ήταν ούτε η ηλιακή ούτε η αιολική ούτε καν το φυσικό αέριο ή το πετρέλαιο αλλά ο άνθρακας. Η αύξηση των παγκόσμιων εκπομπών ρύπων, από 1% ανά έτος τη δεκαετία του 1990, σε 3% ώς τώρα τον 21ο αιώνα είναι εντυπωσιακή. Πρόκειται για μια αύξηση παράλληλη με την αυξανόμενη γνώση των τρομερών συνεπειών της χρήσης ορυκτών καυσίμων. Ποιος μας οδηγεί στην καταστροφή λοιπόν; Μια ριζοσπαστική απάντηση θα ήταν η εξάρτηση των καπιταλιστών από την εξαγωγή και τη χρήση ορυκτών πηγών ενέργειας. Κάποιοι ωστόσο θα προτιμούσαν την αναγνώριση άλλων ενόχων.

Μας λένε ότι η Γη έχει εισέλθει στην «Ανθρωπόκαινο»· την εποχή της ανθρωπότητας. Υπερβολικά δημοφιλής –υιοθετήθηκε ακόμα και από μαρξιστές ακαδημαϊκούς–, η έννοια της Ανθρωποκαίνου δείχνει ότι η ανθρωπότητα είναι η νέα γεωλογική δύναμη που μετασχηματίζει τον πλανήτη πέρα από τα όριά του, κυρίως από τις καύσεις τεράστιων ποσοτήτων άνθρακα, πετρελαίου και φυσικού αερίου. Σύμφωνα με αυτούς, η υποβάθμιση είναι αποτέλεσμα των ανθρώπων που εκτελούν την έμφυτη προδιάθεσή τους, η αναπόφευκτη μοίρα για έναν πλανήτη που υπόκειται στο «business as usual» της ανθρωπότητας. Πράγματι, οι υποστηρικτές δεν μπορούν να ισχυριστούν το αντίθετο γιατί, αν η δυναμική είχε έναν περισσότερο τυχαίο χαρακτήρα, θα ήταν δύσκολο να υπερασπιστούν την αφήγηση ενός ολόκληρου είδους που καταλαμβάνει τη θέση υπεροχής στη βιόσφαιρα. Η ιστορία τους επικεντρώνεται σε ένα κλασικό στοιχείο: φωτιά. Μόνο το ανθρώπινο είδος μπορεί να χειριστεί τη φωτιά, συνεπώς είναι εκείνο που καταστρέφει το κλίμα· όταν οι πρόγονοί μας έμαθαν πώς να καίνε αντικείμενα, άναψαν και το φιτίλι του business as usual. Ακριβώς εκεί ήταν «η ουσιαστικά εξελικτική σκανδάλη για την Ανθρωπόκαινο», που πήγε την ανθρωπότητα κατευθείαν στην «ανακάλυψη ότι η ενέργεια θα μπορούσε να προέλθει όχι μόνο από κόκκους βιοτικού άνθρακα αλλά και από άνθρακα ορυκτής προέλευσης, καταρχάς από το κάρβουνο», γράφουν οι διακεκριμένοι κλιματολόγοι Μάικλ Ράουπακ (Michael Raupach) και Τζόζεφ Κάναντελ (Josep Canadell).

Ο «κύριος λόγος» για τη σημερινή καύση των ορυκτών καυσίμων είναι ότι «πολύ πριν από τη βιομηχανική εποχή ένα συγκεκριμένο είδος πρωτευόντων θηλαστικών έμαθε πώς να αξιοποιεί τα ενεργειακά αποθέματα που βρίσκονται αποθηκευμένα σε θραύσματα άνθρακα». Το γεγονός ότι έμαθα να περπατάω όταν ήμουν ενός είναι ο λόγος που χορεύω σάλσα σήμερα· όταν η ανθρωπότητα πυρπόλησε για πρώτη φορά ένα νεκρό δέντρο, οδήγησε στην καύση βαρελιών πετρελαίου ένα εκατομμύριο χρόνια αργότερα. Ή, σύμφωνα με τα λόγια του Ουίλ Στέφεν (Will Steffen), του Πωλ Τζ, Κρούτσεν (Paul J. Crutzen) και του Τζων Ρ. Μακνήλ (John R. McNeill): «Η γνώση της φωτιάς από τους προγόνους μας παρείχε στην ανθρωπότητα ένα ισχυρό μονοπωλιακό εργαλείο, μη διαθέσιμο σε άλλα είδη, που μας έβαλε γερά στη μακρά πορεία προς την Ανθρωπόκαινο». Σε αυτή την αφήγηση, η οικονομία των ορυκτών καύσιμων είναι ακριβώς η δημιουργία της ανθρωπότητας, ή «ο πίθηκος της φωτιάς, ο Homo pyrophilus», όπως έγραψε στην εκλαΐκευση της Ανθρωποκαίνου σκέψης ο Μαρκ Λάυνας (Mark Lynas), με τον κατάλληλο τίτλο Tο είδος Θεός.[1]

