Αναζητώντας τη νεολαία

Προσεγγίζοντας το ζήτημα μιας σύγχρονης παρέμβασης στη νεολαία, οφείλουμε να κάνουμε ορισμένες παραδοχές. Η πρώτη σχετίζεται με ένα γεγονός που ορθώς επισημαίνεται: ότι οι νέοι και οι νέες αποτελούσαν κομμάτι των μεγάλων κινητοποιήσεων της πενταετίας 2010-2015, ωστόσο παρέμειναν σε μη πρωταγωνιστικό ρόλο ως προς τις εξελίξεις, καθώς δεν μπόρεσε να οικοδομηθεί μια κοινωνική και πολιτική ενότητα της νέας γενιάς που να ασκεί πιέσεις με όρους κινήματος σε κεντρικό πολιτικό επίπεδο. Η δεύτερη σχετίζεται με την υποκειμενική ευθύνη της αριστεράς για την παραπάνω συνθήκη και τη σχέση αριστεράς και νεολαίας σήμερα: στο σημείο αυτό θα πρέπει να πούμε ότι, τόσο για λόγους που αφορούν την πορεία του εγχειρήματος ΣΥΡΙΖΑ όσο και για λόγους ανεξάρτητους από το παραπάνω, οι δεσμοί της επαναστατικής ριζοσπαστικής αριστεράς με τη νεολαία έχουν ατονήσει, γεγονός που αποτυπώνει γλαφυρά το πολιτικό έλλειμμα της δικής μας αριστεράς να διαμορφώσει έναν πολιτικό λόγο, μια βεντάλια πολιτικών πρακτικών και μια πολιτική φυσιογνωμία που να επικοινωνεί με τις σύγχρονες αναπαραστάσεις, τις προσλαμβάνουσες, τα άγχη και τις ανάγκες της νέας γενιάς.

Υπό αυτή την έννοια, κάθε σοβαρή συζήτηση σε σχέση με τη νεολαία οφείλει να ξεκινά από τη θέση αυτού του προβλήματος και την αναζήτηση τρόπων επίλυσης ή άμβλυνσής του. Με λίγα λόγια, του προβλήματος ότι η νεολαία δείχνει να αποστρέφεται την πολιτική εν γένει αλλά και την αριστερή πολιτική και την κινηματική δράση ειδικότερα.

Προς αποφυγή παρανόησης: θα ήταν λάθος να αντιμετωπίσουμε τη νέα γενιά ως μια γενικά συντηρητικοποιημένη γενιά ανθρώπων. Συγκεκριμένα, οι αγώνες και οι συγκρούσεις του προηγούμενου διαστήματος, από τον Δεκέμβρη του 2008 μέχρι και τις μεγάλες απεργίες και τους αγώνες του 2010-2015 ριζοσπαστικοποίησαν σημαντικό κομμάτι των νέων ανθρώπων, η γενική πολιτική τοποθέτηση σεβαστού τμήματος της νέας γενιάς επικοινώνησε με μια αριστερή αφήγηση ειδικά την περίοδο της ανόδου του ΣΥΡΙΖΑ κ.λπ. Ωστόσο, αυτό που παρατηρείται είναι ότι ούτε το προηγούμενο διάστημα ούτε, πολλώ δε μάλλον, σήμερα κατάφερε ο κοινωνικός ριζοσπαστισμός της νέας γενιάς να βρει κανάλια έκφρασης μέσα από την πολιτική αριστερά και το νεολαιίστικο κομμάτι της.

Η αναγκαιότητα ενιαίας απεύθυνσης στη «νεολαία» και τη νέα γενιά δεν είναι κάποιο πρόσφατο εφεύρημα. Έχει να κάνει με ορισμένες ειδικές παραμέτρους που διαμορφώνουν μια οιονεί «κοινότητα» ανάμεσα στους νέους ανθρώπους από τα μαθητικά χρόνια έως τα πρώτα χρόνια της ένταξης στην αγορά εργασίας.  

