Τον Δεκέμβριο του 2008 δημοσιεύτηκαν τα «15 Σημεία-Στόχοι Πάλης» του ΣΥΡΙΖΑ. Ήταν μια προσπάθεια να κωδικοποιηθούν σε ενδιάμεσο επίπεδο τα άμεσα αιτήματα και το πρόγραμμα πάλης του ΣΥΡΙΖΑ σε μια σειρά από κομβικά ζητήματα. Σε σύγκριση με τις διακηρύξεις του ΣΥΝ της δεκαετίας του ’90, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι θέσεις αυτές συνιστούν μετατόπιση προς τα αριστερά. Με μια προσεκτική ανάγνωση, όμως, διαπιστώνει κανείς ότι είναι τόσα τα πισωγυρίσματα, που συνολικά ακυρώνουν τη ριζοσπαστική στροφή.

Το ζήτημα με τα «15 σημεία» δεν είναι ότι τα αιτήματα δεν είναι αρκούντως «προχωρημένα» ή «σοσιαλιστικά». Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το πρόγραμμα πάλης της Αριστεράς εκφράζει ένα ενδιάμεσο επίπεδο αιτημάτων, στόχους πάλης στη συγκυρία. Το να «βαφτίζεις» τα αιτήματα του σοσιαλισμού αιτήματα του σήμερα, σημαίνει ότι δεν αναγνωρίζεις τον πραγματικό ταξικό συσχετισμό. Το πραγματικό πρόβλημα με τα 15 σημεία είναι ότι, πίσω από την αριστερή φρασεολογία, είναι εμφανείς οι αντιφάσεις, οι ρεφορμιστικές αποκλίσεις, αλλά και η απουσία άρθρωσης ικανοποιητικής και συνεκτικής απάντησης στη συγκυρία.

Η αντινεοφιλελεύθερη συνταγή

Όλη η διακήρυξη χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια αντιπαράθεσης με το νεοφιλελευθερισμό, τον οποίο μάλιστα θεωρεί υπεύθυνο για την κρίση: «Προβάλλουμε ένα άμεσο πολιτικό σχέδιο μεγάλων πολιτικών και κοινωνικών αλλαγών, που να βγάζουν το λαό και τη χώρα από το τέλμα του δικομματισμού και τις εργαζόμενες τάξεις από τα αδιέξοδα του νεοφιλελευθερισμού», ενώ το κεφάλαιο με αναφορά στην οικονομία έχει τίτλο «Για ένα αντινεοφιλελεύθερο πλαίσιο άσκησης της οικονομικής πολιτικής». Το πρώτο πρόβλημα με αυτή την προσέγγιση είναι ότι σε πολιτικό επίπεδο καθιστά αδιευκρίνιστη τη διαφορά με το ΠΑΣΟΚ, που επίσης λεκτικά καταφέρεται ενάντια στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές. Το επιχείρημα ότι ο πραγματικός αντινεοφιλελευθερισμός είναι του ΣΥΡΙΖΑ και όχι του ΠΑΣΟΚ ξεθωριάζει. Να θυμίσουμε ότι στις εκλογές του 1981 το ΚΚΕ έθετε ως στόχο την «πραγματική Αλλαγή», μόνο που ο λαός ψήφισε Αλλαγή (δηλαδή ΠΑΣΟΚ) ακόμη και αν ήθελε την αλλαγή του ΚΚΕ.

Υπάρχει όμως κι ένα πιο ουσιαστικό θέμα: Η οικονομική κρίση αντιμετωπίζεται σαν απόρροια του νεοφιλελευθερισμού, ενώ και ο ίδιος ο νεοφιλελευθερισμός αντιμετωπίζεται ως ένα οικονομικό σύστημα και όχι ως αυτό που είναι, δηλαδή ένας τρόπος πολιτικής διαχείρισης του συστήματος. Η σημερινή κρίση δεν είναι κρίση του «νεοφιλελευθερισμού», αλλά καπιταλιστική κρίση. Προφανώς επίσης, η σημερινή κρίση δεν είναι αποτέλεσμα του «μη ελέγχου των αγορών», του «λιγότερου κράτους» και της πολιτικής περιορισμού των εισοδημάτων από τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές. Είναι μια κρίση υπερσυσσώρευσης και όχι υποκατανάλωσης, γι’ αυτό και δεν μπορεί να λυθεί με τόνωση της «ζήτησης» και θέσπιση κανόνων «λειτουργίας» της αγοράς. Τα 15 σημεία του ΣΥΡΙΖΑ δεν αναφέρονται με τρόπο κατανοητό στα πραγματικά αίτια της κρίσης, αλλά υιοθετούν προτάσεις που κινούνται στα πλαίσια ενός αριστερού Κεϋνσιανισμού.

