Πολλά έχουν ειπωθεί και γραφτεί τις τελευταίες μέρες για το τροχαίο δυστύχημα στην Εθνική οδό Αθηνών - Λαμίας κατά το οποίο έχασαν τη ζωή τους τέσσερις άνθρωποι. Το ζήτημα έχει πάρει τέτοιες διαστάσεις ώστε να απασχολεί ώς έναν βαθμό και την αριστερά, με αναλύσεις και εξηγήσεις που προσπαθούν να αποδώσουν ταξικά χαρακτηριστικά σε ένα τροχαίο ατύχημα.

Συμβαίνει συχνά και εξάπτει την περιέργεια πολύ κόσμου να συγχέεται η ψυχολογία με την πολιτική. Ωστόσο, όταν αυτό γίνεται στρεβλά, τότε το αποτέλεσμα είναι είτε να αποδίδονται ψυχολογίστικα χαρακτηριστικά σε πολιτικά ζητήματα είτε πολιτικοφανή χαρακτηριστικά σε ψυχολογικά θέματα. Προφανώς και εργαλεία ανάλυσης βρίσκονται τόσο σε ψυχολογικές όσο και σε πολιτικές θεωρίες. Τα εργαλεία όμως αυτά, όταν συγχέονται ακρίτως προκειμένου να αναλυθεί ένα οποιοδήποτε ζήτημα, τότε η ανάλυση καταλήγει να είναι επιφανειακή, άκεντρη, σαθρή. Πάντα με ενδιέφερε η ψυχαναλυτική οπτική των πραγμάτων, ωστόσο πάντα ήμουν και προσεκτική στα όρια που έχει μια ψυχαναλυτική προσέγγιση της πολιτικής καθώς και στα όρια των πολιτικών εργαλείων για την εξήγηση ψυχολογικών διεργασιών.

Ας έρθουμε όμως ξανά στο τροχαίο, ένα τροχαίο που απασχολεί εδώ και μέρες την κοινή γνώμη, και ας προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τι ήταν αυτό που προκάλεσε τόσες συζητήσεις και σχόλια επί του θέματος. Κατά τη γνώμη μου, δεν ήταν ούτε η Πόρσε ούτε ότι στο τροχαίο εμπλεκόταν γιος γνωστού επιχειρηματία αλλά το γεγονός ότι ανά πάσα στιγμή, σε μια στιγμή θεωρητικής ασφάλειας και ξεγνοιασιάς (οικογενειακή εκδρομή, ασφαλές παρκάρισμα σε πάρκινγκ) το απρόβλεπτο και μοιραίο μπορεί να μας χτυπήσει την πόρτα με τρόπο καθοριστικό και τελεσίδικο. Πρόκειται γι’ αυτό που ο Λακάν ονομάζει Πραγματικό, βρίσκεται στην περιοχή τού μη συμβολοποιήσιμου, είναι δηλαδή κάτι το αδιανόητο, το μη εξηγήσιμο, κάτι το οποίο όσες λέξεις και να του βάλουμε δεν θα γίνει ποτέ απολύτως κατανοητό από εμάς τους ίδιους πρώτα απ’ όλα. Τέτοια γεγονότα εγείρουν το άγχος θανάτου και την απώλεια ελέγχου πάνω στη ζωή. Αυτός είναι λοιπόν ένας πρώτος χρόνος, ο οποίος χαρακτηρίζεται από σοκ, πάγωμα και μια αίσθηση ανικανότητας εξήγησης του τι συνέβη.

Σε δεύτερο χρόνο, παρατηρείται πολύ άμεσα η ανάγκη επανάκτησης του ελέγχου και κατευνασμού του άγχους θανάτου και των άλλων πρωταρχικών αγωνιών που αναδύονται. Αυτό επιχειρείται να γίνει μέσω του λόγου. Εδώ παρατηρούμε μια προσπάθεια να εξηγηθεί τι συνέβη, το συμβάν περιγράφεται ξανά και ξανά, αναζητούμε τις αιτίες επιδιώκοντας να αναπαρασταθεί ψυχικά, να συμβολοποιηθεί, ώστε να μπορέσουμε να το κατανοήσουμε πλήρως, να το τοποθετήσουμε στη σφαίρα του ελέγξιμου. Ο δημόσιος διάλογος, τα σχόλια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι συζητήσεις μεταξύ των ανθρώπων για το συμβάν συμβάλλουν σε μια συλλογική προσπάθεια να δοθεί επιτακτικά μια άμεση ερμηνεία ενός γεγονότος που μέχρι να συμβεί δεν το είχε διανοηθεί κανείς και που γι’ αυτόν τον λόγο συνιστά ψυχική και δυνητικά υλική πια απειλή για τον καθένα ξεχωριστά.

Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται το γεγονός ότι το συμβάν γίνεται πρώτο θέμα στα δελτία ειδήσεων, συζητιέται στις μεσημεριανές εκπομπές, με τη γνωστή και μη εξαιρετέα εμπορευματοποίηση του ανθρώπινου πόνου, που όμως πουλάει περισσότερο ακριβώς επειδή αγγίζει τις παραπάνω κοινές  σε πολύ κόσμο ψυχικές διεργασίες. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η ανάγκη που ένιωσαν πολλοί άνθρωποι από τον χώρο της αριστεράς να σχολιάσουν το τροχαίο και να του αποδώσουν ταξικά χαρακτηριστικά, σύμφωνα με τον δικό τους τρόπο ερμηνείας και εξήγησης της πραγματικότητας. Βέβαια, το σύνολο των ανθρώπινων σχέσεων διαποτίζονται και διαπερνιούνται από ταξικές σχέσεις, δεν μπορεί ωστόσο το σύνολο των γεγονότων, των στιγμών και των συναντήσεων να εξηγηθούν και να αναχθούν στην πάλη και τη σύγκρουση των τάξεων. Γιατί τελικά η αναγωγή των πάντων σε μια ευθύγραμμη και εργαλειακή χρήση των ταξικών σχέσεων ως μοναδικές που ορίζουν τη ζωή των ανθρώπων καταλήγει να είναι μια απλουστευτική ερμηνεία των πραγμάτων που στερεί από την υλιστική θεωρία τις ερμηνευτικές της δυνατότητες και από το σύνολο των άλλων παραγόντων που επηρεάζουν τη ζωή των ανθρώπων τη σημαντικότητά τους.

Το ζήτημα που τίθεται λοιπόν είναι γιατί στους κόλπους της αριστεράς υπήρξε μια τέτοια απλουστευτική ανάλυση, στα όρια κατηγορητηρίου, για ένα τροχαίο ατύχημα. Γιατί, τη στιγμή που θανατηφόρα τροχαία ατυχήματα συμβαίνουν σχεδόν καθημερινά, υπήρξε κόσμος στους κόλπους της αριστεράς που έπεσε στην παγίδα μιας πολιτικής προσέγγισης με όρους ταξικότητας του συγκεκριμένου τροχαίου. Η απάντηση βρίσκεται ίσως στο γεγονός ότι μέσα στην αδυναμία και την αναδίπλωση που περνά ο χώρος, η εκ των υστέρων αιτιολογία και απόδοση ευθυνών σε ένα τετελεσμένο γεγονός (στο οποίο εμπλέκεται ο γιος μεγαλοαστού επιχειρηματία και μια Πόρσε, στοιχεία στα οποία χτίζεται η επιχειρηματολογία για το «ταξικό ατύχημα», ωστόσο είναι της ίδιας φύσης με ένα εργατικό ατύχημα;) είναι πολύ ευκολότερη από την αναμέτρηση με τα τρέχοντα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ελληνική κοινωνία και που μπροστά στην προσπάθεια αντιμετώπισής τους η αριστερά έχει βρεθεί πολλές φορές στα όριά της. Ίσως η αυθόρμητη αντίδραση από τους ανθρώπους αυτούς να είναι μια ευκαιρία να ξανασκεφτούμε τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούμε τα πολιτικά μας εργαλεία ανάλυσης, όχι μόνο για να ερμηνεύουμε τετελεσμένα γεγονότα αλλά για να δημιουργήσουμε νέες προοπτικές και να ανοίξουμε καινούργιους δρόμους. Να υπομένουμε τα όρια των δυνατοτήτων του λόγου και της σκέψης, ώστε οι απαντήσεις μας, όταν έρθει η ώρα να δοθούν, να είναι ψύχραιμες και ώριμες για να ανταποκρίνονται στα πραγματικά ερωτήματα που θέτει η συγκυρία.