Περιοδικό Εκτός Γραμμής, Τεύχος 25 / Απρίλιος 2010

Ο χώρος της ανανεωτικής αριστεράς έχει μια μακρά ιστορία διαφωνιών γύρω από το ίδιο δίλημμα: Πρέπει η Αριστερά να κάνει πολιτική θετικών προτάσεων στο «εθνικό ακροατήριο» ή, αντίθετα, να συμβαδίζει με τα κινήματα και να αποτελεί τον πολιτικό εκφραστή τους; Η αντίφαση έχει βαθιές ρίζες: έρχεται από την μετεμφυλιακή περίοδο και το πώς η ΕΔΑ κλήθηκε να κάνει πολιτική στο έδαφος της ήττας, προσπαθώντας να επανεντάξει την Αριστερά στον «εθνικό κορμό».

Το ίδιο έργο έχει παιχτεί αρκετές φορές. Στην περίοδο της Χούντας, με τη διαμάχη της αριστερής τάσης των Καρρά-Μπριλλάκη με την τάση του Κύρκου, που έβλεπε θετικά την «φιλελευθεροποίηση» του Μαρκεζίνη. Μεταπολιτευτικά, με την περίφημη Εθνική Αντιδικτατορική Δημοκρατική Ενότητα και το κείμενο του Κύρκου με τον εύγλωττο τίτλο «Στόχοι του Έθνους»[1], που προσέβλεπε στη συμπαράταξη όλων των «δημοκρατών», από την Αριστερά έως τους... δημοκράτες της Δεξιάς –με αποτέλεσμα τη διάσπαση της Β΄ Πανελλαδικής. Το 1986 το έργο επαναλήφθηκε στη διαμάχη για το αν πρέπει να φύγει το «Κ» (Κομμουνιστικό) από το όνομα του κόμματος και για το αν χρειάζεται «νέος φορέας», καταλήγοντας στη διάσπαση ΕΑΡ και ΚΚΕεσ.-Ανανεωτική Αριστερά (με τον Κύρκο πάλι να ηγείται των πιο δεξιών απόψεων). Με λιγότερο οξυμμένο τρόπο η διαμάχη εκφράστηκε στο εσωτερικό του ΣΥΝ και οδήγησε σταδιακά στην αλλαγή της πολιτικής γραμμής από τον ΣΥΝ του «προοδευτικού εκσυγχρονισμού» της Δαμανάκη στο ΣΥΝ «της Αριστεράς, της οικολογίας και των κινημάτων» του Αλαβάνου, που συμμετείχε στη συγκρότηση του Ελληνικού Κοινωνικού Φόρουμ και του ΣΥΡΙΖΑ.

Η ενεργός αντίφαση, η κρίση και ο Δεκέμβρης

Αυτή η καταστατική αντίφαση της ανανεωτικής Αριστεράς ήταν εγγεγραμμένη εξαρχής και στο εγχείρημα του ΣΥΡΙΖΑ, όπου συστεγάζονται ο κινηματισμός με τον αριστερό κυβερνητισμό. Την ίδια στιγμή που ο ΣΥΡΙΖΑ προσπαθούσε να εκφράσει πολιτικά τα κινήματα της νεολαίας και τις κινήσεις γειτονιάς (δευτερευόντως το εργατικό κίνημα), ταυτόχρονα κατέθετε «ολοκληρωμένη» αντιπρόταση στον Νόμο-πλαίσιο της Γιαννάκου, ανέτρεπε την αγωνιστική ηγεσία της ΠΟΣΔΕΠ (με σημαντική ευθύνη του Αριστερού Ρεύματος), «συγκυβερνούσε» με την ΠΑΣΚΕ σε ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ και  καπέλωνε πολιτικά τα κινήματα πόλης με το ιδιόμορφο συνονθύλευμα του Παναττικού Δικτύου ή την πολυσυζητημένη συνάντηση Τσίπρα-Σουφλιά για το θέμα του Βοτανικού! Αυτή η ερμαφρόδιτη κατάσταση οξύνθηκε με την έλευση της οικονομικής κρίσης και το νεολαιίστικο ξέσπασμα του Δεκέμβρη. Κομμάτια του ΣΥΡΙΖΑ στρέφονται προς τα αριστερά σε μια προσπάθεια να εκφράσουν τα νέα πολιτικά δεδομένα, ενώ ο βασικός κορμός του ΣΥΝ επιχειρεί να ξαναγίνει συμμέτοχος στο αστικό πολιτικό σκηνικό είτε με την υπεύθυνη «προγραμματική αντιπολίτευση» του Α. Τσίπρα είτε πιο ανοιχτά με τις προτάσεις περί συνεργασιών των «δημοκρατικών δυνάμεων» και «προοδευτικής διεξόδου» από τη κρίση που διατυπώνει η Ανανεωτική Πτέρυγα.