Οι αυταπάτες για την Ε.Ε.

Η θέση του ΣΥΡΙΖΑ για την Ευρωπαϊκή Ένωση κινείται σε αντιφατικά πλαίσια, ως αποτέλεσμα και της προσπάθειας να γεφυρωθούν οι αντιθέσεις στο εσωτερικό του. Ουσιαστικά καταλήγει στην αποδοχή της καπιταλιστικής Ε.Ε σε αντινεοφιλελεύθερη κατεύθυνση. Εξάλλου ο τίτλος του σχετικού κεφαλαίου είναι «Για μια άλλη Ευρώπη, Αγώνας για την ανατροπή των νεοφιλελεύθερων επιλογών», και όχι λ.χ. για μια σοσιαλιστική Ευρώπη ή αποδέσμευση από την Ε.Ε. Παρά τις αναφορές σε «μια Ευρώπη που θα κινείται σε προοδευτική και σοσιαλιστική κατεύθυνση», το πλαίσιο πάλης επικεντρώνεται στην «κατάργηση της Συνθήκης του Μάαστριχτ και της Λισσαβόνας, στην κατάργηση του Συμφώνου Σταθερότητας, στον δημόσιο πολιτικό και κοινοβουλευτικό έλεγχο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας», καθώς και σε μια Ευρώπη «που θα κινείται έξω από τα δόγματα του Ατλαντισμού». Το πρόβλημα με την προσέγγιση του ΣΥΡΙΖΑ είναι διττό: αφενός αποκρύπτει την ουσία της Ε.Ε, αφετέρου καλλιεργεί αυταπάτες για τη δυνατότητα μιας διαφορετικής πολιτικής στο εσωτερικό της χώρας μας, ενόσω συμμετέχουμε στην Ε.Ε.

Η Ε.Ε. αποτελεί καρπό της προσπάθειας των ευρωπαϊκών αστικών τάξεων να δημιουργήσουν μια μεγάλη ενιαία αγορά, και να κατακτήσουν καλύτερες θέσεις στον ενδοϊμπεριαλιστικό ανταγωνισμό. Οι δομές της Ε.Ε. θεσμοθετούν τη δυνατότητα των αστικών τάξεων να χαράσσουν αντιλαϊκές πολιτικές μεταφέροντας το κόστος σε ένα δήθεν «εξωτερικό» κέντρο αποφάσεων. Σε τελική ανάλυση, η Ε.Ε. αντανακλά τα συμφέροντα και τις επιλογές των αστικών τάξεων που τη δημιούργησαν. Μια Ευρώπη που θα κινείται έξω από τα «δόγματα του Ατλαντισμού», όπως διακηρύσσουν στον ΣΥΡΙΖΑ, εξυπηρετεί μια χαρά τα συμφέροντα των ευρωπαϊκών αστικών τάξεων, ιδίως σε περίοδο όξυνσης των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών. Ακόμη όμως και αν υποθέσουμε ότι υλοποιείται το αόριστο σχέδιο του ΣΥΡΙΖΑ για μεταρρύθμιση της Ε.Ε. σε αντινεοφιλελεύθερη κατεύθυνση και καταργηθεί το Σύμφωνο Σταθερότητας και η Συνθήκη του Μάαστριχτ, τότε γίνεται αποδεκτό το πλαίσιο της ΕΟΚ της περιόδου 1981-1990, που δεν είναι καν προοδευτικό; Τόσο ριζοσπαστική και σοσιαλιστική είναι η κατεύθυνση του ΣΥΡΙΖΑ;

