Το χρονικό ενός θρύλου

Μια φορά κι έναν καιρό, στο χωριό Σαν Μιγκέλ Ανενκουίλκο της μεξικανικής πολιτείας Μορέλος γεννιέται το ένατο από τα δέκα παιδιά του Γκαμπριέλ Ζαπάτα και της Κλεοφάς Σαλαζάρ, ο Εμιλιάνο Ζαπάτα Σαλαζάρ. Ο Ζαπάτα από νωρίς φαινόταν να έχει αναπτυγμένο το αίσθημα του δικαίου και βαθιά πολιτική συνείδηση. Μόλις στα 18 του συνελήφθη για πρώτη φορά, όταν πήρε το μέρος των φτωχών χωρικών του Μορέλος, που αντιδρούσαν στην απορρόφηση της μικρής ιδιοκτησίας τους από τις μεγάλες χασιέδας. Οι χασιέδας συνιστούσαν το κοινωνικό σύστημα της εποχής: πρωτόγονα καπιταλιστικό ημιφεουδαρχικό, οργανωμένο γύρω από τις μεγάλες ιδιοκτησίες γης (π.χ. το 85% της γης ανήκε στο μόλις 2% του πληθυσμού). Η σύλληψη του Ζαπάτα δεν ήταν αρκετή για να τον σταματήσει. Το φθινόπωρο του 1909, σε ηλικία 30 ετών, εκλέχτηκε επικεφαλής της πολιτικής επιτροπής άμυνας του χωριού του για τη διεκδίκηση της καλλιεργήσιμης γης, που είχαν κατασχέσει οι γαιοκτήμονες από τους φτωχούς. Το σύνθημά του ήταν «Γη και Ελευθερία». Τον Νοέμβριο του 1910, η εξαθλίωση των αγροτών οδήγησε σε εξέγερση με αρχηγό τον Μαδέρο και ο Ζαπάτα τάχθηκε στο πλευρό του. Στη διάρκεια της αγροτικής εξέγερσης οι εξαθλιωμένοι χωρικοί πήραν τα όπλα, πυρπόλησαν χασιέδας και κατέστρεψαν το σιδηροδρομικό δίκτυο.

Μεταξύ 1910 και 1919, συνέχισε να παλεύει για τη γη και την ελευθερία των ακτημόνων, επαναστατώντας ενάντια σε οποιονδήποτε αντιτίθετο στο σχέδιο «Ayala», το οποίο προέβλεπε μεταξύ άλλων:

– δήμευση και μοίρασμα στους ακτήμονες του ενός τρίτου των γαιών των φεουδαρχών·

– δήμευση όλης της γης των ξένων και των αντιστεκόμενων στην επανάσταση (όσοι φεουδάρχες αρνούνταν να παραδώσουν προς αναδιανομή το ένα τρίτο των γαιών τους θα την έχαναν όλη)·

– επιστροφή στους μικροϊδιοκτήτες γης όλων των κατασχεμένων λόγω χρεών περιουσιών τους·

– παροχή συντάξεων στις χήρες και τα ορφανά όλων των πεσόντων στην επανάσταση.                 

Οι πολεμιστές του Ζαπάτα εργάζονταν στα χωράφια με τα τουφέκια στους ώμους, οπλίζονταν χτυπώντας κυβερνητικά στρατεύματα σε ενέδρες και διεξήγαν συστηματικό ανταρτοπόλεμο. Ο μεγάλος εκείνος επαναστάτης, ο «τίγρης του Νότου», όπως τον αποκαλούσε ο λαός, που δήλωνε ότι «είναι καλύτερα να πεθαίνει κανείς όρθιος παρά να ζει γονατιστός», ο Ζαπάτα είχε γίνει προστάτης ήρωας για τους αυτόχθονες χωρικούς και ταυτόχρονα «μηδενιστής» και «αρχιλήσταρχος» για γαιοκτήμονες και κυβέρνηση, που τον είχε επικηρύξει ελπίζοντας μάταια στην προδοσία από δυσαρεστημένους αντάρτες του. Στις 10 Απριλίου του 1919 ο Ζαπάτα, σε ηλικία 39 ετών, δολοφονείται από κυβερνητική ενέδρα με καταιγισμό πυρών. Θρύλος και όχι μύθος, ο οποίος ενέπνευσε ολόκληρους λαούς να σηκώσουν κεφάλι και να αγωνιστούν.

Ο EZLN και το ζαπατιστικό κίνημα

Στις 17 Νοεμβρίου του 1983 συγκροτήθηκε επισήμως μια μικρή ένοπλη οργάνωση από αγρότες –ιθαγενείς και μη– στο νότιο Μεξικό, η οποία είχε τη μορφή αντάρτικου και ονομάστηκε Ζαπατιστικός Στρατός Εθνικής Απελευθέρωσης (EZLN). Το επίθετο «ζαπατιστικός» χρησιμοποιήθηκε ακριβώς για να δηλώσει τις ιδεολογικές καταβολές των μελών της οργάνωσης, oι οποίες τοποθετούνται στη Μεξικανική Επανάσταση του 1910 και στη δράση του Εμιλιάνο Ζαπάτα. Οι σύγχρονοι Ζαπατίστας, οι οποίοι υπάρχουν επισήμως ως EZLN από το 1983 (και ανεπισήμως με τη μορφή άλλων παλαιότερων οργανώσεων από τα τέλη της δεκαετίας του ’60) έχουν εξεγερθεί, διεκδικώντας την αυτονομία τους από το μεξικανικό κράτος. Ζουν σε κατειλημμένες περιοχές που έχουν ανακηρύξει «αυτόνομες», στην πολιτεία Τσιάπας, στο νοτιοανατολικό τμήμα της χώρας, και πιο συγκεκριμένα στην ευρύτερη περιοχή της ζούγκλας που ονομάζεται Σέλβα Λακαντόνα, η οποία συνορεύει στα βόρεια με την πολιτεία του Ταμπάσκο και στα ανατολικά με τη Γουατεμάλα. Ο EZLN είναι μια μαζική κοινωνικοπολιτικοστρατιωτική οργάνωση, η οποία αποτελείται από αστούς στρατευμένους στην αριστερά και από ιθαγενείς της Τσιάπας και άλλων περιοχών της χώρας. Σύμφωνα με τον επίσημο ζαπατιστικό λόγο, ο EZLN έχει δύο βασικές συμπληρωματικές δομές: μία πολιτική και μία στρατιωτική.

