Σκέψεις για ένα παράθυρο

Τα λένε πολλοί για αυτήν την ‘’ελαστικότητα’’ του ιστορικού χρόνου, και την ιδιότητά του να διαστέλλεται και να συστέλλεται – οι ρυθμιστικές βαρυτικές δυνάμεις που προκαλούν αυτήν την παραμόρφωση είναι πάντα οι διεργασίες και οι δυναμικές στους κοινωνικούς αγώνες, που ενίοτε δημιουργούν και ‘’παράθυρα’’ στο μέλλον. Ίσως δεν υπάρχει πιο τρομακτικό πράγμα για τους εκάστοτε ισχυρούς από αυτά τα ‘’παράθυρα’’: Οι εκλογές-εξπρές στις 20 Σεπτέμβρη είχαν άλλωστε μοναδικό στόχο να συμμαζέψουν την ανακατωσούρα και την ανορθογραφία του δημοψηφίσματος, να επιχειρήσουν να κλείσουν το παράθυρο που γέμιζε το χώρο με ένα δροσερό άνεμο ανατροπής και αμφισβήτησης της σπιτονοικοκυράς ΤΙΝΑ.

Στις αρχές του Ιούλη, η δροσιά από το παράθυρο ήταν αρκετή για να γεμίσει αισιοδοξία και ελπίδα, ακόμα και μετά τα πρώτα δείγματα γραφής του ΣΥΡΙΖΑ και το χρονικό ενός προαναγγελθέντος συμβιβασμού. Στα τέλη του Σεπτέμβρη, μετά και τα πρώτα δείγματα των αποτελεσμάτων, μια ισχυρή νεροποντή προλόγισε το φθινόπωρο: Μέσα σε λιγότερο από τρεις μήνες, ένας ανάποδος άνεμος άρχισε να τραβάει το παραθυρόφυλλο από την άλλη μεριά. Κάποιος τρέχει να το προλάβει πριν χτυπήσει με δύναμη στο κάσωμα, κάποιος κρατάει τα αυτιά του γιατί νιώθει ότι δεν το προλαβαίνει πια, κάποιος απλά εύχεται η ένταση της πρόσκρουσης να σπάσει το τζάμι.

Ίσως είμαστε εκεί τώρα, με απλωμένο το χέρι σε ένα παράθυρο που πάει να κλείσει με δύναμη. Ίσως αιφνιδιαστήκαμε από τον ανάποδο άνεμο, ή ίσως δεν ξέραμε και τι ακριβώς να κάνουμε για να το αποφύγουμε. Ίσως αυτή η μεταφορά απλά τα απλουστεύει όλα.

Μετεκλογικό δελτίο καιρού

Για τις δυνάμεις της ρήξης, η ετυμηγορία είναι ζόρικη. Θα είναι δύσκολο κάποιος απλά να κουνήσει το κεφάλι για να πει ότι ‘’δεν ήταν έτοιμος ο λαός’’, σα να βρισκόταν σε πλάνη όλο το προηγούμενο διάστημα. Θα είναι δύσκολο να αιτιολογήσει την απουσία ενός ακόμα πλατύτερου μετώπου με το ‘’ήταν λίγος ο χρόνος’’, ή ρίχνοντάς τα στο όνομα ή τις λέξεις στα πλαίσια, όσο καθοριστικά και αν φαντάζουν αυτά στο οργανωμένο αριστερό δυναμικό. Θα είναι δύσκολο να πει ότι απέτυχε για εύρος ενός απλού στατιστικού λάθους ή και να πει ακόμα ότι πέτυχε για εύρος στατιστικού λάθους. Θα είναι εξαιρετικά αυτοκαταστροφικό να κοιτάξει την ‘’συνταγή’’ του και να αποφασίσει ότι μπορεί απλώς να χρειαζόταν λίγο αλάτι παραπάνω και να μην επιχειρήσει να κάνει την τομή και την υπέρβαση και την ανασύνθεση των υλικών του.