Τώρα, η ικανότητα να χειραγωγήσουν τη φωτιά ήταν σίγουρα απαραίτητη προϋπόθεση για την έναρξη της μεγάλης κλίμακας καύσης ορυκτών καυσίμων στη Βρετανία στις αρχές του 19ου αιώνα. Ήταν όμως και η αιτία της; Το σημαντικό που πρέπει να σημειωθεί εδώ είναι η λογική δομή της αφήγησης της Ανθρωποκαίνου: κάποιο καθολικό γνώρισμα των ειδών πρέπει να οδηγεί τη γεωλογική εποχή, που είναι η δική του, διαφορετικά μιλάμε για κάποιο υποσύνολο ειδών. Αλλά η ιστορία της ανθρώπινης φύσης μπορεί να ειπωθεί σε πολλές μορφές, τόσο στην κατηγορία της Ανθρωποκαίνου όσο και σε άλλα κομμάτια της συζήτησης της κλιματικής αλλαγής.

Σε ένα δοκίμιο στην ανθολογία, «Engaging with climate change», o ψυχαναλυτής Τζων Κην (John Keene) προσφέρει μια πρωτότυπη εξήγηση σχετικά με το γιατί οι άνθρωποι μολύνουν τον πλανήτη και αρνούνται να σταματήσουν. Στη βρεφική ηλικία, το ανθρώπινο ον απορρίπτει απόβλητα ασταμάτητα, χωρίς όρια, και μαθαίνει ότι η μητέρα θα φροντίσει να πάρει τα κακάκια και τα τσίσα και να το καθαρίσει. Ως αποτέλεσμα, τα ανθρώπινα όντα είναι εξοικειωμένα με την πρακτική να καταστρέφουν το περιβάλλον τους: «Πιστεύω ότι αυτή η επανειλημμένη αντιμετώπιση συμβάλλει στη συμπληρωματική πεποίθηση ότι ο πλανήτης είναι απεριόριστη “τουαλέτα-μητέρα”, ικανή να απορροφάει τα τοξικά προϊόντα μας επ’ άπειρον». Όμως πού είναι οι αποδείξεις για κάποια αιτιώδη σχέση μεταξύ της καύσης ορυκτών καυσίμων και της αφόδευσης των βρεφών; Τι γίνεται με όλες αυτές τις γενιές των ανθρώπων που μέχρι τον 19ο αιώνα κατείχαν και τις δύο τέχνες αλλά ποτέ δεν εκμεταλλεύτηκαν τα αποθέματα άνθρακα της Γης και δεν αφήσαν στην ατμόσφαιρα τα προϊόντα της καύσης; Ήταν αυτοί κατρουλήδες και πυρομανείς που απλώς περιμέναν να αξιοποιήσουν πλήρως τις δυνατότητές τους;

Είναι εύκολο να κάνεις πλάκα με ορισμένες μορφές της ψυχανάλυσης, αλλά η προσπάθειες να αποδοθεί το business as usual με τις ιδιότητες του ανθρώπινου είδους είναι καταδικασμένες στην κενότητα. Αυτό που υπάρχει παντού και πάντα δεν μπορεί να εξηγήσει γιατί μια κοινωνία διαφέρει από τους υπόλοιπους και αναπτύσσει κάτι νέο – όπως η οικονομία των ορυκτών που προέκυψε μονάχα δύο αιώνες πριν περίπου αλλά τώρα έχει γίνει τόσο εδραιωμένη που αναγνωρίζεται ως ο μοναδικός τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος μπορεί να παράγει. Όπως συμβαίνει όμως γενικά, η συζήτηση για το κλίμα είναι διαποτισμένη με αναφορές για την ανθρωπότητα ως τέτοια, την ανθρώπινη φύση, την ανθρώπινη επιχείρηση, την ανθρωπότητα ως έναν μεγάλο κακοποιό που οδηγεί το τρένο του πλανήτη. Στο Είδος Θεός διαβάζουμε: «Η δύναμη του Θεού είναι τώρα κάτι που ασκείται από εμάς. Είμαστε οι δημιουργοί της ζωής, αλλά είμαστε επίσης καταστροφείς της». Πρόκειται για μία από τις πιο κοινές αλληγορίες στην συζήτηση· εμείς, όλοι μας, εσύ κι εγώ, έχουμε δημιουργήσει αυτό το χάος μαζί και κάνουμε τα πράγματα χειρότερα κάθε μέρα.