Στοιχεία τα οποία συγκροτούν τη δυνατότητα ενιαίας έκφρασης της νεολαίας ως κοινωνικής κατηγορίας είναι η πλατιά συνύπαρξη εντός μηχανισμών αναπαραγωγής (σχολείο, πανεπιστήμιο, στρατός), η διαμόρφωση κοινότητας διεκδικήσεων εντός αυτών σε επίπεδο υλικών συμφερόντων και αντίστασης στην εκάστοτε ασκούμενη πειθαρχική εξουσία, η οικονομική και ψυχολογική εξάρτηση από τον γονεϊκό δεσμό και την οικογενειακή στέγη, καθώς και το στάδιο της «γκρίζας ζώνης» (πρακτική, μαθητεία, επισφαλής εργασία, ημιεργασία κ.λπ.).

Στο πλαίσιο αυτό, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε και το εκάστοτε τεχνολογικό και πολιτιστικό περιβάλλον κάθε εποχής ως συγκροτητικό στοιχείο μιας λεγόμενης «γενιάς» ανθρώπων από ιδεολογική - πολιτιστική άποψη. Υπό αυτήν την έννοια, η «νέα γενιά» αποτελεί και μια πλατιά και αντιφατική κατηγορία ανθρώπων που φέρει μια αισθητική προσέγγιση, μια τεχνολογική παιδεία και μια πολιτιστική αναφορά (ή ένα πλέγμα όλων των παραπάνω) αρκετά διαφορετική από αυτή της προηγούμενης γενιάς, γεγονός που οφείλεται στα τεχνολογικά προχωρήματα και την εκάστοτε ηγεμονία στη σφαίρα της μαζικής κουλτούρας, παράγοντες που με τη σειρά τους είναι συνυφασμένοι τόσο με τα επίπεδα καπιταλιστικής ανάπτυξης σε εγχώριο επίπεδο όσο και με το επίπεδο των ταξικών συγκρούσεων.

Τα παραπάνω στοιχεία συνθέτουν το πεδίο της κοινότητας εντός της νεολαίας, μέσα στο οποίο οφείλει να οριστεί μια ριζοσπαστική παρέμβαση. Είναι την ίδια στιγμή ορισμένα στοιχεία που μπορούν να προσδιορίσουν με έναν γενικό και πάγιο τρόπο τη νεολαία εντός του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν και συγκυριακές τάσεις που να κλονίζουν αυτή την σταθερότητα.

Η νεολαία σήμερα

Η επίταση της στρατηγικής της εσωτερικής υποτίμησης μέσω της επίθεσης στα εργασιακά δικαιώματα και της γενικότερης απορρύθμισης των εργασιακών σχέσεων, της ελαστικοποίησης της εργασίας, της μείωσης των αποδοχών και της αύξησης της ανεργίας διαμορφώνει ένα σκηνικό που χαρακτηρίζεται από τα εξής σε σχέση με την εργασιακή καθημερινότητα των νέων:

• Συμπιεσμένες αποδοχές, καθηλωμένες είτε στο πλαίσιο των κατώτατων νόμιμων αποδοχών για την πλήρη απασχόληση, δηλαδή σε καθαρό μισθό λίγο πάνω από τα 400 ευρώ, είτε πολύ πιο κάτω λόγω μερικής απασχόλησης ή εκ περιτροπής εργασίας.

• Μείωση του πραγματικού εισοδήματος, μέσω της αύξησης του κόστους διαβίωσης, μόρφωσης και ψυχαγωγίας και συνεπώς του μισθού ως μονάδας αγοραστικής δύναμης.

• Διεύρυνση και επέκταση μορφών μερικής απασχόλησης ή εκ περιτροπής εργασίας σε μια σταθερή πλέον αναλογία 60-40 ως προς την πλήρη απασχόληση σε επίπεδο νέων προσλήψεων το τελευταίο εξάμηνο.

• Αύξηση της ετεροαπασχόλησης (απασχόληση σε άλλο αντικείμενο από τις σπουδές) λόγω της μειωμένης απορροφησιμότητας ιδίως του υψηλά καταρτισμένου δυναμικού.

• Ανεργία σε ένα σταθερό επίπεδο άνω του 50% στους νέους.

• Μετανάστευση κυρίως του δυναμικού που προέρχεται από την ανώτατη εκπαίδευση.

• Διάχυση διαφόρων μορφών απλήρωτης ή υποαμειβόμενης εργασίας υπό τη μορφή των «πρακτικών», της μαθητείας, των δοκιμαστικών κ.λπ.