Όπως εύστοχα γράφτηκε, σήμερα στο εσωτερικό του ΣΥΡΙΖΑ υπάρχουν δύο καθαρές στρατηγικές (μία ολοκληρωμένη και μια οιονεί), αυτή της Ανανεωτικής Πτέρυγας και αυτή των δυνάμεων που συντάσσονται γύρω από τον Αλαβάνο, και μια μη-στρατηγική, αυτή των δυνάμεων του ΣΥΝ και του ΡΙΖΑ γύρω από τον Α. Τσίπρα.

Η Ανανεωτική Πτέρυγα επιδιώκει την απεμπλοκή από το εγχείρημα του ΣΥΡΙΖΑ και την «αριστερή στροφή» του 4ου Συνεδρίου του ΣΥΝ. Εν μέσω κρίσης και «μέτρων», δεν έχει πρόβλημα να προτείνει συνεργασίες με το ΠΑΣΟΚ και τους Οικολόγους Πράσινους. Εκμεταλλεύεται την προβολή της στα ΜΜΕ, την αναβαθμισμένη παρουσία της στην κοινοβουλευτική ομάδα και βέβαια τις συνεχείς παλινωδίες της ηγεσίας του ΣΥΝ, για να οριοθετεί το πεδίο της συζήτησης στο έδαφος των δικών της πρωτοβουλιών (εκλογή Προέδρου Δημοκρατίας, συνεργασίες στις δημοτικές εκλογές με κεντρική την περίπτωση της Θεσσαλονίκης κ.λπ.). Η Ανανεωτική Πτέρυγα επιχειρεί να πλασαριστεί ως ο γνήσιος κληρονόμος της παράδοσης της ανανεωτικής αριστεράς (ευρωπαϊσμός, προοδευτικές συνεργασίες για την «κατάληψη θέσεων» στο κράτος κ.λπ.). Με αυτό τον τρόπο επιχειρεί την ανακατάληψη του κόμματος εκβιάζοντας με την έξοδο από αυτό και τη συγκρότηση αυτόνομου φορέα της Ανανεωτικής Αριστεράς (κάτι που ήδη από την παραμονή των εκλογών ζητούσε μέρος των στελεχών και του κοινωνικού ακροατηρίου της). Για να το κάνει αυτό, όμως, θέλει να μεταφέρει την ευθύνη στην «αριστερή πλειοψηφία» και να εξασφαλίσει τη μελλοντική κοινοβουλευτική ύπαρξή της (πράγμα αναγκαίο για μια Αριστερά του εθνικού ακροατηρίου και τα επαγγελματικά στελέχη της...) είτε αυτόνομα είτε με τους Οικολόγους Πράσινους.

Δυνάμεις του ΡΙΖΑ (ΚΟΕ, ΚΕΔΑ, ΔΕΑ, ΑΠΟ), μικρό τμήμα του ΣΥΝ και άλλες πρωτοβουλίες (ΠΑΣΑ, ΕΟΣ) που φαίνεται να συντάσσονται με τον Α. Αλαβάνο επιχειρούν να λυγίσουν το κλαρί από την άλλη. Κεντρικοποιούν την πάλη ενάντια στο Σύμφωνο Σταθερότητας και τις συνέπειες της κρίσης στους εργαζομένους και καλούν σε μαζική αγωνιστική απάντηση. Όμως, αυτός ο πόλος ούτε ενιαίος είναι, ούτε έχει ξεκάθαρο σχέδιο για τον μελλοντικό βηματισμό. Ο Αλαβάνος επιχειρεί να σχηματοποιήσει πολιτικά αυτό το σχέδιο με ένα λόγο που θυμίζει ΠΑΣΟΚ του ’80, η ΚΟΕ επιμένει στο μέτωπο όλων των αντινεοφιλελεύθερων δυνάμεων. Οι περισσότερες παρεμβάσεις αυτής της τάσης είναι ακτιβίστικου χαρακτήρα, χωρίς ρίζες στο εργατικό κίνημα. Την απόσταση από την πραγματικότητα δείχνει και η εμμονή –εν μέσω απεργιακών κινητοποιήσεων– στην προβολή του αιτήματος για διενέργεια δημοψηφίσματος για το Σύμφωνο Σταθερότητας. Σε πολλές όψεις της, οι παρεμβάσεις αυτής της τάσης φαίνεται να απευθύνονται περισσότερο στο εσωτερικό του ΣΥΝ παρά στην κοινωνία.

