Μετά τους τόνους μελάνης που χύθηκαν από τα επιτελεία της εκπαιδευτικής αναδιάρθρωσης και δεδομένου ότι το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής έχει συχνά τον ρόλο του τελευταίου γνωμοδότη που θα εγκρίνει ή θα απορρίψει τις αναδιαρθρωτικές προτάσεις στον χώρο της εκπαίδευσης, αντιλαμβανόμαστε ότι το ζήτημα της διδακτικής επάρκειας μπαίνει για το υπουργείο στην τελική του ευθεία. Για να μπορέσουμε να απαντήσουμε, πρέπει καταρχάς να εντοπίσουμε τις στοχεύσεις αυτής της κίνησης.

Γενικότερα, εντάσσεται στη συνολική τάση αποσύνδεσης των πτυχίων από την επαγγελματική κατοχύρωση που προηγουμένως εξασφαλιζόταν. Ακόμα και σήμερα, αν και υπάρχουν μικρές ανακατανομές, φαίνεται να μην επιλέγεται μια πολύ δραστική μείωση των εισακτέων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, αφού κάτι τέτοιο θα ακύρωνε βίαια την όποια προσδοκία ανοδικής κοινωνικής κινητικότητας υπάρχει και που αποτελεί βαλβίδα αποσυμπίεσης για τη δυσαρέσκεια των καταπιεζόμενων στρωμάτων. Αντ’ αυτού, προκρίνεται η λογική της μετατροπής του πτυχίου από το μοναδικό αναγκαίο εφόδιο σε απλό προσόν, από τα πολλά που θα πρέπει να έχει κανείς ώστε να είναι ανταγωνιστικός και «επαρκής» για να κερδίσει μια θέση στην αγορά εργασίας, η οποία και θα είναι διαρκώς υπό διακύβευση. Η έννοια της διά βίου μάθησης σηματοδοτεί ακριβώς αυτό: κανένας μόνιμος, όλοι προσωρινοί, σχεδόν όλοι μπορούν να μπουν στο παιχνίδι για μια θέση εργασίας αλλά θα την κερδίσουν και θα τη διατηρήσουν μόνο εφόσον παραμένουν ανταγωνιστικοί.

Ειδικότερα, η κίνηση αυτή εντάσσεται στο συνεχές μιας προσπάθειας αποσύνδεσης του πτυχίου των καθηγητικών σχολών από την πρόσβαση στο δημόσιο σχολείο που ξεκίνησε με την πρώτη μεγάλη επίθεση και απόπειρα κατοχύρωσης χώρου από τον νεοφιλελευθερισμό στην Ελλάδα τη δεκαετία του ’90. Η κατάργηση της επετηρίδας το 1997 και οι πρώτες εξετάσεις του ΑΣΕΠ το 1998, παρότι συνάντησαν τεράστιες αντιδράσεις με τις τότε «μάχες των εξεταστικών», αποτέλεσαν το πρώτο μεγάλο βήμα σε αυτή την κατεύθυνση. Έκτοτε επιχειρείται να ξηλωθεί και η όποια άτυπη «επετηρίδα» διαμορφώνεται βάσει της χρονολογίας διαγωνισμού στον ΑΣΕΠ και την προϋπηρεσία των αναπληρωτών καθηγητών. Ενδεικτικές αυτής της κατεύθυνσης είναι η πρόκριση της επιτυχίας στον τελευταίο ΑΣΕΠ έναντι στην επιτυχία στον προηγούμενο, η υποβάθμιση της μοριοδότησης της προϋπηρεσίας και η μοριοδότηση βάσει του βαθμού του πτυχίου. Με όλες αυτές τις κινήσεις το πτυχίο αποδυναμωνόταν, παρέμενε ωστόσο, ενιαίο και επαρκές για τη συμμετοχή σε διαγωνισμό του ΑΣΕΠ.

 Ο νόμος 3848/2010 και στη συνέχεια ο 4186/2013 έθεσαν πρώτοι επί τάπητος το ζήτημα της αποσύνδεσης του επαγγελματικού δικαιώματος στη διδασκαλία από το πτυχίο των καθηγητικών σχολών. Βάσει αυτών θεσπίζεται η έννοια της παιδαγωγικής και διδακτικής επάρκειας και το επαγγελματικό δικαίωμα στη διδασκαλία δεν θεωρείται απόλυτα συνυφασμένο με την αποφοίτηση από καθηγητικές σχολές, με τμήματα ήδη να μην το κατοχυρώνουν ενιαία για όλους τους απόφοιτούς τους.

Μετά και το ιδεολογικό «λύγισμα της βέργας» από τις εισηγήσεις της επιτροπής εθνικού διαλόγου για την παιδεία, αυτή τη στιγμή το Υπουργείο Παιδείας φαίνεται να καταλήγει στην τελευταία πρόταση του ΙΕΠ, η οποία αποτελεί και την πιο συγκεκριμένη εκδοχή των συζητούμενων «λύσεων». Προβλέπεται η ίδρυση ειδικών δομών από ορισμένα ιδρύματα, η οποία θα λειτουργεί με παράλληλο και εξωτερικό προς τα επιμέρους τμήματα τρόπο, θα παρέχει παιδαγωγικά μαθήματα και πρακτική άσκηση και θα πιστοποιεί την παιδαγωγική επάρκεια. Μερικά κομβικά σημεία της προτεινόμενης ρύθμισης:

– Στην πρόταση του ΙΕΠ αναφέρεται ρητά ότι δεν είναι δυνατό να ενταχθούν σε αυτή τη δομή όλοι οι ενδιαφερόμενοι φοιτητές και απόφοιτοι, οπότε οι δομές θα εφαρμόσουν κριτήρια επιλογής για τους συμμετέχοντες.