Φτάνοντας στη Ναόμι Κλάιν (Naomi Klein), η οποία στο Αυτό αλλάζει τα πάντα[2] επιδέξια απογυμνώνει τους μυριάδες τρόπους με τους οποίους η συσσώρευση κεφαλαίου, σε γενικές γραμμές, και νεοφιλελεύθερη εκδοχή της ιδίως ρίχνει τα καύσιμα στη φωτιά καταναλώνοντας το σύστημα της Γης. Δίνοντας ελάχιστη σημασία σε όλες τις συζητήσεις της καθολικής ανθρώπινης κακοποίησης, γράφει: «Είμαστε κολλημένοι διότι οι δράσεις που θα μας δώσουν την καλύτερη ευκαιρία για αποτροπή της καταστροφής –και θα ωφελήσουν τη συντριπτική πλειονότητα– είναι εξαιρετικά απειλητικές σε μια μειοψηφική ελίτ που ασκεί ασφυκτικό έλεγχο στην οικονομία, στην πολιτική διαδικασία και στα περισσότερα από τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης».

Οπότε πώς της απαντούν οι κριτικοί; «Η Κλάιν περιγράφει την κλιματική κρίση ως μια αντιπαράθεση ανάμεσα στον καπιταλισμό και τον πλανήτη», αντικρούει ο φιλόσοφος Τζων Γκρέυ (John Gray) στον Guardian. «Θα ήταν πιο ακριβές να περιγράψει την κρίση ως μια σύγκρουση μεταξύ των επεκτεινόμενων απαιτήσεων της ανθρωπότητας και έναν πεπερασμένο κόσμο». O Γκρέυ δεν είναι o μόνoς. Αυτό το σχίσμα αναδύεται ως το μεγάλο ιδεολογικό χάσμα στη συζήτηση για το κλίμα, και οι υποστηρικτές της επικρατούσας συναίνεσης αντεπιτίθενται.

Στη London Review of Books, o Πωλ Κίνγκσνορθ (Paul Kingsnorth), ένας Βρετανός συγγραφέας που έχει από καιρό υποστηρίξει ότι το περιβαλλοντικό κίνημα πρέπει να διαλυθεί και να αποδεχτεί την πλήρη κατάρρευση σαν το πεπρωμένο μας, απαντά: «Η κλιματική αλλαγή δεν είναι κάτι που μια μικρή ομάδα κακών μάς έχει πλασάρει· στην τελική, είμαστε όλοι εμπλεκόμενοι». Το μήνυμα αυτό, υποστηρίζει ο Κίνγκσνορθ, «είναι μεν ένα λιγότερο νόστιμο μήνυμα από εκείνο που θέλει ένα βάναυσο 1% να πηδάει τον πλανήτη και ένα ευγενές 99% να αντιτίθεται, ωστόσο βρίσκεται πιο κοντά στην πραγματικότητα».

Είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα; Έξι απλά γεγονότα αποδεικνύουν το αντίθετο.

Πρώτον, η ατμομηχανή θεωρείται ευρέως, και σωστά, ως η αρχική ατμομηχανή του business as usual, με την οποία η καύση του άνθρακα για πρώτη φορά συνδέθηκε με το αενάως διευρυνόμενο σπιράλ της καπιταλιστικής εμπορευματικής παραγωγής. Ενώ είναι ομολογουμένως κοινότοπο να επισημάνω ότι οι ατμομηχανές δεν εγκρίθηκαν από κάποιον φυσικό αντιπρόσωπο του ανθρώπινου είδους. Η επιλογή ενός πρωτεργάτη στην παραγωγή εμπορευμάτων δεν θα μπορούσε ενδεχομένως να είναι το προνόμιο του είδους, δεδομένου ότι προϋπέθετε αρχικά τον θεσμό της μισθωτής εργασίας. Ήταν οι ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής που εγκατέστησαν τη νέα κινητήρια μηχανή. Μια μικρή μειονότητα, ακόμη και στη Βρετανία –μόνο αρσενικοί, μόνο άσπροι– αυτή η τάξη ανθρώπων που περιλάμβανε ένα απειροελάχιστο κλάσμα της ανθρωπότητας στις αρχές του 19ου αιώνα.