Το πρώτο στάδιο του απολογισμού είναι πάντα το πιο εύκολο. Μπορεί κάποιος να αναγνώσει τις λεπτομέρειες που δεν πρόσεξε και να πει μερικά πράγματα με σιγουριά: Η πολιτική διάρρηξη εντός του ΣΥΡΙΖΑ δεν σήμαινε αυτόματα και διάρρηξη των κοινωνικών εκπροσωπήσεων με την μεγάλη ‘’φανέλα’’. Ένα πιο τίμιο και πιο συνεπές αντί-μνημόνιο (με αιχμές και αμφισβήτηση της Ευρωζώνης) δεν ήταν αρκετό για να συγκροτήσει ακόμα ένα μαζικό ρεύμα, λες και η προδοσία του ΣΥΡΙΖΑ το καλοκαίρι ήταν απλά μια τσαχπινιά της ηγεσίας στα μουλωχτά. Τα ψήγματα μιας εναλλακτικής αφήγησης δεν είναι παρά ψήγματα, και όχι πλατφόρμα θετικής στράτευσης κοινωνικών μερίδων. Και άλλα πολλά μπορεί να προσθέσει κάποιος, όσο τουλάχιστον δεν αναλώνει το μούδιασμά του σε ένα θλιβερό και αυτοαναοφορικό παιχνίδι του μουτζούρη.

Με αυτές τις πρώτες παραδοχές αρκετά κεφάλια θα γνέφουν θετικά σε ένα αμφιθέατρο και συνηθίζεται να αρκείται η αριστερά σε αυτό. Ίσως γιατί μετά αρχίζουν τα πιο δύσκολα. Πέρα όμως από αυτά που βλέπει η πεθερά, υπάρχουν αρκετές σκονισμένες γωνίες με παλιά και (πλέον) άχρηστα αναλυτικά εργαλεία, υπάρχουν ντουλάπες με ανακατεμένα άπλυτα από παλιά κουσούρια της ήττας και της άμυνας, υπάρχουν συρτάρια με ανακατεμένες ιδέες και σκόρπιες σημειώσεις για μια αναγκαία ανανέωση της κομμουνιστικής προοπτικής που ακόμα δακτυλογραφείται.

Όσο εύκολο ήταν άλλωστε να μιλήσουμε για το τέλος της μεταπολίτευσης, άλλο τόσο μαγκωμένα ήταν τα χείλη να μιλήσουμε και για το τέλος της αριστεράς της μεταπολίτευσης, και κυρίως της αριστεράς της ήττας. Πολλοί ήταν το Γενάρη που είδαν στο ΣΥΡΙΖΑ το μέλλον (γιατί αναμετρήθηκε και με αυτό το ερώτημα), ενώ αρκετοί ήταν που επέλεξαν να μην το δουν, όχι από κάποια δυσκοιλιότητα αλλά από την επιμονή στην διαδικασία της ρήξης ως απαραίτητο συστατικό της νέας συνταγής. Αλλά πάντα το παιχνίδι της δικαίωσης είναι βαρετό- θα πρέπει να αναλογιστούμε ότι η κουβέντα παραμένει στη στρατηγική και στην θετική αφήγηση, παραμένει στο πρόγραμμα και την αναμέτρηση με το ερώτημα της εξουσίας. Σε πολλές εκδοχές της, παραμένει αναπάντητη.

Ο άλλος δρόμος, σε ρήξη με το Ευρωπαϊκό κεκτημένο, παραμένει το κομβικό ‘’κέντρο’’. Όσο ακριβώς παραμένει και η κοινωνική και πολιτική κρίση και ο κοινωνικός και παραγωγικός μαρασμός στην Ελλάδα και τον Ευρωπαϊκό Νότο. Η ένωση αυτού του προγράμματος με το βλέμμα στραμμένο στους κοινωνικούς μετασχηματισμούς του μέλλοντος είναι η μεγάλη μας πρόκληση. Έχει πολλές στροφές ακόμα ο δρόμος, και δεν υπάρχει περιθώριο ούτε για μια νέα ήττα ούτε για άλλη μετάθεση των ερωτημάτων.

Ποιος φοβάται τη βροχή;

Παράλληλα, πρέπει να μιλήσουμε και για το φθινόπωρο που έρχεται. Για το προβοκάρισμα της υποτιθέμενης ‘’μνημονιακής σταθερότητας’’ αλλά και για τους αποσταθεροποιητικούς παράγοντες πάνω στους οποίους επενδύθηκε η υπόθεση της ρήξης και που σήμερα βρίσκονται χαμένοι στη μετάφραση.