Η πολιτική δομή βασίζεται σε κοινοτικές και περιφερειακές συνελεύσεις, οι οποίες εργάζονται για τον κοινό σκοπό, που είναι η επίτευξη πολιτικών συμφωνιών. Αυτός είναι ένας παραδοσιακός τρόπος που χρησιμοποιείται για τη δημιουργία συμφωνιών και την ύπαρξη «νομιμότητας» στο εσωτερικό ορισμένων ιθαγενών αγροτικών οργανώσεων.

Η στρατιωτική δομή έχει συγκεκριμένη ιεραρχία, βρίσκεται όμως υπό τη διοίκηση της πολιτικής, η οποία ονομάζεται Παράνομη Επαναστατική Ιθαγενική Επιτροπή – Γενική Διοίκηση. Η «Παράνομη» δημιουργήθηκε αμέσως μόλις ο EZLN βγήκε από την παρανομία και αποτελείται από ιθαγενείς αντιπροσώπους διαφόρων «εθνοτικών» ομάδων.

Την 1η Ιανουαρίου του 1994, τη στιγμή που έμπαινε σε ισχύ η συμφωνία ελεύθερου εμπορίου ανάμεσα σε Μεξικό, Ηνωμένες Πολιτείες και Καναδά, ο EZLN με επικεφαλής τον υποδιοικητή Μάρκος (το όνομα Μάρκος το υιοθέτησε προς τιμήν ενός αγαπημένου του φίλου που σκοτώθηκε σε στρατιωτικό μπλόκο) κήρυξε τον πόλεμο στη μεξικανική κυβέρνηση. Ο EZLN κατέλαβε εφτά δημοτικές πρωτεύουσες στην Τσιάπας διεκδικώντας μια αλλαγή ως προς την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, την κοινωνική δικαιοσύνη και τη δημοκρατία και θέτοντας ως βασικά αιτήματα τα εξής: δουλειά, γη, στέγη, διατροφή, υγεία, μόρφωση, ανεξαρτησία, ελευθερία, δημοκρατία, δικαιοσύνη και ειρήνη. Οι Ζαπατίστας προσέδωσαν υλικότητα και τοπικότητα στο όραμα της κοινωνικής αλλαγής. Μέσα από τις γραμμές του αναδείχθηκε η μορφή του θρυλικού υποδιοικητή Μάρκος, δείχνοντας με αυτόν τον τρόπο ότι δεν υπάρχουν αρχηγοί και στρατιώτες, όλοι είναι Ζαπατίστας.

Η Πρώτη η Διακήρυξη της Σέλβα Λακαντόνα (1993)

Αποτελεί το πρώτο επίσημο «μανιφέστο» του κινήματος, μέσω του οποίου αφενός κηρύχτηκε ο πόλεμος ενάντια στο μεξικανικό κράτος, ενώ επίσης εγκαινιάστηκε ένας πρωτοποριακός τρόπος παρουσίασης και υποστήριξης των πολιτικών αιτημάτων των εξεγερμένων του EZLN, που βασίζεται στην ηλεκτρονική κυκλοφορία των ανακοινώσεων μέσω του διαδικτύου. Η ζαπατιστική εξέγερση της 1ης Ιανουαρίου του 1994 δέχτηκε πρωτοφανή υποστήριξη από πολλές ομάδες πολιτών από το Μεξικό και όλον τον κόσμο, που ζητούσαν καταρχήν παύση του πυρός, ενώ παράλληλα οργάνωναν πολλαπλές δράσεις αλληλεγγύης όπως καραβάνια, κατασκηνώσεις πολιτών για την ειρήνη, αποστολές παρατήρησης ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ζώνες περιφρούρησης, διεθνείς συναντήσεις κ.λπ. Από το 1994 η κυκλοφορία των διακηρύξεων, όλων των ανακοινώσεων του EZLN αλλά και μεγάλου όγκου πληροφοριών σχετικά με τον αγώνα των Ζαπατίστας μέσω του διαδικτύου συνέβαλε έντονα στη διεθνή κινητοποίηση υπέρ του αγώνα τους: σε τοπικό επίπεδο, με την παρουσία αλληλέγγυων υποστηρικτών του κινήματος στις εξεγερμένες περιοχές της Τσιάπας, αλλά και σε παγκόσμιο, με την οργάνωση σε διάφορες χώρες πολιτικών ομάδων και δράσεων αλληλεγγύης που εμπνέονται από τα ζαπατιστικά ιδεώδη στον αγώνα τους ενάντια στην παγκοσμιοποίηση και τον νεοφιλελευθερισμό. Στο διάστημα από το 1994 μέχρι το 2017, την Πρώτη Διακήρυξη ακολούθησαν άλλες πέντε, και σήμερα ολόκληρο το θεωρητικό πλαίσιο του πολιτικού και κοινωνικού αγώνα των Ζαπατίστας συνοψίζεται στην Έκτη Διακήρυξη της Σέλβα Λακαντόνα (2005).

Η Έκτη Διακήρυξη αποτελεί το δεύτερο ορόσημο στην ιστορία του κινήματος και σημειώνει μια μεγάλη αλλαγή στον ζαπατιστικό αγώνα. Ο EZLN ανακοινώνει την παύση των στρατιωτικών επιθέσεων και στρέφεται προς έναν ειρηνικό πολιτικό αγώνα. Στον αγώνα αυτόν καλούνται να συμμετάσχουν οργανώσεις και άνθρωποι απ’ όλον τον κόσμο που να αγωνίζονται για το καλό της ανθρωπότητας και ενάντια στον νεοφιλελευθερισμό. Στόχος της Έκτης είναι προωθήσει μια «άλλη μορφή για την άσκηση της πολιτικής». Ανακοινώνεται η πρόθεση του EZLN να στείλει μια αντιπροσωπεία από comandantes/as, η οποία θα περιοδεύσει σε όλη τη χώρα και θα πάει όπου καλεστούν να ακούσουν τα προβλήματα των ντόπιων ώστε να δημιουργήσει πολιτικές συμμαχίες με οργανώσεις και κινήματα της αριστεράς που δεν συμμετέχουν στον θεσμό των εκλογών, με τον οποίο δηλώνεται σαφής αντίθεση. Η «Άλλη Καμπάνια», όπως ονομάστηκε αυτή η πρωτοβουλία, συμπίπτει χρονικά με την προεκλογική περίοδο στο Μεξικό (2006) και δημιουργείται σκόπιμα, προκειμένου να κινηθεί παράλληλα με τα επίσημα πολιτικά κόμματα, με στόχο να δείξει σε όλη τη χώρα ότι είναι εφικτή μια «άλλη πολιτική», που να δημιουργείται «από τους κάτω» και να ανήκει στην αριστερά, χωρίς όμως να συμμετέχει στο εκλογικό σύστημα. Τα λόγια της Γενικής Διοίκησης του EZLN, όπως αυτά κλείνουν την Έκτη Διακήρυξη, συνοψίζουν πολύ χαρακτηριστικά τους στόχους του ζαπατιστικού αγώνα και το κάλεσμά του στους ανθρώπους του Μεξικού και του κόσμου:

«Προσκαλούμε τους ιθαγενείς, τους εργάτες, τους αγρότες, δασκάλους, μαθητές, νοικοκυρές, γείτονες, μικροϊδιοκτήτες, μικροεμπόρους, μικροβιοτέχνες, συνταξιούχους, ανάπηρους, θρησκευόμενους και θρησκευόμενες, επιστήμονες, καλλιτέχνες, διανοούμενους, νέους, γυναίκες, γέρους, ομοφυλόφιλους και λεσβίες, παιδιά, τον καθένα τους μεμονωμένα ή συλλογικά να συμμετέχει άμεσα με τους Ζαπατίστας σε αυτή την εθνική καμπάνια για τη δημιουργία μιας άλλης μορφής άσκησης της πολιτικής, ενός εθνικού προγράμματος αγώνα της αριστεράς κι ενός νέου συντάγματος.»

Από το 1994 μέχρι το 2017 έχουν περάσει σχεδόν είκοσι τρία χρόνια, και από την Έκτη Διακήρυξη έχουν περάσει εννιά. Σε αυτά τα είκοσι τρία συνολικά χρόνια οι Ζαπατίστας παραμένουν ένα πετυχημένο πείραμα έχοντας καταφέρει να αλλάζουν την τακτική τους ανάλογα με τις ανάγκες κάθε εποχής. Κάπως έτσι έρχεται μια καινούρια ανακοίνωση να ταρακουνήσει λίγο τα νερά. Η ανακοίνωση ότι οι Ζαπατίστας σκοπεύουν να κατέβουν στις επόμενες εκλογές. Στην τελευταία τους ομιλία ακόμη μιλούσαν για τα ίδια ιδανικά και τις ίδιες αξίες. Ακόμη βγαίνουν και διεκδικούν, παλεύουν και αγωνίζονται καλύπτοντας το πρόσωπο με τη μπαλακλάβα για να βλέπουμε εκείνον τον διαχρονικό σπινθήρα στα μάτια τους, που μας θυμίζει πως «είναι καλύτερα να πεθαίνει κανείς όρθιος παρά να ζει γονατιστός».

Η ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΖΑΠΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Τα αυτόνομα σχολεία – Εκπαιδεύοντας την αντίσταση

Το σχέδιο των Ζαπατίστας για την αυτονομία είναι κάτι παραπάνω από μια πολιτική και οικονομική πρόταση για την τοπική, δημοτική και περιφερειακή αυτοκυβέρνηση. Συνιστά μια ευρύτερη κοινωνική και πολιτισμική πρωτοβουλία που στον πυρήνα της βρίσκεται το στοιχείο της εκπαίδευσης. Ως χώρος κοινωνικοποίησης, το σχολείο αναπαράγει κουλτούρα, πρακτικές και λόγους, όμως μπορεί επίσης να γεννήσει την αλλαγή και την αντίσταση όχι μόνο στη μορφή της εκπαίδευσης αλλά και στα ίδια τα υποκείμενα, στις μορφές της κοινωνικής οργάνωσής τους και στις οικογενειακές τους σχέσεις. Αν και υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στους δήμους, η ζαπατιστική αυτόνομη εκπαίδευση γίνεται αντιληπτή ως το πανεπιστήμιο της ζωής. Οι αντικειμενικοί στόχοι και όσα παρέχει αναδύονται από τα βιωμένα προβλήματα και τις πιθανές λύσεις, μέσω του προβληματισμού και της συλλογικής συμμετοχής.

Πώς ξεκίνησαν όλα;

Το 2001 οι ζαπατιστικές οικογένειες του Αυτόνομου Εξεγερμένου Δήμου αποφάσισαν να σταματήσουν να στέλνουν τα παιδιά τους στο σχολείο του επίσημου εκπαιδευτικού συστήματος, που δεν σεβόταν την κουλτούρα και την ιστορία τους, δεν δίδασκε στα παιδιά τα δικαιώματά τους ως ιθαγενών λαών και τα εξανάγκαζε να ξεχάσουν τη γλώσσα τους και να μιλάνε μόνο ισπανικά. Κατά τη διάρκεια του μαθήματος στην τάξη, ορισμένοι δάσκαλοι επέκριναν ανοιχτά τους Ζαπατίστας και τις οικογένειές τους, ενώ τιμωρούσαν και χτυπούσαν σκληρά τα παιδιά, κάνοντάς τα να ντρέπονται γιατί είναι ιθαγενείς χωρικοί. Αυτές οι καθημερινές μορφές πολιτισμικής και φυσικής βίας πλήγωναν βαριά τα παιδιά με αποτέλεσμα να μη θέλουν να πάνε στο σχολείο της «κακής κυβέρνησης». Αυτή η άμεση εμπειρία των παιδιών είναι ένα από τα κύρια αίτια που οι κοινότητες αποφάσισαν να οργανώσουν το έργο της δικής τους αυτόνομης εκπαίδευσης αποκαλώντας το «Αληθινή Εκπαίδευση»: ένα εκπαιδευτικό σύστημα αξιοπρέπειας, όπου γίνονται σεβαστοί τόσο οι μαθητές όσο και οι δάσκαλοι. Σιγά σιγά, και οι 117 κοινότητες του δήμου αποφάσισαν να συμπεριλαμβάνουν στον αγώνα τα παιδιά, απομακρύνοντάς τα από τα δημόσια σχολεία. Την ίδια στιγμή, ξεκίνησαν να διαμορφώνουν τα αυτόνομα κέντρα εκπαίδευσης, στα οποία οι δάσκαλοι εκλέγονται δημοκρατικά από τις κοινότητές τους και εκπαιδεύονται από έμπειρους εξωτερικούς εκπαιδευτές, από βιολόγους, ιστορικούς, αγροοικολόγους και μερικούς φοιτητές του Κέντρου Δημοτικής Εκπαίδευσης.