Οι αυταπάτες που καλλιεργεί ο ΣΥΡΙΖΑ σε σχέση με την Ε.Ε. δεν σταματούν εδώ. Στο κείμενο των 15 σημείων προτείνονται μια σειρά από μέτρα που έρχονται σε ευθεία αντιπαράθεση με την πολιτική της Ε.Ε. Όταν προτείνει «να επανέλθουν υπό δημόσια ιδιοκτησία οι επιχειρήσεις στους τομείς της Ενέργειας, των Τηλεπικοινωνιών, των Υδάτινων πόρων-ύδρευσης και των Μεταφορών, χωρίς αποζημίωση των μεγαλομετόχων», δεν γνωρίζει ότι η Ε.Ε. δεν επιτρέπει την κατοχή σε έναν κλάδο ποσοστού άνω του 70%; Όταν προτείνει δημόσια δωρεάν παιδεία και κατάργηση των ιδιωτικών πανεπιστημίων δεν γνωρίζει τις αποφάσεις των Ευρωπαϊκών δικαστηρίων που υπονομεύουν αυτή την προσπάθεια;

Τελικά χωρίς μια ξεκάθαρη θέση για την έξοδο από την Ε.Ε, ακόμη και οι μεταρρυθμιστικές προτάσεις του ΣΥΡΙΖΑ δεν μπορούν να υλοποιηθούν. Εκτός αν περιμένουμε να αλλάξει πρώτα η Ε.Ε. για να πραγματοποιηθούν ακόμη και λίγες από τις προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις.

Ολίγον από οικονομία

Θα σταθούμε στις προτάσεις του ΣΥΡΙΖΑ απέναντι σε δύο κύρια θέματα και μια έλλειψη, που άπτονται της οικονομικής συγκυρίας.

Για τον τραπεζικό τομέα και την κρίση, η θέση συνοψίζεται στη «συγκρότηση κρατικού πόλου παρέμβασης στο τραπεζικό σύστημα με πυλώνα την Εθνική Τράπεζα, την Αγροτική και το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο». Αν γίνει πράξη αυτή η πρόταση, τότε ουσιαστικά ο κρατικός τομέας θα επωμιστεί τα βάρη για την έξοδο από την κρίση, στηρίζοντας τις προβληματικές εταιρίες και τα επισφαλή δάνεια, την ώρα που οι ιδιωτικές τράπεζες θα κερδοσκοπούν αναλαμβάνοντας τη χρηματοδότηση των υγιών επιχειρήσεων! Η πρόταση αυτή στηρίζεται στην αυταπάτη ότι ο δημόσιος τομέας μπορεί να σύρει την αγορά σε φιλολαϊκή κατεύθυνση. Στην ουσία δεν επιδιώκεται η σοσιαλιστική κατεύθυνση, αλλά ένας καπιταλισμός με ισχυρό δημόσιο τομέα. Στη σημερινή συγκυρία το αίτημα, που προτείνουν ακόμη και ορισμένοι αριστεροί κεϋνσιανοί, είναι ένα: κρατικοποίηση όλων των Τραπεζών. Μάλιστα, για όσους θέλουν να αναφέρονται στη ριζοσπαστική Αριστερά πρέπει να είναι: Κρατικοποίηση χωρίς αποζημίωση.