Δεύτερον, όταν Βρετανοί ιμπεριαλιστές εισχώρησαν στη Βόρεια Ινδία, περίπου την ίδια εποχή, σκόνταψαν σε κοιτάσματα γαιάνθρακα που υπήρχαν, προς μεγάλη έκπληξή τους, ήδη γνωστά στους ιθαγενείς – πράγματι, οι Ινδοί είχαν τις βασικές γνώσεις για το πώς να εξορύξουν, να κάψουν και να δημιουργήσουν θερμότητα από τον γαιάνθρακα. Κι όμως δεν νοιαζόταν καθόλου για το καύσιμο. Οι Βρετανοί, από την άλλη, ήθελαν απεγνωσμένα τους γαιάνθρακες από το έδαφος – για να κινήσουν τα ατμόπλοια με τα οποία μεταφέρουν τους θησαυρούς και τις πρώτες ύλες από τους Ινδούς αγρότες προς τη μητρόπολη, και τα δικά τους πλεονάσματα βαμβακερών αγαθών προς τις εσωτερικές αγορές. Το πρόβλημα ήταν ότι οι εργάτες δεν προθυμοποιούνταν να μπουν στα ορυχεία. Εξού και οι Βρετανοί έπρεπε να οργανώσουν ένα σύστημα μισθωτής εργασίας, αναγκάζοντας τους αγρότες να πάνε στα νταμάρια έτσι ώστε να αποκτήσουν καύσιμα για την εκμετάλλευση της Ινδίας.

Τρίτον, το μεγαλύτερο μέρος της εκρηκτικής αύξησης των εκπομπών στον 21ο αιώνα προέρχεται από τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας. Ο οδηγός της έκρηξης είναι προφανής: δεν είναι ούτε η αύξηση του πληθυσμού της Κίνας, ούτε της κατανάλωσης των νοικοκυριών της, ούτε οι δημόσιες δαπάνες της, αλλά η τεράστια επέκταση της μεταποιητικής βιομηχανίας, εμφυτευμένη στην Κίνα από ξένα κεφάλαια για την εξαγωγή υπεραξίας από την τοπική εργασία, που θεωρήθηκε στην αλλαγή της χιλιετίας ως εξαιρετικά φτηνή και πειθαρχημένη. Αυτή η μετατόπιση ήταν μέρος μιας παγκόσμιας επίθεσης στους μισθούς και τις συνθήκες εργασίας – οι εργαζόμενοι σε όλον τον κόσμο που ζυγίζονται κάτω από την απειλή της μετεγκατάστασης του κεφαλαίου στους Κινέζους αντικαταστάτες τους, οι οποίοι θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν μόνο μέσω της ορυκτής ενέργειας ως απαραίτητο υλικό υπόστρωμα. Η επακόλουθη έκρηξη των εκπομπών είναι η ατμοσφαιρική κληρονομιά του ταξικού πολέμου.

Τέταρτον, ίσως δεν υπάρχει καμία άλλη βιομηχανία που αντιμετωπίζει τόση λαϊκή αντίθεση όπου θέλει να δημιουργήσει εγκαταστάσεις όπως η βιομηχανία πετρελαίου και φυσικού αερίου. Όπως η Κλάιν εξιστορεί τόσο καλά, τοπικές κοινότητες βρίσκονται σε εξέγερση ενάντια στην εξόρυξη σχιστολιθικού αέριου, το πέρασμα αγωγών και τις εξορύξεις από την Αλάσκα στο Δέλτα του Νίγηρα, από την Ελλάδα προς τον Ισημερινό. Αλλά εναντίον τους βρίσκονται συμφέροντα που εκφράστηκαν πρόσφατα με υποδειγματική σαφήνεια από τον Ρεξ Τίλλερσον (Rex Tillerson), πρόεδρο και διευθύνοντα σύμβουλο της ExxonMobil: «Η φιλοσοφία μου είναι να βγάλω λεφτά. Αν μπορώ να τρυπήσω και να κερδίσω χρήματα, τότε αυτό είναι που θέλω να κάνω». Αυτό είναι το πνεύμα του κεφαλαίου των ορυκτών, ενσαρκωμένο.