Την ίδια στιγμή, η οικονομική ανεξαρτησία από την οικογένεια, η αυτοδύναμη κάλυψη των εξόδων διαβίωσης και η εργασιακή - επαγγελματική σταθερότητα και αποκατάσταση είναι στοιχεία που στο φόντο της μνημονιακής πολιτικής παρεκτείνονται όλο και πιο μακριά από την ηλικία των 30 ετών, γεγονός που μαζί με το νεαρό της ηλικίας είναι καθοριστικό για τον προσδιορισμό της κοινωνικής κατηγορίας της νεολαίας ως εκείνης της εκπαιδευόμενης, υπό ένταξη ή μόλις ενταγμένης με αβέβαιους και ασταθείς όρους στην αγορά εργασίας κοινωνικής κατηγορίας.

Ταυτόχρονα, τόσο η εντατικοποίηση των όρων εργασίας όσο και η αίσθηση πολιτικού αδιεξόδου μέσω της επικυριαρχίας του ΤΙΝΑ σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο συντείνουν στην εξατομίκευση, την απομόνωση, την ιδιώτευση (για τα πιο αγωνιζόμενα ή οργανωμένα κομμάτια), καθώς επίσης και στην τάση πολιτικής και πολιτιστικής απομόρφωσης της νέας γενιάς, τη διάχυση της ναρκοκουλτούρας και τη διοχέτευση του ελεύθερου χρόνου περισσότερο προς την πλευρά της προσωπικής εκτόνωσης παρά της συλλογικοποίησης των ανησυχιών και της προβληματοποίησης της καθημερινότητας, στοιχείων απαραίτητων και για την ανάπτυξη ριζοσπαστικής πολιτικής δράσης.

Η κίνησή μας ειδικότερα στο κομμάτι των νέων εργαζομένων

Είναι σημαντικό να καταφέρουμε να συμβάλουμε στην οικοδόμηση μιας αφήγησης απέναντι στην παραπάνω πραγματικότητα που επιβάλλει η επίθεση των δυνάμεων του κεφαλαίου τόσο στην εργασιακή όσο και στην ευρύτερη καθημερινότητα της νέας γενιάς.

Ως προς τα εργασιακά, χρειάζεται να συμβάλουμε σε μια κίνηση με τις εξής κατευθύνσεις:

• Σύνδεση της πάλης για τα εργασιακά με μια αντιΕΕ, αντιμνημονιακή, αντικυβερνητική πολιτική αφήγηση: Η έξοδος από το ευρώ και την Ε.Ε. είναι αναγκαίο βήμα για την ακύρωση των μνημονίων και την επαναφορά βασικών εργασιακών δικαιωμάτων. Την ίδια στιγμή, η υλοποίηση ενός προγράμματος εξόδου πάει χέρι χέρι με μια αντεπίθεση των δυνάμεων της εργασίας στους χώρους δουλειάς που θα αφορά όχι απλώς μια μισθολογική βελτίωση αλλά τη συνολική αναδιάταξη των συσχετισμών δύναμης.

• Χαρτογράφηση χώρων, καταστάσεων και δυνάμεων σε επίπεδο νέων εργαζομένων: Με βάση μια πρόχειρη εκτίμηση, άποψή μας είναι ότι οι χώροι οι οποίοι πρέπει και μπορούν να ιεραρχηθούν ως εργασιακοί τομείς που απασχολούν αθρόα νέους εργαζόμενους με επισφαλείς όρους εργασίας είναι ο κλάδος του επισιτισμού, ο κλάδος του λιανικού εμπορίου καθώς και ο κλάδος των τηλεπικοινωνιών και της πληροφορικής (με πιο ακραίο παράδειγμα τα call center). Οφείλουμε να έχουμε στον νου μας ότι στους χώρους αυτούς, όπως και σε πολλούς άλλους, παρεμβαίνουν σχήματα και σωματεία, όπως π.χ. η Λάντζα και το Σωματείο Σερβιτόρων Μαγείρων στον επισιτισμό, και το Radical IT και διάφορα σωματεία, επιχειρησιακά συνήθως, στις τηλεπικοινωνίες. Επίσης, ο χώρος των μεταπτυχιακών φοιτητών καθώς και των υποψήφιων διδακτόρων κυρίως σε ερευνητικά προγράμματα αποτελεί ειδικά τα τελευταία χρόνια πεδίο δοκιμής διαφόρων εργασιακών πειραμάτων με βασικό στοιχείο την απλήρωτη εργασία εν αναμονή μιας επαγγελματικής αποκατάστασης, την ίδια στιγμή που συσσωρεύει ένα κρίσιμο δυναμικό νέου κόσμου, δίνοντας ενδεχομένως τη δυνατότητα να παρθούν πρωτοβουλίες συσπείρωσης και διεκδίκησης από την πλευρά των νέων επιστημόνων και ερευνητών. Αντίστοιχη συσπείρωση κόσμου, νέων επιστημόνων, κατά βάση από τον χώρο των ανθρωπιστικών σπουδών, μπορεί να βρει κανείς να εργάζεται υπό πολύ ασταθείς και επισφαλείς συνθήκες εργασίας στον αναπτυσσόμενο τομέα των διαφόρων ΜΚΟ στο φόντο της προσφυγικής κρίσης.