Όσον αφορά τις εργασιακές σχέσεις, ενώ σωστά τονίζεται η αναγκαιότητα για σταθερή απασχόληση για όλους, η εναντίωση στις ελαστικές εργασιακές σχέσεις, η αντικατάσταση των συμβάσεων έργου με αορίστου χρόνου, η εναντίωση στις οδηγίες της Ε.Ε. (οδηγία Μπολκενστάιν, flexicurity, κ.λπ.), όταν το κείμενο φθάνει στο θέμα των απολύσεων αναφέρει: «Απαγόρευση των ομαδικών απολύσεων, αλλά και μεμονωμένων απολύσεων σε κερδοφόρες επιχειρήσεις. Όποια επιχείρηση επιδιώκει απολύσεις, υποχρεούται σε άνοιγμα των βιβλίων της και σε διαχειριστικό έλεγχο των εργαζόμενων». Με βάση τη θέση αυτή, ο ΣΥΡΙΖΑ αφήνει ανοιχτή τη δυνατότητα απολύσεων όταν μια επιχείρηση δεν είναι κερδοφόρα –πηγαίνοντας πίσω και από την αστική οικονομία, γιατί μια επιχείρηση δεν κινδυνεύει να κλείσει όταν δεν έχει κέρδη βραχυπρόθεσμα, αλλά όταν δεν έχει ρευστότητα. Μάλιστα, οι οικονομικοί φωστήρες του ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να γνωρίζουν ότι η κερδοφορία μιας εταιρίας μπορεί να προσδιοριστεί μόνο στο τέλος της χρήσης και όχι κατά τη διάρκεια του έτους. Αντί να προτείνει νομοθετικό πλαίσιο ενάντια στις απολύσεις, η πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ μεταφέρει το θέμα στο θολό και επικίνδυνο επίπεδο του διαχειριστικού ελέγχου. Η πρόταση αυτή στην ουσία μπορεί να λειτουργήσει μόνο αν ερμηνευτεί ως εξής: όποια επιχείρηση φοροδιαφεύγει δεν πρέπει να απολύει γιατί θα υποστεί έλεγχο…

Το τρίτο σημείο σχετίζεται με την απουσία αναφοράς σε βασικούς τομείς της οικονομίας, πλην των Υπηρεσιών Κοινής Ωφέλειας. Στο κείμενο γίνεται αναφορά σε κρατικοποιήσεις στη ΔΕΗ, τον ΟΤΕ, την Ολυμπιακή, την ΕΥΔΑΠ, τα λιμάνια και τα αεροδρόμια. Στην ίδια κατεύθυνση προτείνεται «άμεσο πρόγραμμα δημιουργίας 100.000 νέων θέσεων εργασίας στα νοσοκομεία, σχολεία και κοινωνική πρόνοια για να αποτραπεί η άνοδος της ανεργίας». Όμως, το πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ αδυνατεί να αρθρώσει μια συνεκτική και στοιχειώδη εναλλακτική οικονομική πολιτική, όταν δεν παίρνει θέση για το μεγαλύτερο μέρος της οικονομίας. Όταν 250 μεγάλες εταιρίες κατέχουν άνω του 60% της αγοράς στη χώρα μας, η πολιτική πρόταση δεν μπορεί να εξαντλείται σε αύξηση της φορολογίας των Α.Ε. και των ΕΠΕ στο 40%. Ακόμη και η διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη του ΠΑΣΟΚ αναφερόταν σε κοινωνικοποίηση των τραπεζών, των μεγάλων βιομηχανιών και των κομβικών εισαγωγικών-εξαγωγικών επιχειρήσεων!

Μερικά ακόμη σημεία

Παρά τις σωστές αναφορές σε πάγιες θέσεις της Αριστεράς σχετικά με το ΝΑΤΟ, τις βάσεις, την απεμπλοκή από εκστρατευτικά σώματα, η προσέγγιση των διεθνών σχέσεων γίνεται κάτω από το πρίσμα του «φιλειρηνισμού» και μάλιστα σε αταξική βάση. Το κείμενο μιλά για μια πολιτική «φιλίας, συνεργασίας, και αλληλεγγύης ανάμεσα στους λαούς, της ανάπτυξης της καλής γειτονίας, της ισότιμης συνεργασίας και του σεβασμού του αμοιβαίου οφέλους (sic) όλων των χωρών. Μόνο σε αυτήν τη βάση μπορούν να προωθηθούν δίκαιες λύσεις στα μεγάλα προβλήματα του Κυπριακού, των ελληνοτουρκικών σχέσεων, του Kοσόβου, της FYROM, κ.ά.». Για άλλη μια φορά δεν υπάρχει σαφής θέση για το Κυπριακό και προφανώς καμία καταδίκη του σχεδίου Ανάν. Αντιθέτως, το Κυπριακό δεν είναι πλέον ζήτημα κατοχής, αλλά φιλίας, καλής γειτονίας, και σεβασμού του αμοιβαίου οφέλους. Καμία αναφορά σε ενιαία και ανεξάρτητη Κύπρο ούτε στη μη αλλαγή συνόρων. Στο ίδιο πλαίσιο και το θέμα του Κοσόβου, που αποτέλεσε προϊόν ωμής ιμπεριαλιστικής επέμβασης και την πρώτη αναγνώριση αλλαγής συνόρων μεταπολεμικά.