Θέματα και προκλήσεις

Οι θεματικοί άξονες αυτής της αυτόνομης εκπαίδευσης είναι βασικές αξιώσεις των Ζαπατίστας για δημοκρατία, ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη, όπως επίσης και ειδικές ανάγκες που διαπιστώνονται σε κάθε χωριό και οφείλουν να επιλύονται μέσω των αμεσοδημοκρατικών συνελεύσεων. Στα ζαπατιστικά σχολεία το curriculum των επίσημων σχολείων δεν έχει αποκλειστεί ολοκληρωτικά, αλλά έχει επανανοηματοδοθεί μέσω των τοπικών αγωνιστών και μορφών του κινήματος, ώστε οι εθνικοί και οι διεθνείς ήρωες να μοιράζονται τον χώρο μαζί με τους Ινδιάνους. Η ιστορία των Ισπανών αποικιοκρατών διδάσκεται μαζί την ιστορία των Τσελτάλ και οι αξίες του ατομικισμού, του ανταγωνισμού, του καταναλωτισμού και της ιδιωτικής ιδιοκτησίας αμφισβητούνται και αντικαθίστανται από τις αξίες της κοινότητας και της αλληλεγγύης. Η πρόκληση για την αυτόνομη εκπαίδευση είναι να ωθήσει την κοινότητα σε μια τάξη να συμπεριλαμβάνει το τυπικό σύστημα της εκπαίδευσης των Τσελτάλ, όπου τα παιδιά μαθαίνουν για την καλλιέργεια και τις εποχές συγκομιδής, τις παραδοσιακές γιορτές ή την τοπική προφορική παράδοση με στόχο να συνδυάσουν το σχολείο με την ιθαγενή ανατροφή. Οι λειτουργοί της Αληθινής Εκπαίδευσης δεν εκπαιδεύονται μόνο στο να διδάσκουν γράμματα αλλά επίσης αποκτούν τα πολιτικά και παιδαγωγικά εργαλεία για να βοηθήσουν στην ενστάλαξη των σπόρων της κριτικής συνείδησης στα παιδιά. Όπως αναφέρει και μια λειτουργός της Αληθινής Εκπαίδευσης:

«Η εκπαίδευσή μας είναι σχετική με τον αγώνα της αξιοπρέπειας και τη μια καρδιά ώστε να μπορούμε να περπατάμε μαζί στην ίδια κατεύθυνση. Πιστεύουμε ότι η εκπαίδευση δεν αφορά μόνο τη διδασκαλία γραμμάτων και αριθμών αλλά και την επίλυση προβλημάτων ανάμεσα στους λαούς μας, τον τρόπο άμυνάς τους, την ιστορία και τον τρόπο να συνεχίζεις τον αγώνα.»

Oι μέθοδοι διδασκαλίας και μάθησης σε αυτά τα σχολεία βοηθούν τα παιδιά να αναπτύσσουν έναν διαφορετικό τρόπο οπτικής του εαυτού τους σχετιζόμενο με την άμεση πραγματικότητα. Σε αντίθεση με άλλα επίσημα σχολεία ιθαγενών, τα παιδιά διδάσκονται να θεωρούν την εκπαίδευση σύμφυτη με την πολιτική, διδάσκονται το πώς να αγωνίζονται, να φροντίζουν το περιβάλλον τους και να νιώθουν περηφάνια για την υπεράσπιση της ιθαγενικής κουλτούρας και της γης τους. Ένα παιδί αναφέρει για το εκπαιδευτικό σύστημα:

«Μου αρέσει το αυτόνομο σχολείο γιατί σέβεται τον κόσμο μου και ο δάσκαλος δεν λέει άσχημα πράγματα. Μπορούμε να παίζουμε και να μαθαίνουμε τα δικαιώματά μας και να γνωρίζουμε τι κάνει η κυβέρνηση ενάντια στις κοινότητές μας.»

Το φύλο στη ζαπατιστική κοινωνία

Η ζαπατιστική εκπαίδευση επιτρέπει στα παιδιά να ταυτιστούν τα ίδια με το σχέδιο της αυτονομίας. Είναι πλήρως απορροφημένα στην κατασκευή της κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας, ενώ συμβαδίζουν με τις αξίες του κινήματος που αποκτιούνται στο σχολείο και ενισχύονται χάρη στις κοινωνικές και πολιτικές δραστηριότητες στη ζαπατιστική περιοχή. Το αυτόνομο σχολείο είναι ένας χώρος προβληματισμού, όπου τα παιδιά λένε αυτό που νιώθουν και σκέφτονται ενώ κατασκευάζουν την αυτόνομη ταυτότητά τους. Σχεδόν τα μισά από τα παιδιά του αυτόνομου σχολείου είναι κορίτσια, γεγονός πρωτόγνωρο για μια κοινότητα ιθαγενών αφού από νεαρή ηλικία τα κορίτσια σύμφωνα με τις «παραδόσεις» οφείλουν να βοηθούν στο σπίτι, να φροντίζουν τα αμφιθαλή αδέλφια τους ή να συλλέγουν τροφή στο βουνό. Από την ηλικία των 12 τα νεαρά αγόρια μπορούν να συμμετέχουν ενεργά στη δημοτική και πολιτική ζωή της κοινότητας και του δήμου τους, σε αθλητικούς αγώνες και σε αυτόνομες εκδηλώσεις. Ωστόσο, τα έφηβα κορίτσια δεν μπορούν να συμμετέχουν σε αυτές τις εκδηλώσεις παρά μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, στις οποίες είτε η μητέρα είτε ο πατέρας έχουν μια πολιτική θέση που τους επιτρέπει να χτίσουν άλλου είδους σχέσεις.

Στο αυτόνομο εκπαιδευτικό σύστημα αγόρια και κορίτσια μαθαίνουν για τους επαναστατικούς νόμους των γυναικών και τον τρόπο να κάνουν δικές τους ορισμένες αρχές και αξίες για να μπορούν να μετασχηματίζουν την οικογενειακή και την κοινοτική ζωή τους. Τα κορίτσια μαθαίνουν για τα δικαιώματά τους και τον τρόπο να αποφασίζουν και να συμβάλλουν ενεργά στη ζαπατιστική οργάνωση. Αντί να παντρευτούν στην ηλικία 14-15 χρονών, αποφασίζουν να γίνουν λειτουργοί της εκπαίδευσης, της υγείας ή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, να γίνουν μέρος των πολιτικών επιτροπών. Η αυτόνομη εκπαίδευση είναι μια ευκαιρία για τη διαμόρφωση ενός άλλου τύπου κοινωνικοποίησης, που αναδύεται από τις διαφορετικές ιδέες και πρακτικές των διαφυλετικών σχέσεων και της συλλογικής ταυτότητας, που ως τέτοια δεν περιορίζεται στην πολιτική, κοινωνική και πολιτισμική σφαίρα, αλλά διασχίζει ευρύτερες παροχές της εναλλακτικής γνώσης και της ύπαρξης. Τα ζαπατιστικά σχολεία είναι τόποι όπου η συλλογική γνώση στοχεύει στον κοινωνικό μετασχηματισμό.

ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΞΕΓΕΡΜΕΝΗ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ

Τα χρόνια της σκλαβιάς. Η γυναίκα ιθαγενής πριν από την εξέγερση του 1994

Οι γυναίκες ιθαγενείς πριν από την εξέγερση υφίσταντο «τριπλή εκμετάλλευση», όπως αυτές λένε χαρακτηριστικά. Εκμετάλλευση ταξική, φυλετική και έμφυλη. Ή αλλιώς, ήταν φτωχές, ιθαγενείς και γυναίκες, δηλαδή ένα εμπόρευμα χαμηλής αξίας. Η βαρβαρότητα ήταν στοιχείο της καθημερινότητάς τους, όχι μόνο λόγω των απάνθρωπων συνθηκών εργασίας στο λατιφούντιο (μεγάλη αγροτική ιδιοκτησία) αλλά και της βίας και των ταπεινώσεων που υφίσταντο από το αφεντικό, την οικογένεια και την κοινότητα.

Στο λατιφούντιο οι ιθαγενείς αντιμετωπίζονταν χειρότερα από ζώα αφού ήταν υποχρεωμένοι να εργάζονται μέχρις εξαντλήσεως είτε στα σπίτια, τα χωράφια, τα ράντσα του άρχοντα-τσιφλικά, είτε ως υποζύγια να του μεταφέρουν κάθε λογής φορτίο (τρόφιμα, νερό κ.λπ.), είτε ακόμα και να αλέθουν το αλάτι του με τις ίδιες τους τις παλάμες. Η αμοιβή των γυναικών δεν ήταν περισσότερη από μια χούφτα αλάτι ή καφέ. «Η επιθυμία των τσιφλικάδων» να βασανίζουν, να εκμεταλλεύονται, να ταπεινώνουν ήταν ακόρεστη. Την τιμωρία των ανυπάκουων σκλάβων, που συχνά έφτανε ώς τον θάνατο, αναλάμβαναν οι λευκές φρουρές και η δημόσια ασφάλεια. Για τις γυναίκες, η τιμωρία ήταν ακόμα χειρότερη, αφού περιελάμβανε βιασμούς και σεξουαλικά βασανιστήρια είτε από το ίδιο το αφεντικό είτε από τους άντρες της δημόσιας ασφάλειας και των λευκών φρουρών. Παράλληλα, ήταν επιβεβλημένο το καθεστώς της pernada, ή αλλιώς το «δικαίωμα της πρώτης νύχτας» ή «το δικαίωμα του άρχοντα», δηλαδή ο βιασμός της γυναίκας-δουλοπάροικου από το αφεντικό την πρώτη νύχτα του γάμου της, το οποίο σε πολλές μη ζαπατιστικές περιοχές ισχύει ακόμη. Προστασία και καταφύγιο –ακόμα και μέσα στην οικογένεια ή στην κοινότητα– ήταν αδύνατο να βρεθεί αφού οι ξυλοδαρμοί και οι σεξουαλικές κακοποιήσεις ήταν το τίμημα που πλήρωναν για το φύλο τους και μέσα στο σπίτι, ενώ η μόνη αξία που τους αναγνωριζόταν ήταν εκείνη του εμπορεύματος, καθώς θεωρούνταν αντικείμενα αγοραπωλησίας μεταξύ του πατέρα και του υποψήφιου συζύγου. Κανένα απολύτως δικαίωμα δεν αναγνωριζόταν στο σώμα τους, στην επιλογή του συντρόφου τους, στην εργασία, στη γη, στην εκπαίδευση, στην περίθαλψη ή στη συμμετοχή στα κοινά.

Η οργάνωση και η συμμετοχή των γυναικών στον ζαπατιστικό αγώνα

Με την εμφάνιση του EZLN στις ιθαγενικές κοινότητες, οι γυναίκες αρχίζουν να οργανώνονται και να εξεγείρονται ενάντια στη βία, τις ταπεινώσεις και την απαξίωση. Πρέπει να πολεμήσουν τον φόβο, την προκατάληψη και την ντροπή και να διεκδικήσουν την ισότιμη θέση τους στον αγώνα ενάντια στο καπιταλιστικό σύστημα. Σιγά σιγά κάποιες εντάσσονται στον ζαπατιστικό στρατό ενώ κάποιες άλλες αναλαμβάνουν το δύσκολο έργο της προώθησης των επαναστατικών ιδεών και της οργάνωσης των κοινοτήτων για την εξέγερση. Η χειραφέτηση των πρώτων αυτών γυναικών και η συμμετοχή τους στην οργάνωση του αγώνα συγκρουόταν με τον συντηρητισμό και την πατριαρχική ηθική των αντρών συντρόφων τους, προκαλώντας βαθιές ρωγμές στο εσωτερικό των κοινοτήτων. «Χωρίς τις γυναίκες ο αγώνας αυτός δεν θα ήταν για τον λαό αλλά για τον άντρα». Αρχίζουν να πραγματοποιούνται συναντήσεις και συνελεύσεις μεταξύ των γυναικών όλων των αντιστεκόμενων κοινοτήτων με αντικείμενο κυρίως τη διαμόρφωση προτάσεων οι οποίες θα καταλήξουν, το 1992, στον Επαναστατικό Νόμο των Γυναικών, στα δέκα σημεία του οποίου αποτυπώνονται τα στοιχειώδη δικαιώματά τους.