• Συμβολή σε μια πλατιά πρωτοβουλία συνδικαλιστικών φορέων και σχημάτων ενάντια στις επικείμενες αλλαγές στα εργασιακά και τον συνδικαλιστικό νόμο.

• Διαμόρφωση ενός πιο συνολικού πλαισίου θέσεων για την εργαζόμενη νέα γενιά, το οποίο δεν θα σταματά στην εναντίωση στα νέα μέτρα. Βασικά στοιχεία ενός τέτοιου πλαισίου θέσεων θα μπορούσαν να είναι:

              – η επιστροφή του κατώτατου μισθού σε επίπεδα προ μνημονίων – κατώτατος μισθός με βάση τις

               – σύγχρονες ανάγκες και τα έξοδα διαβίωσης, μόρφωσης και διασκέδασης, χωρίς ηλικιακή διάκριση ή διάκριση προϋπηρεσίας·

               – αύξηση του αφορολόγητου ορίου – προστασία των νέων και του χαμηλού εισοδήματος·

               – ουσιαστικές ασφαλιστικές ελαφρύνσεις για τους νέους εργαζομένους - επαγγελματίες·

               – κατάργηση μορφών ευέλικτης εργασίας και ψευτοαπασχόλησης, αυξημένη προστασία της προσωρινής εργασίας·

               – ποινική ευθύνη των εργοδοτών σε περίπτωση απλήρωτης εργασίας υπό οποιαδήποτε συνθήκη, καμία εργασία χωρίς μισθό, όχι σε απλήρωτες μαθητείες, πρακτικές, ασκήσεις, δοκιμαστικά κ.λπ.·

               – πλήρης αναγνώριση και προστασία όλων των μορφών υποκρυπτόμενης εξαρτημένης εργασίας (βλ. μπλοκάκια κ.λπ.) στον χώρο της αυτοαπασχόλησης·

               – η ένταξη εργαζομένων με μη τυπικές σχέσεις εργασίας σε σωματεία και συνδικάτα.

Η ανάγκη για μια πιο μόνιμη κοινωνική και πολιτική πρωτοβουλία στον χώρο της νεολαίας

Υπάρχει ένα βασικό έλλειμμα, κατά την άποψη μας, στον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουμε μια ριζοσπαστική παρέμβαση στη νεολαία. Και αυτό έχει να κάνει με τη διάσταση και την αποξένωση που χαρακτηρίζει συνολικά τον πολιτικό λόγο, την πρακτική, τον τρόπο συνολικά με τον οποίο τουλάχιστον τις περισσότερες φορές επιλέγει η αριστερά να κάνει πολιτική και να απευθύνεται στον κόσμο. Το στοίχημα λοιπόν είναι αν μπορούμε έστω και λίγο να κάνουμε ξανά την πολιτική θελκτικό πεδίο γι’ αυτούς που θέλουμε να κινητοποιήσουμε, κτήμα τους, γνώριμη γλώσσα και οικεία κατάσταση, την ίδια στιγμή που αναγνωρίζουμε ότι πρέπει να σταθούμε από αριστερή ριζοσπαστική και κινηματική μεριά στα μεγάλα μέτωπα συγκρούσεων της γενιάς μας.

