Αδιανόητο μέχρι χθες, το ενδεχόμενο χρεοκοπίας της μόνης υπερδύναμης τέθηκε στην ημερήσια διάταξη, υποχρεώνοντας το Κογκρέσο να επιβάλει έκτακτη νομοθεσία για την αντιμετώπιση του δημοσιονομικού προβλήματος ως κατεπείγοντος ζητήματος εθνικής ασφαλείας.

Όταν αυτό το χειρόγραφο κατευθυνόταν προς το τυπογραφείο, δεν είχαν ανοίξει ακόμη οι κάλπες των αμερικανικών, προεδρικών εκλογών. Ωστόσο, ο προεκλογικός μαραθώνιος των δύο υποψηφίων ανέδειξε με αρκετή σαφήνεια τα χαρακτηριστικά μιας αντιπαράθεσης ασυνήθιστα πολωτικής για τα αμερικανικά δεδομένα, η οποία επρόκειτο να κριθεί κατά κύριο λόγο στα ζητήματα οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής. Το πεδίο της αντιπαράθεσης καθόριζαν, όπως συμβαίνει πάντα, τα αναπόδραστα διλήμματα της αντικειμενικής πραγματικότητας. Με πολιτικές ενεργητικής παρέμβασης του κράτους, στη γραμμή ενός ήπιου κεϊνσιανισμού, ο Μπαράκ Ομπάμα πιστώθηκε τη χαλιναγώγηση της κρίσης του χρηματοπιστωτικού τομέα, τη διάσωση της αμερικανικής αυτοκινητοβιομηχανίας και μια ορισμένη εξισορρόπηση των κοινωνικών αντιθέσεων με τη μεταρρύθμιση στο σύστημα υγείας.

Παρόλα αυτά, η ανεργία ελάχιστα υποχώρησε, καθώς η Αμερική έχει προσβληθεί και αυτή από τη χρόνια ασθένεια της «ανάκαμψης χωρίς θέσεις εργασίας» (jobless recovery), που αποκτά διαστάσεις πανδημίας στα βασικά ιμπεριαλιστικά κέντρα. Στο μεταξύ, το τίμημα των αντικυκλικών παρεμβάσεων της κυβέρνησης Ομπάμα ήταν η εκτόξευση του δημόσιου χρέους και του δημοσιονομικού ελλείμματος σε αστρονομικά ύψη (104% και 10% του ΑΕΠ αντίστοιχα), χωρίς προηγούμενο από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Αδιανόητο μέχρι χθες, το ενδεχόμενο χρεοκοπίας της μόνης υπερδύναμης τέθηκε στην ημερήσια διάταξη, υποχρεώνοντας το Κογκρέσο να επιβάλει έκτακτη νομοθεσία για την αντιμετώπιση του δημοσιονομικού προβλήματος ως κατεπείγοντος ζητήματος εθνικής ασφαλείας.

