Η περίοδος που διανύουμε έχει χαρακτηριστεί από πάρα πολλούς αναλυτές και διανοούμενους ως μια ιστορική εποχή. Και μπορούμε να πούμε ότι κάτι τέτοιο ισχύει, αν παραδεχτούμε ότι βρισκόμαστε σε ένα διάστημα όπου οι επιχειρούμενες από την κυβέρνηση, την ΕΕ και το ΔΝΤ αλλαγές, θα κρίνουν το μέλλον της ελληνικής κοινωνίας για τα επόμενα πολλά χρόνια. Οι αλλαγές σε όλη την Ευρώπη, με χαρακτηριστική την είσοδο της Ιρλανδίας στη σφαίρα του ΔΝΤ, αλλά και η κλιμάκωση της επίθεσης στα εργαζόμενα στρώματα στην Ελλάδα, δείχνουν σαφώς την επιθετική στάση που θα ακολουθήσουν οι δυνάμεις του κεφαλαίου σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής παραγωγής και αναπαραγωγής. Η είσοδος της χώρας σε μια διαρκή κατάσταση οικονομικής ύφεσης σε συνάρθρωση με την αδυναμία των αστικών επιτελείων να εκπονήσουν ένα εναλλακτικό σχέδιο καπιταλιστικής συσσώρευσης, ανάπτυξης και κερδοφορίας ενεργοποιούν το αυθόρμητο ταξικό ένστικτο της ελληνικής αστικής τάξης. Έτσι, ξεκινά η προσπάθεια να βαθύνουν οι όροι καπιταλιστικής εκμετάλλευσης της ζωντανής εργασίας. Η στρατηγική επιθετικότητα του κεφαλαίου σήμερα συμπυκνώνεται στην προσπάθεια για ριζική αναδιανομή του κοινωνικά παραγόμενου πλούτου εις βάρος των εργαζομένων, στην προσπάθεια για πλήρη απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων και στην επιχείρηση πλήρους διάλυσης και αντιδραστικής αναδιάρθρωσης του δημόσιου τομέα.

Με αυτήν την έννοια, μετά τις πρώτες δραστικές μειώσεις που βίωσαν τα εργατικά εισοδήματα τους προηγούμενους μήνες, μπαίνουμε σε μια περίοδο όπου βασικός στόχος είναι η δημιουργία ενός νέου προφίλ συλλογικού εργαζόμενου, ακριβώς έτσι όπως αυτός πρέπει να είναι στην περίοδο της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης. Αυτό προφανώς, πέρα από τις αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις, θα σημάνει και μια άνευ προηγουμένου επίθεση στο δημόσιο πανεπιστήμιο τόσο σε ό,τι έχει να κάνει με τη δομή και λειτουργία του, όσο και σε ό,τι αναφέρεται στα χαρακτηριστικά των αποφοίτων που αυτό παράγει.

Εκπαίδευση και οικονομική κρίση

Βασικός στόχος των αστικών δυνάμεων, σήμερα, είναι η προσπάθεια πλήρους αναδιάρθρωσης των χαρακτηριστικών και των δεξιοτήτων του συλλογικού εργαζόμενου, έτσι ώστε αυτός να ανταποκρίνεται στο νέο καθεστώς σκληρότερης εκμετάλλευσης. Το καθεστώς αυτό είναι αναγκαίο προκειμένου οι δείκτες κερδοφορίας των επιχειρήσεων να συνεχίσουν να δείχνουν ανοδική τροχιά. Αυτό σημαίνει ότι ο νέος εργαζόμενος θα πρέπει να μπορεί να είναι τόσο ειδικευμένος όσο και κινητικός εντός της παραγωγής. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να είναι άμεσα παραγωγικός, αλλά παράλληλα φθηνός και ευέλικτος. Τελικά, θα πρέπει να είναι πειθήνιος και χωρίς καμία εικόνα συλλογικών αναπαραστάσεων.