Η πρόσφατη εξέλιξη με την κατάθεση κειμένου για τον προσυνεδριακό διάλογο του ΣΥΝ από τον Π. Λαφαζάνη και άλλα 3 στελέχη με πιο κριτικές θέσεις για την Ε.Ε. δείχνει ότι υπάρχει δίαυλος επικοινωνίας αυτού του κομματιού με μέρος της παλιάς φρουράς του Αριστερού Ρεύματος. Το ερώτημα είναι αν αυτή η κίνηση σκοπεύει να οδηγήσει σε κάτι παραπάνω από μια καταγραφή και διατήρηση αυτών των δυνάμεων στο παιχνίδι των εσωκομματικών ισορροπιών που τόσα χρόνια εξασκούν. Άλλωστε, το ίδιο το Αριστερό Ρεύμα έχει το πρόβλημα στο εσωτερικό του: όχι μόνο γιατί, όπως φάνηκε και με τις προσυνεδριακές πλατφόρμες, οι απόψεις των στελεχών του έχουν μεγάλη απόσταση μεταξύ τους, αλλά κυρίως γιατί οι πρακτικές των μελών του Αριστερού Ρεύματος αφίστανται ακόμη και από τα λόγια. Είναι κατεξοχήν τα στελέχη του Αριστερού Ρεύματος που ευθύνονται για τον ακολουθητισμό προς τη συνδικαλιστική γραφειοκρατία και τη συγκυβέρνηση με την ΠΑΣΚΕ στα συνδικάτα.

Σε αυτό το τοπίο, ο χώρος που συντάσσεται γύρω από τον Α. Τσίπρα (μέρος του Αριστερού Ρεύματος, Κοκκινοπράσινο Δίκτυο, πλειοψηφία της νεολαίας ΣΥΝ, η πρωτοβουλία ΑΝΑΣΑ των ΑΚΟΑ, Κόκκινο, Ρόζα, αποχωρήσαντες από την Ανανεωτική Πτέρυγα κ.ά.) προσπαθεί να ισορροπήσει μεταξύ των δύο «άκρων». Αυτή η κεντρίστικη τάση δεν φαίνεται να αποδίδει αποτελέσματα μέχρι στιγμής και οι όροι διάσπασης συσσωρεύονται στη βάση του ΣΥΡΙΖΑ. Όσοι τραβούν το κλαρί προς τα αριστερά καλούν συνελεύσεις ΣΥΡΙΖΑ και εγγράφουν μέλη, ενώ οι Ανανεωτικοί αρνούνται την υπόσταση της έννοιας «μέλος ΣΥΡΙΖΑ» και «ακραία» αιτήματα όπως η εθνικοποίηση του τραπεζικού συστήματος, που υιοθετεί η Γραμματεία του ΣΥΡΙΖΑ. Την ίδια ώρα η νέα «προεδρική» τάση συνεχίζει να κυνηγά τον «προγραμματικό» αντιπολιτευτικό λόγο υιοθετώντας και αιτήματα των Ανανεωτικών (π.χ. ισχυρό δημόσιο πυλώνα στον τραπεζικό τομέα και όχι εθνικοποίησή του).

Πού θα κάτσει η μπίλια;

Το τοπίο στο εσωτερικό του ΣΥΡΙΖΑ είναι εκρηκτικό και οι επιλογές κάθε πλευράς στις αυτοδιοικητικές εκλογές ίσως αποτελέσουν θρυαλλίδα ευρύτερων εξελίξεων ειδικά εν όψει του Συνεδρίου του ΣΥΝ. Σε κάθε περίπτωση, η νέα κοινωνική κατάσταση πρωτευόντως και η σοβαρή παρουσία της αντικαπιταλιστικής Αριστεράς δευτερευόντως ίσως παίξουν ρόλο στο να λυθεί πιο δημιουργικά η πάγια αντίφαση του χώρου της ανανεωτικής αριστεράς. Η ιστορία θα δείξει. Μέχρι τότε, για όλους τους εμπλεκόμενους ισχύει η γνωστή ρήση «ιδού η Ρόδος». Το πήδημα παραμένει ζητούμενο...

[1] Που εσχάτως ο Λ. Κύρκος αποφάσισε ότι είναι πάλι επίκαιρο εν μέσω της σημερινής κρίσης και το διάβασε στους παριστάμενους στο γνωστό δείπνο γενεθλίων της Αίγλης με παριστάμενους τον πρωθυπουργό, το μισό υπουργικό συμβούλιο, την Ανανεωτική Πτέρυγα και επιχειρηματίες...