Η θέση των γυναικών στην αυτονομία

«Μέσα σε 21 χρόνια καταφέραμε να ανατρέψουμε ένα καθεστώς που επικρατούσε εδώ και πάνω από 500 χρόνια αναφορικά με τις γυναίκες»

Παράλληλα με τη δημιουργία των αυτόνομων ζαπατιστικών δήμων και αργότερα με τη συγκρότηση των καρακόλ και των συμβουλίων καλής διακυβέρνησης, οι γυναίκες οργανώνονται στο εσωτερικό των κοινοτήτων. Παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν (αναλφαβητισμός, πιέσεις από την οικογένεια και τους συντρόφους τους να εγκαταλείψουν την πολιτική δουλειά που τους ανατίθεται, φόβος και ντροπή), συμμετέχουν ενεργά στην οικοδόμηση της αυτονομίας, σε όλα τα επίπεδα της οργάνωσης. Αναλαμβάνουν ρόλους όπως λειτουργών υγείας, εκπαίδευσης, αγροοικολογίας, επικοινωνίας, ραδιοφώνου-βίντεο, ως μέλη των αυτόνομων συμβουλίων και των συμβουλίων καλής διακυβέρνησης, αλλά και ενεργό ρόλο στην Παράνομη Επαναστατική Ιθαγενική Επιτροπή ως διοικήτριες ή ως εφτά πολιτοφύλακες και μέλη του ζαπατιστικού στρατού.

Παράλληλα με τις κοινοτικές και δημοτικές κολεκτίβες εργασίας και τους συνεταιρισμούς, δημιουργούνται και αντίστοιχοι γυναικείοι συνεταιρισμοί, εκτροφής πουλερικών, κτηνοτροφικοί, γεωργικών προϊόντων, χειροτεχνίας, φούρνοι, μαγειρεία κ.λπ., η ευθύνη της λειτουργίας των οποίων ανήκει αποκλειστικά στις γυναίκες. Η χειραφέτησή τους περνά αφενός μέσα από την κοινή εργασία και την από κοινού επίλυση των όποιων προβλημάτων παρουσιάζονται και αφετέρου από την αμοιβαία συντροφικότητα και αλληλεγγύη. Μέσω των συνελεύσεων και των συναντήσεων που οργανώνουν, μοιράζονται τα προβλήματα, τις ιδέες και τις εμπειρίες τους, αλληλοστηρίζονται στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν, διδάσκονται την ιστορία του αγώνα, αναλύουν, επεξεργάζονται και διευρύνουν τον επαναστατικό νόμο των γυναικών, προωθούν την ισότητα, διεκδικούν τη θέση τους στο σπίτι, την κοινότητα και την οργάνωση και γίνονται πιο συνειδητοποιημένες και ελεύθερες.

Η εκπαίδευση παίζει σημαντικό ρόλο στην ανατροπή των πατριαρχικών αντιλήψεων. Στο σχολείο, δεν υπάρχει πλέον διάκριση ρόλων μεταξύ αγοριών και κοριτσιών, αφού μέσα από τη διδασκαλία προωθείται η ισότητα των φύλων, ενώ παράλληλα οι εργασίες που αναλαμβάνουν να πραγματοποιήσουν τα παιδιά γίνονται από κοινού. Στην οικογένεια και την κοινότητα οι γυναίκες είναι ελεύθερες όχι μόνο να εκφράσουν την άποψή τους και να ακουστούν αλλά και να αναλάβουν θέσεις στα διάφορα επίπεδα της οργάνωσης – πράγμα το οποίο συνεπάγεται και την απουσία τους από την οικογενειακή εστία για μεγάλο χρονικό διάστημα, κατά το οποίο την ανατροφή των παιδιών αναλαμβάνει ο άντρας. Μια γυναίκα στη ζαπατιστική κοινωνία δηλώνει:

«Το ότι οι άντρες πλέον μας υπολογίζουν δεν είναι επειδή είναι καλοί αλλά επειδή κατάλαβαν ότι έχουμε δικαιώματα.»

Ο τρόπος οργάνωσης των αυτόνομων εξεγερμένων δήμων

Οι Αυτόνομοι Εξεγερμένοι Δήμοι αυτή τη στιγμή αγγίζουν τους 39 και περιλαμβάνουν 1.111 κοινότητες. Βασικό κύτταρο οργάνωσής τους είναι οι συνελεύσεις των κοινοτήτων, που έχουν αποφασιστικό χαρακτήρα. Οι αποφάσεις παίρνονται με ομοφωνία και είναι δεσμευτικές για όλες τις αρχές, ενώ έχουν δημιουργηθεί δημοτικές συνελεύσεις, συμβούλιο και επιτροπές. Αυτές είναι:

– η αγροτική επιτροπή, που λειτουργία της είναι η φροντίδα της αυτόνομης περιοχής και των πόρων της, η επίλυση των προβλημάτων γης ανάμεσα σε κοινότητες, προγράμματα αγροοικολογίας·

– η επιτροπή τιμής και δικαιοσύνης, που είναι υπεύθυνη να επιβλέπει την τήρηση των συμφωνιών και των νόμων κάθε κοινότητας·

– η γενική συνέλευση του δήμου.

Παράλληλα, το συμβούλιο υγείας έχει στην ευθύνη του τον συντονισμό και την εκπαίδευση των λειτουργιών υγείας των κοινοτήτων, την προώθηση εκστρατειών υγείας σε δημοτικό επίπεδο, καθώς και τη δημιουργία ενός δικτύου μίνιμουμ υποδομής, που περιλαμβάνει φαρμακεία, κλινικές και νοσοκομεία. Το πρόγραμμα υγείας αποσκοπεί στο χτίσιμο ενός αυτόνομου συστήματος υγείας που θα επιτρέψει τη βελτίωση των συνθηκών ζωής στις ιθαγενικές κοινότητες με την εκπαίδευση λειτουργών υγείας σε κάθε κοινότητα, στην ενημέρωση του πληθυσμού για τη στήριξη προληπτικών προγραμμάτων ιατρικής, όπως είναι τα εμβόλια, στη δημιουργία μικρών ιατρείων σε κάθε κοινότητα, αποθηκευτικών φαρμακευτικών χώρων ανά περιοχή και αυτόνομων κλινικών μέσα στις εξεγερμένες περιοχές.