Η στιγμή της αλήθειας θα έρθει στο τέλος του 2012, όταν, βάσει αυτής της νομοθεσίας, η κυβέρνηση θα πρέπει να αποφασίσει τα συγκεκριμένα μέτρα έκτακτης ανάγκης στο πεδίο των φόρων και των δημόσιων δαπανών. Τα οικονομικά διακυβεύματα είναι τεράστια και όλες οι κοινωνικές τάξεις, όπως και οι διαφορετικές μερίδες του κεφαλαίου, έχουν πάρει θέση μάχης. Ίσως να ήταν εν όψει αυτής της σύγκρουσης που ορισμένα οικονομικά κέντρα αποφάσισαν να «κοντύνουν» τον Ομπάμα στην τελική ευθεία της αναμέτρησης (αυτά περί της υποτιθέμενης καταλυτικής επίδρασης ενός ντιμπέιτ είναι παραμύθια για τους αφελείς), ώστε να τον έχουν στο χέρι την επομένη των εκλογών. Αλλά αυτό μένει να αποδειχθεί. Σε κάθε περίπτωση, ο δημοσιονομικός εκτροχιασμός της Αμερικής θέτει σκληρούς περιορισμούς στο ρόλο της ως μοναδικής, παγκόσμιας υπερδύναμης. Η προκάτοχός της, Βρετανική Αυτοκρατορία, ήταν ο μεγαλύτερος παγκόσμιος πιστωτής. Η σημερινή Αμερική είναι ο μεγαλύτερος παγκόσμιος οφειλέτης, με το 50% του χρέους της να βρίσκεται στα χέρια ξένων δυνάμεων, κυρίως της Κίνας, που αντιπροσωπεύει τον υπ’ αριθμόν ένα υποψήφιο ανταγωνιστή της, και της Ιαπωνίας. Κατά κάποιο τρόπο, η σύγχρονη Αμερική ενσαρκώνει το πρότυπο του «ιμπεριαλιστικού ξεχειλώματος» (imperial overstrech), δηλαδή της γεωγραφικής και στρατιωτικής επέκτασης πέρα από τις οικονομικές δυνατότητες, το οποίο ο ιστορικός Πολ Κένεντι αναγνωρίζει ως την ανίατη, γεροντική ασθένεια όλων των αυτοκρατοριών από την εποχή της Ρώμης.

Η κατάσταση αυτή δεν προκλήθηκε από την κρίση που άρχισε το 2008, ούτε από τους ατελέσφερους τυχοδιωκτισμούς της κυβέρνησης Μπους μετά την 11η Σεπτεμβρίου του 2011, όπως συχνά λέγεται και γράφεται. Αυτοί οι παράγοντες μπορεί να μεγέθυναν το πρόβλημα, αλλά τα συμπτώματα προϋπήρχαν από τα τέλη της δεκαετίας του ’90: κρίση του NASDAQ, δηλαδή του πυρήνα της «Νέας Οικονομίας», απεξάρτηση της Λατινικής Αμερικής (είτε με τη μετριοπαθή γραμμή Λούλα είτε με τη ριζοσπαστική του Τσάβες) από την κηδεμονία των ΗΠΑ, σταδιακή ανόρθωση της Ρωσίας επί Πούτιν, εμφάνιση ενός σκληρού ανταγωνιστή του δολαρίου με την καθιέρωση του ευρώ, ανάδειξη της Κίνας σε μεγάλη παγκόσμια δύναμη. Έγινε φανερό σε όσους ήθελαν να δουν ότι η «στιγμή» της αμερικανικής παντοδυναμίας, προϊόν των εξαιρετικών, προσωρινών συνθηκών αμέσως μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, τερματιζόταν αμετάκλητα. Οι νεοσυντηρητικοί του Μπους δεν θέλησαν να δουν την πραγματικότητα και, όπως όλοι οι δογματικοί, το μόνο που κατάφεραν με τον άμετρο βολονταρισμό τους ήταν να επιταχύνουν αυτό ακριβώς που πάσχιζαν να αποφύγουν.