Για να καταστεί αυτό εφικτό όλες οι πρόσφατα επιχειρούμενες αλλαγές έχουν στόχους: το τσάκισμα των επαγγελματικών δικαιωμάτων και των πτυχίων στην κατεύθυνση πλήρους απαξίωσης της εργασιακής προοπτικής των αποφοίτων· τη διεύρυνση της αγοραίας αντίληψης στο εσωτερικό του πανεπιστημίου και την προσπάθεια για ακόμα πιο άμεση σύνδεση όλων των λειτουργιών της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με τις ανάγκες της αγοράς· τη διαρκή υποβάθμιση του δημόσιου και δωρεάν χαρακτήρα της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης με σκοπό τη μετακύληση του κόστους εκπαίδευσης στις πλάτες των ίδιων των φοιτητών· την προσπάθεια διαμόρφωσης ενός πιο αυταρχικού πλαισίου λειτουργίας των ΑΕΙ και ΤΕΙ· την εντατικοποίηση των ρυθμών σπουδών στην προοπτική πειθάρχησης του φοιτητικού σώματος.

Τα σχέδια του υπουργείου Παιδείας

Αιχμή του δόρατος αυτής της προσπάθειας αποτελούν οι πρόσφατες εξαγγελίες της υπουργού Παιδείας Άννας Διαμαντοπούλου. Το σχέδιο διαβούλευσης που έχει δοθεί στη δημοσιότητα προβλέπει μια σειρά αλλαγές.

Αρχικά, μιλάει για την κατάργηση των πτυχίων και την αντικατάστασή τους από τον ατομικό φάκελο προσόντων, δηλαδή, από ένα δια βίου βιογραφικό όπου οι απόφοιτοι θα συμπληρώνουν πιστωτικές μονάδες ως πιστοποιητικά γνώσεων και δεξιοτήτων. Είναι προφανές ότι μια τέτοια κίνηση καταργεί την έννοια της συλλογικής κατοχύρωσης που συνεπάγεται η ύπαρξη των πτυχίων, και ανοίγει το δρόμο για τα ατομικά προγράμματα σπουδών, σε αντιστοιχία με τις ατομικές –και όχι συλλογικές– συμβάσεις εργασίας που προωθούνται αυτό το διάστημα.

Επόμενο σημείο είναι η γενίκευση των ιδιωτικοοικονομικών, ανταποδοτικών και επιχειρηματικών κριτηρίων στη λειτουργία των πανεπιστημίων. Χαρακτηριστικό αυτής της προσπάθειας είναι αφενός η σύνδεση της χρηματοδότησης των πανεπιστημίων με τις διαδικασίες της αξιολόγησης όλων των ακαδημαϊκών λειτουργιών τους, αφετέρου η πρόβλεψη για χρηματοδότηση μεμονωμένων γνωστικών αντικειμένων και θέσεων καθηγητών από ιδιώτες. Κάπως έτσι, το πανεπιστήμιο σε όλη τη λειτουργία του επιχειρείται να καταστεί πλήρως υπόλογο στις ανάγκες του κεφαλαίου και των «δυνάμεων» της αγοράς.

Επίσης, στα πλαίσια της σκληρής δημοσιονομικής λιτότητας που έχει επιβληθεί μέσω του Μνημονίου, συρρικνώνεται ο δημόσιος και δωρεάν χαρακτήρας του πανεπιστημίου. Με αυτόν τον τρόπο και με μια σειρά μέτρα που υπάρχουν στο σχέδιο διαβούλευσης γίνεται προσπάθεια να συρρικνωθεί το κόστος αναπαραγωγής. Δεν είναι τυχαίο ότι ενώ η χρηματοδότηση των πανεπιστημίων σημειώνει limit down αγγίζοντας το 2,7% επί του ΑΕΠ, την ίδια στιγμή προβλέπονται μέτρα όπως το κουπόνι φοιτητή που θα καλύπτει ένα μόνο κομμάτι των φοιτητικών παροχών, αλλά και η απευθείας άντληση κονδυλίων από των ιδιωτικό, και όχι από το δημόσιο, τομέα.