Πέμπτον, τα προηγμένα καπιταλιστικά κράτη συνεχίζουν ακατάπαυστα τη μεγέθυνση και την εμβάθυνση των ορυκτών υποδομών τους –την κατασκευή νέων αυτοκινητοδρόμων, νέων αεροδρομίων, νέων εργοστασίων με γαιάνθρακες για καύσιμο– πάντα εναρμονισμένα με τα συμφέροντα του κεφαλαίου και χωρίς σχεδόν ποτέ να θέτουν σε διαβούλευση στους λαούς τους τα θέματα αυτά. Μόνο η πραγματικά τυφλή διανόηση, του τύπου του Πωλ Κίνγκσνορθ, μπορεί να πιστέψει ότι «είμαστε όλοι εμπλεκόμενοι» σε τέτοιες πολιτικές. Πόσοι Αμερικανοί εμπλέκονται στις αποφάσεις να δώσουν στους γαιάνθρακες μεγαλύτερο μερίδιο στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας έτσι ώστε η η επιρροή του άνθρακα στην οικονομία των ΗΠΑ αυξήθηκε το 2013; Πόσοι Σουηδοί θα πρέπει να κατηγορηθούν για τον εμβολισμό μέσω ενός νέου αυτοκινητοδρόμου στα περίχωρα της Στοκχόλμης –το μεγαλύτερο έργο υποδομής στη σύγχρονη σουηδική ιστορία– ή τη συνδρομή των κυβερνήσεών τους σε θερμοηλεκτρικά εργοστάσια στη Νότια Αφρική;

Οι πιο ακραίες αυταπάτες για την τέλεια δημοκρατία της αγοράς που απαιτείται για να διατηρηθεί η έννοια «όλοι μας» οδηγούν το τρένο.

Έκτον, και ίσως προφανέστερο: λίγοι πόροι είναι τόσο άνισα κατανεμημένοι όσο ενέργεια. Τα 19 εκατομμύρια κάτοικοι της Νέας Υόρκης και μόνο καταναλώνουν περισσότερη ενέργεια από τα 900 εκατομμύρια κατοίκους της υποσαχάριας Αφρικής. Η διαφορά στην κατανάλωση ενέργειας ανάμεσα σε κτηνοτρόφους στο Σαχέλ[3] και τον μέσο Καναδό μπορεί εύκολα να είναι μεγαλύτερη από 1.000 φορές – και αυτό είναι ένας μέσος Καναδός, όχι ο ιδιοκτήτης των πέντε σπιτιών, τριών SUV, και ενός ιδιωτικού αεροπλάνου. Ένας και μόνο μέσος πολίτης των ΗΠΑ εκπέμπει περισσότερο από 500 πολίτες της Αιθιοπίας, του Τσαντ, του Αφγανιστάν, του Μάλι, ή του Μπουρούντι· πόσο εκπέμπει ένας μέσος Αμερικανός εκατομμυριούχος –και πόσο περισσότερο από ό,τι κατά μέσο όρο των εργατών των ΗΠΑ ή της Καμπότζης– μένει να καταμετρηθούν. Αλλά το αποτύπωμα ενός ατόμου στην ατμόσφαιρα ποικίλλει σημαντικά ανάλογα με το πού γεννιέται. Η ανθρωπότητα, ως εκ τούτου, είναι πάρα πολύ αδύναμη και αφηρημένη έννοια για να φέρει το βάρος της ενοχής.