Η νεολαία και η μέτα-νεολαία (βασικά ο ρυθμιστής του 62% του Ιούλη) φαίνεται στο στιγμιότυπο των εκλογών χαμένη στο πλήθος, ανάμεσα σε μετωνυμίες και αντιφάσεις, κατά βάση αμήχανος καλεσμένος σε ένα πάρτι με κώδικες που δεν ταιριάζουν ακριβώς στα γούστα της αλλά την εγκαλούν να προσαρμοστεί γρήγορα. Πριν τρεις μήνες είχε ενοποιηθεί καθολικά και τα φωτογραφικά στιγμιότυπα απεικόνιζαν διάπλατα χαμόγελα και σφιγμένες γροθιές. Πριν τρεις μήνες κοιτούσε από μια απόσταση το τιμόνι και έμοιαζε να απολαμβάνει την πρόκληση μιας άλλης πορείας και αφήγησης. Το κατ’ επίφαση ‘’νέο’’ έφερε ξανά μπροστά της ένα κατάλογο με αγγαρείες στο κατάστρωμα. Ας τραγουδήσει, της είπε, αλλά λίγο πιο σιωπηλά, ας διεκδικήσει, αλλά να μην το παρακάνει. Και τα βράδια, στο κατάστρωμα, θα μπορεί κάποιος να ακούσει: ‘’Εσύ απείχες’’. ‘’Εσύ ψήφισες με όρους χαβαλέ’’. ‘’Εσύ αναίτια επιθύμησες λίγο σταθερότητα’’. ‘’Εσύ είπες να πάμε με το λιγότερο κακό’’. Αλλά θα ήταν αφελής κάποιος να πιστέψει ότι μπορεί να διαγραφεί έτσι απλά, το κοινωνικό υπόβαθρο που ενορχήστρωσε αυτήν την όμορφη καλοκαιρινή μελωδία.

Η αριστερά της ρήξης, η αριστερά που θέλει να κρατάει την πυξίδα της στο μέλλον, ας κοιτάξει εκεί καλύτερα για απαντήσεις, αν τα σκουριασμένα της εργαλεία δεν βγάζουν πόρισμα. Δεν είναι καιρός για την ‘’επόμενη καλή ιδέα’’, είναι καιρός για καινούρια λάθη. Για πειραματισμό και πρωτοτυπία, και για την κατασκευή του νέου αντί-υποδείγματος. Είναι για να βρει την εκρηκτική της αφήγηση μια ακόρεστη δίψα για οξυγόνο που έκανε άνω κάτω την κοινωνική ‘’ομαλότητα’’ ακόμα και πριν τα χρόνια της μνημονιακής μπότας και άνοιξε νέες αύλακες που διοχέτευσαν την ροή του ηρωικού παλλαϊκού αγώνα που ακολούθησε. Κάπου εκεί θα βρίσκεται και η απάντηση για να προσπεράσουμε τα νέα φράγματα ανάσχεσης που χτίζονται για να αποκλείσουν αυτήν την ζωντανή ροή από το δρόμο της προς την ανοιχτή θάλασσα. Το νερό περνάει και από χαραμάδες. Και τις διαβρώνει γρήγορα.

Η δημοκρατική και μετωπική συγκρότηση των δυνάμεων της ρήξης δεν μπορεί παρά να στηριχτεί σε αυτά τα θεμέλια: Στην αριστερά της εξουσίας, στον άλλο δρόμο και στην νεολαία. Η Λαϊκή Ενότητα οφείλει άμεσα να ενωθεί με τις τοπογραφίες που ‘’σηκώνουν’’ ένα τέτοιο έργο, και πρώτη να ανοίξει το χορό της αυτοκριτικής και της θέλησης για υπέρβαση. Δεν νοείται ούτε δημοκρατική συγκρότηση (απαραίτητη), ούτε προγραμματικό βάθεμα (απαραίτητο), ούτε μετωπική λογική (αυτονόητη), χωρίς αυτά τα θεμέλια και χωρίς την σεμνότητα που αναλογεί στο βάρος της ευθύνης που υπάρχει μπροστά μας.

Να κρατήσουμε το παράθυρο λοιπόν, και ας μας σπάσει και κανένα δάχτυλο. Θα έχει ιαθεί μέχρι την άνοιξη.