Ο Μπαράκ Ομπάμα ήρθε στην εξουσία με τη ρητή υπόσχεση να τερματίσει τον πόλεμο στο Ιράκ και την υπόρρητη, αλλά σαφή πρόθεση να διαχειριστεί μια συντεταγμένη αναδίπλωση της αμερικανικής υπερδύναμης στα κυβικά της. Στην τετραετία του, ακολούθησε αυτή τη στρατηγική με συνέπεια και τόλμη. Απέσυρε τις αμερικανικές δυνάμεις από το Ιράκ και αρχίζει ήδη να αποσύρεται και από το Αφγανιστάν, ενώ δεν δίστασε να αποσύρει την αμερικανική υποστήριξη στα απολυταρχικά, κοσμικά καθεστώτα του αραβικού κόσμου και να καβαλήσει το άλογο του μετριοπαθούς Ισλάμ μετά την εκδήλωση της δεύτερης «Αραβικής Αφύπνισης». Ωστόσο, ο προσωρινός απολογισμός (γιατί τίποτα δεν έχει κριθεί και η κατάσταση στην ευρύτερη Μέση Ανατολή είναι εξαιρετικά ευμετάβλητη) δεν είναι και τόσο ευνοϊκός για τα αμερικανικά συμφέροντα. Το χαοτικό και εύθραυστο Ιράκ που άφησε πίσω του ο αμερικανικός στρατός βρίσκεται πιο κοντά στο Ιράν και τη Συρία του Άσαντ παρά στην Αμερική και τη σουνιτική, συριακή αντιπολίτευση. Στο Αφγανιστάν, οι στρατιώτες που εκπαίδευσαν και μισθοδοτούν οι Αμερικανοί σκοτώνουν Αμερικανούς, όπως συνέβη με τον ινδικό στρατό των σεπόι που είχαν φτιάξει οι Άγγλοι τον 19ο αιώνα, από τον οποίο ξεκίνησε η πρώτη, μεγάλη ινδική εξέγερση. Η Ρωσία του Πούτιν σταδιακά ανασυγκροτεί την παραδοσιακή σφαίρα επιρροής της στο «εγγύς εξωτερικό», με την Ουκρανία και τη Γεωργία, πρότυπα «έγχρωμων επαναστάσεων» με τη σφραγίδα της CIA και του ιδρύματος Σόρος να έχουν ήδη αντικαταστήσει τους φιλοαμερικανούς ολιγάρχες με φιλορώσους ολιγάρχες στην πρωθυπουργία.

Φυσικά, η Αμερική παραμένει μακράν η ισχυρότερη διεθνής δύναμη, η μόνη πραγματικά παγκόσμια υπερδύναμη της εποχής μας – κι αν η Ρωσία δεν είχε κρατήσει με νύχια και με δόντια την πυρηνική ισοδυναμία της, τα πράγματα θα ήταν πολύ διαφορετικά. Επιπλέον, ισχύει πάντα αυτό που μας είπε προ ετών ο Νόαμ Τσόμσκι, ότι «η τίγρη είναι επικίνδυνη, αλλά η πληγωμένη τίγρη είναι τρομερή. Κι η σημερινή Αμερική είναι μια πληγωμένη τίγρη». Ο Μιτ Ρόμνεϊ έχει ήδη καταστήσει σαφή την πρόθεσή του να επιστρέψει σε μια πιο σκληρή εξωτερική πολιτική, ιδιαίτερα απέναντι στη Ρωσία και το Ιράν, ενώ στο επιτελείο του δίνουν αγώνα για να επικρατήσουν οι πραγματιστές της εποχής πατρός Μπους και οι νεοσυντηρητικοί του γιου του. Αλλά και στην περίπτωση επανεκλογής του Ομπάμα τίποτα δεν μπορεί να αποκλειστεί, ιδιαίτερα αναφορικά με το Ιράν, όπου το ενδεχόμενο πολεμικής εμπλοκής παραμένει ανοιχτό και το Ισραήλ τρέμει μπροστά στο ενδεχόμενο να χάσει το πυρηνικό μονοπώλιο στη Μέση Ανατολή. Οι Κινέζοι, όταν ήθελαν να καταραστούν κάποιον, του εύχονταν «να ζήσει σε ενδιαφέροντες καιρούς», υπονοώντας ότι οι καιροί γίνονται ενδιαφέροντες όταν συνοδεύονται από πολέμους, στάσεις, καταστροφές και κάθε είδους αναστατώσεις. Ο πρόεδρος που θα εκλεγεί στις αμερικανικές εκλογές της 6ης Νοεμβρίου είναι πολύ πιθανό να ζήσει ενδιαφέροντες καιρούς.

Δημοσιεύτηκε στο Περιοδικό Εκτός Γραμμής, Τεύχος 31 / Νοέμβριος 2012