Σα να μην έφταναν όλα αυτά, αναδιαρθρώνουν πλήρως και τις σχέσεις εξουσίας εντός του πανεπιστημίου επιβάλλοντας ένα πολύ πιο αυταρχικό και ανελαστικό πλαίσιο λειτουργίας. Έτσι τα όργανα συνδιοίκησης εκφυλίζονται περιοριζόμενα στη συζήτηση περί ακαδημαϊκών ζητημάτων, ενώ το ρόλο του στρατηγικού-οικονομικού σχεδιασμού των πανεπιστημίων αναλαμβάνει το Συμβούλιο Διοίκησης (κατά τα αγγλικά πρότυπα των Boards of Trustees). Συμβούλια, δηλαδή, τα οποία περιλαμβάνουν και εξωπανεπιστημιακές «προσωπικότητες» καταστρατηγώντας κάθε ιστορικό κεκτημένο αυτοδιοίκητου των πανεπιστημίων και τα οποία θα έχουν υπερεξουσίες που θα φτάνουν μέχρι και την παύση καθηκόντων των πρυτάνεων. Όλα αυτά πλαισιώνονται από τη ριζική μείωση της φοιτητικής συμμετοχής στα όργανα συνδιοίκησης, αλλά και το διορισμό managers που θα εποπτεύουν την τήρηση του οικονομικού σχεδιασμού των ΑΕΙ και ΤΕΙ. Τα πιο πάνω στοχεύουν αφενός στον πιο ασφυκτικό κρατικό έλεγχο στο σχεδιασμό των πανεπιστημίων και αφετέρου στη θωράκιση των διοικητικών τους λειτουργιών από τις φωνές αμφισβήτησης και αντίστασης, που πρεσβεύουν οι Φοιτητικοί Σύλλογοι και οι Γενικές τους Συνελεύσεις, καθώς και από εκείνο το ανυπότακτο κομμάτι των μελών ΔΕΠ που αρνείται να συμβιβαστεί με τις προσπάθειες διάλυσης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Τέλος, εισέρχονται διατάξεις που στοχεύουν στην εντατικοποίηση των ρυθμών σπουδών και την πειθάρχηση του φοιτητικού σώματος. Έννοιες που καταστρατηγούν κάθε έννοια ακαδημαϊκής παρακολούθησης, όπως τα προαπαιτούμενα μαθήματα, τα παρουσιολόγια και η συρρίκνωση των εξεταστικών περιόδων έρχονται ξανά στο προσκήνιο θυμίζοντας τις πιο μαύρες σελίδες των ελληνικών πανεπιστημίων της περιόδου της δεκαετίας του ’60.

Ο «Καλλικράτης» της εκπαίδευσης

Όλο αυτό το περίφημο σχέδιο «μεταρρύθμισης» της ελληνικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης συμπληρώνεται από την προσπάθεια πλήρους αλλαγής της γεωγραφίας του ελληνικού πανεπιστημίου. Ο «Καλλικράτης» για την εκπαίδευση προβλέπει την κατάργηση μιας σειράς τμημάτων, τη συγχώνευση πολλών άλλων και την αλλαγή του τρόπου εισαγωγής στο πανεπιστήμιο. Όπως επιτάσσουν οι νέες εξαγγελίες του υπουργείου Παιδείας, η βασική ακαδημαϊκή μονάδα θα είναι η σχολή και όχι το τμήμα. Με πιο απλά λόγια αυτό σημαίνει ότι οι απόφοιτοι του λυκείου θα μπαίνουν μετά τις πανελλαδικές στην Πολυτεχνική ή Φυσικομαθηματική σχολή, π.χ., και έπειτα από ένα έτος προπαρασκευαστικού χαρακτήρα και επιπλέον εξετάσεις θα εντάσσονται με τη μορφή ροών σε επί μέρους ατομικά προγράμματα σπουδών. Γίνεται, έτσι, σαφές ότι αναβαθμίζονται οι εξεταστικοί και ταξικοί φραγμοί στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και επιχειρείται να συρρικνωθεί ο αριθμός αποφοίτων λυκείου που θα έχουν πρόσβαση σε αυτήν.