Επομένως, μια τέτοια κοινωνική και πολιτική πρωτοβουλία δεν θα έπρεπε να θεωρηθεί ούτε απλώς ένας μασκαρεμένος τρόπος μαζικής πολιτικής, ούτε απλώς ένα όχημα ακτιβισμών, ούτε μια συνδικαλιστική υποβοήθηση, ούτε μια υπερβατική φυγή από το κίνημα. Με ακρίβεια και σαφήνεια οφείλουμε να περιγράψουμε ότι επιθυμούμε μια κοινωνική και πολιτική πρωτοβουλία που θα αναμετριέται με τον πολιτικό ακτιβισμό, την υποδαύλιση της κοινωνικής αντίστασης, την κατάληψη χώρου στη δημόσια σφαίρα, τη δουλειά καμπάνιας πάνω σε ζητήματα που αφορούν την οικονομική, την κοινωνική και την προσωπική - ψυχολογική ασφυξία της νέας γενιάς, την ίδια στιγμή που θα χαρακτηρίζεται από μια έμφαση στο σημείο όπου οι συγκρούσεις της καθημερινότητας εφάπτονται με την εργασιακή πραγματικότητα.

Είναι πολύ σημαντικό να αντιληφθούμε μια τέτοια πρωτοβουλία ως ένα ζωντανό και ενεργό πεδίο μέσα στο οποίο μπορούμε πραγματικά να πειραματιστούμε με έναν πολιτικό λόγο και έναν πολιτικό «τρόπο» οργάνωσης και απεύθυνσης ο οποίος να υπερβαίνει τις αγκυλώσεις ενός κλασικού «προκατασκευασμένου» αριστερού λόγου, που ακόμα και με τις καλύτερες προθέσεις δείχνει να μην μπορεί να αγγίξει τη σημερινή νεολαία. Το πάντρεμα της αντικαπιταλιστικής πολιτικής με τη μαζική κουλτούρα, της αντικαπιταλιστικής κριτικής στην κοινωνία και στην εργασία με εικόνες από την καθημερινότητα, με απλά καθημερινά βιώματα, με απλό καθημερινό λόγο, με την αισθητική των σημερινών 20άρηδων και 30άρηδων είναι ένα πολύ μεγάλο στοίχημα, στο οποίο ελάχιστα τα έχει καταφέρει μέχρι σήμερα η αριστερά. Αυτό δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι μια ψευδεπίγραφη, εύκολη ή ανειλικρινής στροφή προς μια φαντασιακή «λαϊκότητα» ή «μαζικότητα», αλλά ενέχει τη συνεχή προσπάθεια και τον συνεχή πειραματισμό για μια πολιτική πρακτική που να είναι αξεδιάλυτη από τα σύγχρονα βιώματα, τις εμπειρίες, τις ανάγκες, τις επιθυμίες, τις αισθητικές και πολιτιστικές προσλαμβάνουσες των νέων ανθρώπων σήμερα.

Καλούμαστε να συμβάλουμε – όχι να συσσωρεύσουμε

Κρίσιμο είναι για τη λειτουργία του τμήματος να μπορέσει να συντονίσει τη συζήτηση και την εμβάθυνση γύρω από μια σύγχρονη ανάλυση της κατάστασης στους νέους/ες, από πεδία πιο γνώριμα, όπως οι φοιτητικοί χώροι, μέχρι πιο ανεξερεύνητα και χαώδη, όπως ο στρατός, η επισφαλής εργασία και η ανεργία. Εξίσου κρίσιμη ωστόσο είναι κατά τη γνώμη μας η επίγνωση ότι αυτό που προέχει είναι μια εκ βάθρων ανασυγκρότηση των κοινωνικών δυνάμεων, της εμπιστοσύνης στο κίνημα, τον αγώνα, τη συλλογικότητα, στην κοινωνική χρησιμότητα μιας επαναστατικής αριστεράς.

Χρειάζεται, επομένως, με άξονα αυτό να σχεδιάσουμε μια παρέμβαση όχι με βασικό άγχος τη δική μας πολιτική αναγνωρισιμότητα αλλά το σπάσιμο της αδράνειας, την ώσμωση των νέων με την πολιτική και το κίνημα, την ιδεολογική και πολιτική μάχη στον χώρο της νεολαίας από αντικαπιταλιστική, αριστερή και επαναστατική πλευρά, με βαθιά συνείδηση ότι το μέλλον ανήκει σε αυτούς που αντέχουν να παλέψουν γι’ αυτό.

*Το άρθρο αποτελεί επεξεργασμένη μορφή του κειμένου συμβολής των νέων της Αριστερής Ανασύνθεσης στη διαδικασία συγκρότησης του Τμήματος Νεολαίας της ΛΑΕ.