Το βασικό πρόγραμμα το οποίο έχει αποφασιστεί για την έμπρακτη οργάνωση και προώθηση, όχι μόνο για την αντίσταση αλλά και την πρόταση των Ζαπατίστας για την αυτονομία, είναι το «Πρόγραμμα Αγροοικολογίας Παραγωγής και Εμπορίου». Το πρόγραμμα προσανατολίζεται στην προώθηση ενός συστήματος διαφοροποιημένων καλλιεργειών που θα αποκαταστήσουν την παραγωγικότητα και τη βιοποικιλότητα των εδαφών. Προσανατολίζεται επίσης στην παραγωγή χρηστικών προϊόντων μέσα από ένα δίκτυο συνεταιρισμών με στόχο να μπουν οι βάσεις μιας παραγωγής προσανατολισμένης σε μια λογική εναλλακτικής κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης. Μερικοί από τους βασικούς επιμέρους στόχους του προγράμματος είναι:

– η διατροφική και παραγωγική αυτάρκεια των κοινοτήτων·

– η επάρκεια σε είδη πρώτης ανάγκης·

– η ενημέρωση και η εκπαίδευση πάνω σε καινούργιες οικολογικές μεθόδους καλλιέργειας, η απόκτηση εργαλείων και εξοπλισμού·

– η οργάνωση και η ενδυνάμωση των κοινοτικών συνεταιρισμών·

– η δημιουργία ενός δικτύου ενδοκοινοτικού εμπορίου·

– οι βάσεις εντέλει για μια οικονομία που θα επιτρέψει την καλυτέρευση των συνθηκών ζωής στις κοινότητες, θα αναπτύξει το πνεύμα της συνεργασίας, της αλληλεγγύης και της δημοκρατίας αλλά και θα δυναμώσει την κοινοτική οργάνωση.

Πολιτική και ιδεολογική αντίληψη

Μόνοι είμαστε.

Μόνοι με την αξιοπρέπεια και την οργή μας.

Οργή και αξιοπρέπεια οι γέφυρές μας, οργή και αξιοπρέπεια τα λόγια μας.

Ας ακούσουμε ο ένας τον άλλον λοιπόν.

Ας γνωριστούμε τότε.

Να θεριέψει η οργή μας και ελπίδα να γίνει.

Ρίζα να γίνει ξανά η αξιοπρέπεια και νέο κόσμο να γεννήσει.

Προφανώς είναι εξαιρετικά δύσκολο να μπορέσει κανείς να αντιληφθεί τη βάση και την ουσία της ιδεολογικοπολιτικής αντίληψης μιας κοινωνίας εκ διαμέτρου αντίθετης με τη συγκρότηση του κοινωνικού σχηματισμού στον οποίο διαμορφώθηκε και ζει, χωρίς να έχει πραγματική επαφή με αυτήν. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο αντιλαμβανόμαστε ότι δεν θα έχουμε την πλήρη δυνατότητα παρουσίασης αυτής της τόσο βασικής όψης για τη σύσταση μιας κοινωνίας στην ακριβή και ολοκληρωμένη της διάσταση. Για να μπορέσουμε να απαντήσουμε σε έναν βαθμό σε αυτό το πρόβλημα, επιλέξαμε να αντλήσουμε όλες τις πληροφορίες, τις απόψεις και τις αναπαραστάσεις της κοινωνικής ζωής των Ζαπατίστας κατά βάση από τους ίδιους αλλά και από μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν για κάποιο χρονικό διάστημα με αυτόν τον λαό.

Ένα χαρακτηριστικό που εξαρχής εντυπωσιάζει όποιον ξεκινάει να μελετάει και να έρχεται σε «επαφή» με τους Ζαπατίστας είναι ο λόγος τους. Όπως οι ίδιοι λένε για τον ζαπατιστικό λόγο, «εναλλάσσεται από τις πολιτικές διακηρύξεις και τις ιστορικές αναλύσεις μέχρι τα χιουμοριστικά υστερόγραφα, τα περιπαιχτικά σκίτσα και τα αυτοσαρκαστικά σχόλια». Ένας λόγος τόσο μακριά από τον ξύλινο πολιτικό λόγο που έχουμε συνηθίσει αλλά ταυτόχρονα πολύ πιο ουσιαστικός και άμεσος ακόμα κι αν απέχουμε εκατοντάδες χιλιάδες χιλιόμετρα, και πολύ περισσότερο όταν αυτή η γεωγραφική απόσταση πολλαπλασιάζεται ανάμεσα σε λαούς διαφορετικής πολιτικοϊδεολογικής συγκρότησης.

«Για όλους όλα, για εμάς τίποτα»

Το γεγονός ότι οι Ζαπατίστας έχουν επιλέξει να εκφράζονται με έναν τρόπο πολύ περισσότερο κοντά στο πώς οι πραγματικές συζητήσεις λαμβάνουν χώρα και όχι με ένα εξωγενές, αποστειρωμένο και βαθιά υποκριτικό τρόπο είναι απόρροια του ότι ο λόγος αυτός παράγεται από τους ίδιους τους Ζαπατίστας, τους ιθαγενείς αγρότες. Το σύνθημα που τους χαρακτηρίζει είκοσι και πλέον χρόνια μετά την πρώτη δημόσια μεγάλης κλίμακας κινητοποίησή τους το 1994 είναι το «Διοικούμε υπακούοντας». Αυτή είναι ίσως η πιο σημαντική αλλαγή στη σκέψη τους, ότι από την επαναστατική πρωτοπορία περνάμε στο «διοικούμε υπακούοντας», δηλαδή από την κατάληψη της εξουσίας των από πάνω στη δημιουργία της εξουσίας των από κάτω, από την πολιτική των επαγγελματιών στην πολιτική της καθημερινότητας, από τους ηγέτες στους λαούς, από την περιθωριοποίηση του φύλου στην άμεση συμμετοχή των γυναικών, από τον χλευασμό του διαφορετικού στο εγκώμιο της διαφορετικότητας. Στην επιλογή τους ότι στο οργανωμένο έδαφος ουδεμία αξία έχει η προσωπικότητα αλλά η η κοινότητα έγκειται και η επιτυχία τους να επιβιώνουν – και όπως με ακόμα πιο οξυμένο τρόπο σημειώνει ο υποδιοικητής Μάρκος: «η λατρεία του ατομικισμού βρίσκει στη λατρεία της πρωτοπορίας το πιο φανατικό της άκρο». Γιατί ως επιτυχία και νίκη πρέπει να ληφθεί το γεγονός ότι έχουν επιβιώσει έπειτα από χιλιάδες επιθέσεις του τακτικού στρατού, παραστρατιωτικών ομάδων και άλλων τρόπων που προσπάθησαν για να τους σταματήσουν. Οι εχθροί τους χρησιμοποίησαν τα πιο δόλια και χυδαία μέσα όπως επισκέψεις κρατικών γιατρών σε χωριά, όπου παραπλανούσαν τις γυναίκες τοποθετώντας τους σπιράλ χωρίς οι ίδιες να το γνωρίζουν, ώστε να περιορίσουν την τεκνοποιία, με αποτέλεσμα αιμορραγίες ή ακόμα και θανάτους, σύμφωνα με μαρτυρίες Ελληνίδων γιατρών που επισκέφθηκαν τις κοινότητες. Η κατάληξη όλων αυτών δεν ήταν μόνο να μπορούν να επιβιώνουν, αλλά να δομούν τη βάση της αυτονομίας –όπως οι ίδιοι την περιγράφουν–, η οποία καταπλήσσει όλον τον κόσμο.