Η αναγκαία απάντηση του φοιτητικού κινήματος

Με δυο λόγια, θα λέγαμε ότι η επιχειρούμενη μεταρρύθμιση αποτελεί μια πραγματική τομή ιστορικών διαστάσεων. Και αυτό γιατί οι ροωθούμενες αλλαγές επιχειρούν να ανατρέψουν πλήρως το εκπαιδευτικό υπόδειγμα της χώρας, διαμορφώνοντας μια κατάσταση μερικανοποίησης –ή και κολλεγιοποίησης– του ελληνικού πανεπιστημίου. Το πανεπιστήμιο της οικονομικής κρίσης είναι ένα πανεπιστήμιο το οποίο αφενός ελέγχεται με έναν πολύ πιο ασφυκτικό τρόπο από το κράτος και τους μηχανισμούς του, αφετέρου με πολύ πιο εύκολο τρόπο εξυπηρετεί τα συμφέροντα του ιδιωτικού τομέα.

Με αυτήν την έννοια το νέο νομοσχέδιο που ετοιμάζει η κυβέρνηση πρέπει να αποτελέσει casus beli για το φοιτητικό κίνημα. Στις πλάτες των φοιτητών πέφτει ένα πολύ μεγάλο βάρος και αυτό δεν είναι άλλο από τον αγώνα για την επιβίωση της νέας γενιάς, τον αγώνα για την επιβίωση της δημόσιας και δωρεάν εκπαίδευσης, η μάχη για να αποτελέσουν οι κινητοποιήσεις ενάντια στο νέο νόμο πλαίσιο τη θρυαλλίδα ευρύτερων κοινωνικών συγκρούσεων και εκρήξεων για την οικοδόμηση ευρύτερων ανατροπών.

Με αιτήματα πλατιά σαν ποταμό, που μπορούν να ανασυνθέτουν μια ευρύτερη αγωνιστική ενότητα μέσα στους φοιτητικούς χώρους και συνολικότερα εντός όλης της νεολαίας, αλλά και με αιτήματα μεγάλα σαν βουνό που μπορούν να συγκρούονται με όλο το εύρος της πολιτικής που επιβάλλει τις αντιδραστικές αλλαγές, το επόμενο διάστημα πρέπει να δοθεί σύγκρουση κλίμακας ανάμεσα στη νεολαία και τους σχεδιασμούς του κράτους.

Ας μην ξεχνάμε ότι, ούτως ή άλλως, μια σειρά γιγαντιαία κοινωνικά κινήματα ευρύτερης κοινωνικής αμφισβήτησης, τόσο διεθνώς όσο και στην Ελλάδα, έχουν ξεκινήσει από τον αγώνα των φοιτητών. Από το γαλλικό Μάη του ’68 μέχρι την εξέγερση του πολυτεχνείου το ’73, το φοιτητικό κίνημα έχει αποτελέσει τον πυροκροτητή ολόκληρου του λαϊκού κινήματος.

Όπως λέει και ένα ρητό, «ο αγώνας ενάντια στην εξουσία, είναι αγώνας ενάντια στη λήθη». Εμπνεόμενοι από τους ιστορικούς αγώνες που έχει δώσει η νεολαία στον τόπο μας και με βεβαιότητα ότι το μέλλον ανήκει στους νέους και τον κόσμο της δουλειάς, ας είναι οι επόμενες μέρες, μέρες ανατροπών, όμορφες μέρες. Στη μάχη της γενιάς μας θα βγούμε νικητές.