Η θέση του ΣΥΡΙΖΑ για το στρατό είναι «Μείωση της στρατιωτικής θητείας σε 6μήνες και εναλλακτική κοινωνική θητεία ίσης διάρκειας με τη στρατιωτική». Δεν υπάρχει αναφορά στα δικαιώματα των φαντάρων, ούτε εντοπίζεται ως πρόβλημα η προσπάθεια να περάσουμε από το στρατό κληρωτών σε έναν ημι-επαγγελματικό στρατό, αποστειρωμένο από τη στοιχειώδη παρουσία του λαϊκού παράγοντα ή των «ανήσυχων πνευμάτων».

Τέλος, οι θέσεις του ΣΥΡΙΖΑ για το περιβάλλον, ενώ κινούνται γενικά σε σωστές κατευθύνσεις, παρουσιάζουν δύο μείζονες ελλείψεις: Ηθελημένα δεν υπάρχει αναφορά στο θέμα των αυθαιρέτων, λ.χ. να κατεδαφισθούν όσα βρίσκονται σε δασική περιοχή ή δεν εξυπηρετούν έκδηλα ανάγκες πρώτης κατοικίας; Επίσης, δεν υπάρχει αναφορά στο κατατεθειμένο Χωροταξικό Σχέδιο του Σουφλιά. Παρόλο που η περιγραφή ενός Εναλλακτικού Χωροταξικού Σχεδίου θα έχρηζε ειδικής αυτοτελούς έκδοσης, η εναντίωση στο τερατούργημα του Σουφλιά ήταν αναγκαία. Στο θέμα όμως των εναλλακτικών μορφών ενέργειας η πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ για «φορολογικές και θεσμικές ρυθμίσεις που θα διευκολύνουν τη στροφή στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας» ουσιαστικά ευθυγραμμίζεται με τη λογική (και την πρακτική) των ιδιωτικών επιχειρήσεων ενέργειας που απολαμβάνουν αδρά κρατική επιχορήγηση –άρα και την ιδιωτικοποίηση της ενέργειας!

Αντί επιλόγου

Προφανώς, η παραπάνω κριτική δεν εξαντλεί το θέμα, αφού υπάρχουν ζητήματα και στις θέσεις για την παιδεία, την υγεία, τους μισθούς, κ.λπ. Το βασικό όμως είναι, κάνοντας μια συνολική αποτίμηση, ότι τα 15 σημεία προσιδιάζουν σε δύο βασικά χαρακτηριστικά όλων των ρεφορμιστικών ή αριστερών μεταρρυθμιστικών κομμάτων. Οι ρεφορμιστές συνήθως ταυτίζουν τους ενδιάμεσους στόχους ενός προγράμματος πάλης με τους στρατηγικούς και τη μακροπρόθεσμη προοπτική για τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό. Τόσο τα 15 σημεία όσο και οι 312 σελίδες των Θέσεων του ΣΥΝ έρχονται προς επιβεβαίωση. Δεύτερον, στους επιμέρους χώρους ο ΣΥΡΙΖΑ δεν παλεύει ουσιαστικά για την εφαρμογή πολλών από τα αναφερόμενα στα 15 σημεία.

Ακόμη όμως και χωρίς τις δύο παραπάνω παραμέτρους, είναι εμφανές ότι τα 15 σημεία του ΣΥΡΙΖΑ ούτε σε ριζοσπαστική κατεύθυνση κινούνται, ούτε συνεκτική απάντηση για την αριστερά συνιστούν.