Η δική μας γεωλογική εποχή δεν είναι της ανθρωπότητας αλλά του κεφαλαίου. Φυσικά, η οικονομία των ορυκτών δεν πρέπει απαραίτητα να είναι καπιταλιστική: η Σοβιετική Ένωση και οι δορυφόροι της είχαν τους δικούς τους μηχανισμούς ανάπτυξης που συνδέονται με τον άνθρακα, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Δεν ήταν λιγότερο βρόμικοι, καπνισμένοι, ή με λιγότερο εντατικές εκπομπές –μάλλον με περισσότερο– από τους αντιπάλους τους του Ψυχρού Πολέμου. Γιατί λοιπόν να επικεντρωθούμε στο κεφάλαιο; Τι λόγος υπάρχει να σκαλίζουμε την καταστροφικότητα του κεφαλαίου όταν τα κομμουνιστικά κράτη απέτυχαν τουλάχιστον εξίσου παταγωδώς; Στην ιατρική, μια παρόμοια ερώτηση θα ήταν ίσως γιατί επικεντρώνονται οι ερευνητικές προσπάθειες στον καρκίνο και όχι στην ευλογιά. Και τα δύο μπορούν να είναι θανατηφόρα! Αλλά μόνο το ένα εξακολουθεί να υπάρχει. Η ιστορία έχει κλείσει την παρένθεση γύρω από το σοβιετικό σύστημα, κι έτσι είμαστε ξανά στην αρχή, όπου η οικονομία των ορυκτών συμπίπτει απόλυτα με τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής – τώρα πλέον σε παγκόσμια κλίμακα. Η σταλινική εκδοχή αξίζει ξεχωριστή διερεύνηση, και με τους δικούς της όρους (ειδικοί μηχανισμοί ανάπτυξης). Αλλά δεν ζούμε στα ανθρακωρυχεία γκουλάγκ της Βορκούτα την δεκαετία του 1930. Η οικολογική πραγματικότητά μας, που μας περιλαμβάνει όλους, είναι ο κόσμος που ιδρύθηκε από το ατμοκίνητο κεφαλαίο, και υπάρχουν εναλλακτικοί δρόμοι που θα μπορούσε να διαλέξει ένας περιβαλλοντικά υπεύθυνος σοσιαλισμός. Ως εκ τούτου [μιλάμε για το] κεφαλαίο και όχι [την] ανθρωπότητα ως τέτοια. Παρά την επιτυχία της Ναόμι Κλάιν και τις πρόσφατες κινητοποιήσεις στον δρόμο, αυτό παραμένει μια περιθωριακή άποψη. Η επιστήμη, η πολιτική και ο λόγος για το κλίμα είναι συνεχώς διατυπωμένα στην αφήγηση της Ανθρωποκαίνου: η σκέψη σε επίπεδο είδους, το δυνατό χτύπημα στην ανθρωπότητα, το αδιαφοροποίητο συλλογικό αυτομαστίγωμα, απευθύνονται προς τον γενικό πληθυσμό των καταναλωτών για να επιδιορθώσει τις συνήθειες του και άλλες ιδεολογικές πιρουέτες που χρησιμεύουν μόνο για να αποκρύψουν τον οδηγό.

Να απεικονίζονται ορισμένες κοινωνικές σχέσεις, σαν οι φυσικές ιδιότητες του είδους, δεν είναι κάτι καινούργιο. Η αποϊστορικοποίηση, η καθολικοποίηση, η αεναοποιήση και φυσικόποιηση ένος τρόπου παραγωγής, ειδικά για έναν συγκεκριμένο χρόνο και τόπο – αυτές είναι κλασικές στρατηγικές της ιδεολογικής νομιμοποίησης. Μπλοκάρουν κάθε προοπτική για αλλαγή. Αν το business as usual είναι το αποτέλεσμα της ανθρώπινης φύσης, πώς μπορούμε ακόμα και να φανταστούμε κάτι διαφορετικό; Είναι απόλυτα λογικό το ότι οι υπερασπιστές της Ανθρωποκαίνου και των συναφών τρόπων σκέψης είτε προασπίζονται ψεύτικες λύσεις που αποφεύγουν να προκαλέσουν το κεφάλαιο που δραστηριοποιείται στο πεδίο των ορυκτών –όπως η γεωμηχανική στην περίπτωση του Μαρκ Λάινας και του Πωλ Κρούτσεν, του εφευρέτη της έννοιας της Ανθρωποκαίνου– ή κηρύττουν την ήττα και την απελπισία, όπως στην περίπτωση του Κίνγκσνορθ. Σύμφωνα με αυτόν, «είναι πλέον σαφές ότι η διακοπή της κλιματικής αλλαγής είναι αδύνατη» – και, παρεμπιπτόντως, το να φτιαχτεί ένα αιολικό πάρκο είναι εξίσου άσχημο με το άνοιγμα άλλου ενός ανθρακωρυχείου, αφού και τα δύο βεβηλώνουν το τοπίο. Χωρίς ανταγωνισμό δεν μπορεί να υπάρξει οποιαδήποτε αλλαγή στις ανθρώπινες κοινωνίες. Η σκέψη για την κλιματική αλλαγή σε επίπεδο είδους προκαλεί μόνο παράλυση. Αν όλοι είναι κατηγορούμενοι , τότε δεν είναι κανένας.

μετάφραση: Πάνος Ράπτης

Πηγή: Jacobin

Ο Αντρέας Μαλμ είναι λέκτορας Ανθρώπινης Οικολογίας στο Πανεπιστήμιο του Λουντ στη Σουηδία και το 2015 κυκλοφορησε ένα πολύ σημαντικό βιβλίο με τίτλο Fossil Capital από τις εκδόσεις Verso.