– Οι δομές ορισμένων ιδρυμάτων προβλέπεται να καλύπτουν και τα γειτονικά μικρότερα ιδρύματα, κάτι που κάνει προφανές ότι οι δομές θα λειτουργούν εντελώς εξωτερικά και παράλληλα προς τον προπτυχιακό κύκλο σπουδών.

– Το πιστοποιητικό προσδιορίζεται όχι μόνο ως απαραίτητο για τη συμμετοχή στις εξετάσεις του ΑΣΕΠ, αλλά και ως αναγκαίο προσόν ακόμη και για τη διδασκαλία σε ιδιωτικούς φορείς (ιδιωτικά σχολεία, φροντιστήρια).

– Για την πιστοποίηση της παιδαγωγικής επάρκειας απαιτείται η γνώση και συναφών γνωστικών αντικειμένων, πράγμα που αποτελεί συνέχεια της συγχώνευσης ειδικοτήτων στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και ειδικά της ενοποίησης της ΠΕ04 (φυσικοί, βιολόγοι, χημικοί, γεωλόγοι).

– Προβλέπονται τέλη φοίτησης/δίδακτρα σε πλήρη σύμπνοια με τον νόμο Γαβρόγλου, που επιχειρεί να επιβάλλει ένα ακόμα λιγότερο δημόσιο, ακόμα λιγότερο δωρεάν πανεπιστήμιο, όπου η φοίτηση και τα «επαγγελματικά εφόδια» κοστίζουν.

– Ελάχιστα ή και καθόλου τμήματα μπορούν να καλύψουν αυτοδύναμα τις απαιτήσεις του ΙΕΠ, ενώ ταυτόχρονα σε αυτές τις δομές θα αναγκαστούν να προσφύγουν και ήδη απόφοιτοι, για να εξοπλίσουν τον φάκελο προσόντων τους. Επομένως, η ρύθμιση αυτή αφορά με οριζόντιο τρόπο όλους τους φοιτητές και απόφοιτους καθηγητικών σχολών.

Παρά τη συνέχεια που τη διέπει ήδη από τη δεκαετία του ’90, η κλιμάκωση της επίθεσης προς τα πτυχία των καθηγητικών σχολών εκτυλίσσεται πολύ πιο έντονα σήμερα. Σήμερα, που μόνιμοι διορισμοί στο δημόσιο σχολείο έχουν να γίνουν από το 2008 και έχουν ανασταλεί μέχρι και το 2019 και οι προσλήψεις αναπληρωτών γίνονται με το σταγονόμετρο, χωρίς να μπορούν να καλύψουν καν τα οργανικά κενά. Ειδικότητες συμπτύσσονται και το ωράριο επεκτείνεται για να εξοικονομηθεί προσωπικό με ό,τι αυτό σημαίνει και για την ποιότητα των μαθημάτων, ενώ δρομολογούνται περαιτέρω συγχωνεύσεις σχολικών μονάδων. Στα ιδιωτικά σχολεία και τα φροντιστήρια τα εργασιακά δικαιώματα καταρρακώνονται και το ωρομίσθιο φτάνει στα 3 ευρώ την ώρα.

Αυτή είναι η πραγματικότητα στην οποία εγγράφονται όλες οι δυνατές απαντήσεις. Η μία απάντηση είναι αυτή του Υπουργείου Παιδείας και του ΙΕΠ. Για την κατάσταση ευθύνεται η «ανεπάρκεια» των καθηγητών. Η άλλη απάντηση πρέπει να είναι η δική μας. Η διαφύλαξη και η επαναφορά της ενιαιότητας του πτυχίου. Όχι επειδή θέλουμε ένα χαρτί που να περικλείει τυπικά μόνο δικαιώματα, αλλά επειδή θεωρούμε ότι πρέπει να παρεμποδίσουμε την εγγραφή μιας χαμηλότερης προσδοκίας επαγγελματικής αποκατάστασης στους απόφοιτους αυτών των σχολών. Επειδή δε θέλουμε να οξυνθεί ένας ανταγωνισμός και κανιβαλισμός μεταξύ των φοιτητών για την εισαγωγή τους στην ειδική δομή και επειδή δε θέλουμε να διασπαστεί ο κλάδος σε έχοντες και μη έχοντες διδακτική επάρκεια. Θέλουμε φοιτητές, αδιόριστους, αναπληρωτές και μόνιμους να παλεύουν από κοινού για τη μόνη πραγματική λύση για το δημόσιο σχολείο, μαζικούς και μόνιμους διορισμούς. Θέλουμε και στον ιδιωτικό τομέα να μην υπάρχουν διαπραγματευτικά χαρτιά στα χέρια της εργοδοσίας, που να χρησιμοποιούνται για να νομιμοποιηθούν τα χαμηλά ωρομίσθια και τα μηδαμινά δικαιώματα. Επομένως και αυτό το αίτημα πάλης δεν μπορεί να χαρακτηριστεί από κανέναν συντεχνιακό. Συμπυκνώνει σε ό,τι αφορά τις καθηγητικές σχολές, την πάλη απέναντι στο συμβιβασμό της γενιάς μας με την ανεργία και την επισφάλεια, την πάλη απέναντι στην επικράτηση του απόλυτου νεοφιλελευθερισμού σε ένα από τα πεδία που του αντιστέκονται ακόμη, την πάλη για ένα –πραγματικά επαρκές– μαζικό δημόσιο σχολείο.