«Αν ο κόσμος δεν έχει τόπο για μας, τότε άλλο κόσμο να φτιάξουμε»

Με αυτόν ακριβώς τον τρόπο πορεύτηκαν οι Ζαπατίστας στην Επανάστασή τους μέχρι τώρα: ότι αυτός ο κόσμος με τον θάνατο και την καταστροφή, τη λεηλασία και την ταπείνωση, την εκμετάλλευση και τη σιωπή που επιβάλλονται στον ηττημένο δεν τους χωράει γιατί τον υπέμεναν για αιώνες. Αυτός ο κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής αποτελεί την πηγή της εκμετάλλευσης των από κάτω από τους πάνω, οδηγεί σε εξαθλίωση και αφανισμό ολόκληρους λαούς. Ακριβώς γι’αυτό, ο δικός τους πόλεμος, όπως και πολλών άλλων από τα κάτω, είναι ένας πόλεμος για την ανθρωπότητα, ένας πόλεμος ενάντια στον νεοφιλελευθερισμό. Οι Ζαπατίστας στοχοποιούν τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και τις επεμβάσεις τους σε όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου, δηλώνοντας παράλληλα την αμέριστη συμπαράστασή τους στους καταπιεζόμενους όλου του κόσμου, που υφίστανται τη λεηλασία των λαών τους και του πλούτου του τόπου τους. Δείχνουν έμπρακτα την αλληλεγγύη τους στα αγωνιζόμενα κομμάτια του λαού του Μεξικού με πολιτική, ηθική και υλική ενίσχυση, μοιράζοντας την εμπειρία που έχουν από την εικοσιτριάχρονη και πλέον επαναστατική διαδικασία στην οποία βρίσκονται.

«Μια καταιγίδα ξέσπασε εξαιτίας δύο ανέμων. Ο ένας άνεμος φύσηξε από πάνω, από μια κυβέρνηση που καταπιέζει, εκμεταλλεύεται, περιθωριοποιεί και σκοτώνει. Ο άλλος άνεμος φύσηξε από κάτω, από την υπομονή των ιθαγενών που εξαντλήθηκε και από την αξιοπρέπειά τους που καταπατήθηκε. Οι δύο αυτοί άνεμοι προκάλεσαν την καταιγίδα, τον πόλεμο δηλαδή, σαν ύστατη απάντηση σε αυτή την αρχαία διαμάχη.»

Αυτόν τον πόλεμο για να επανοικοδομήσουν τη ζωή, την οποία γκρέμισαν και συνεχίζουν να γκρεμίζουν οι από πάνω, οι Ζαπατίστας επέλεξαν να τον δώσουν με κάθε μέσο και χωρίς αυταπάτες ότι ο αγώνας τους για ανεξαρτησία,  ελευθερία, δημοκρατία και αξιοπρέπεια δεν θα είναι απλός και αναίμακτος. Η αποφασιστικότητα και η πίστη τους φάνηκε από την πρώτη στιγμή, όταν πήραν τα όπλα ενάντια σε έναν  ολόκληρο στρατό, τρομακτικά ανώτερο αριθμητικά και εξοπλιστικά. Όταν έπεσαν οι πρώτοι σύντροφοί τους στις μάχες του 1994, οι Ζαπατίστας συνέχισαν με ακόμα μεγαλύτερη ένταση τον  αγώνα τους τιμώντας τη μνήμη των πεσόντων και προσπαθώντας αντί να χτίζουν στρατόπεδα, να βελτιώνουν τον οπλισμό τους, να ετοιμάζουν τους νέους ήρωες του αγώνα τους, να  χτίζουν σχολεία, νοσοκομεία και κέντρα υγείας, βελτιώνοντας τις συνθήκες του λαού για τον οποίο δίνουν τη ζωή τους.

Όμως, η ζαπατιστική λογική δεν ξεδιπλώνεται στη βάση μιας αυστηρής προϋπάρχουσας θεωρίας. Αντίθετα, μοιάζει να είναι μια προσπάθεια να απαντηθούν οι προηγούμενες ελλείψεις και  οι νέες προκλήσεις. Σε αυτό ακριβώς προσπαθεί να απαντήσει η πρότασή τους για τις εθνικές εκλογές του Μεξικού το 2018. Οι Ζαπατίστας αρνούνται την εκδοχή της κατάληψης της  εξουσίας από κάποιον φορέα επαναστατικής ιδεολογίας που θα αναλάβει τη μετατροπή των αστικών θεσμών διακυβέρνησης σε επαναστατικούς, και προτείνουν αντίστροφα την άμεση  δημιουργία επαναστατικών δομών διακυβέρνησης για την κατάληψη της εξουσίας. Αν το όλο δεν μπορεί να υπάρξει προεπαναστατικά, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να υπάρξει ένα μέρος αυτού, το πρόπλασμα, το παράδειγμα. Έτσι, οι Ζαπατίστας κάνουν πράξη αυτό που πιστεύουν και εκφράζουν από την αρχή του πολυετούς αγώνα τους «το ότι πήραμε τα όπλα δεν σημαίνει ότι θα γίνουμε και σκλάβοι των όπλων».

Το παραπάνω κεφάλαιο αποτελεί μια προσπάθεια να περιγράψουμε την ιδεολογική και πολιτική συγκρότηση της κοινωνίας των ιθαγενών της Τσιάπας. Μια προσπάθεια που σίγουρα δεν μπορεί να καλύψει επαρκώς αυτό το πραγματικά τόσο ιδιαίτερο και αξιοθαύμαστο πείραμα του μετασχηματισμού της κοινωνίας, αλλά μπορεί να αποτελέσει την απαρχή και το έναυσμα για μια πιο ολοκληρωμένη μελέτη και κατανόηση της κοινωνίας των Ζαπατίστας από τους αναγνώστες.

Το κείμενο αποτελεί επεξεργασμένη μορφή των εισηγήσεων που παρουσιάστηκαν στην Πολιτική-Πολιτιστική Λέσχη Εκτός Γραμμής στην Πάτρα, την 1η Απριλίου 2017, στο πλαίσιο της εκδήλωσης με τίτλο «Ο αγώνας των Ζαπατίστας: Από την απελευθέρωση στον κοινωνικό μετασχηματισμό».