Στο άκουσμα της ανακοίνωσης της δημιουργίας Ελληνικής Διαστημικής Υπηρεσίας από το Υπουργείο Ψηφιακής Πολιτικής, Τηλεπικοινωνιών και Ενημέρωσης, με νομοσχέδιο που καταθέτει άμεσα στη Βουλή, ξεκίνησε ένα ατελείωτο τρολάρισμα που βασίστηκε στην κριτική της ιεράρχησης της κυβέρνησης αλλά και στο συλλογικό φαντασιακό για τις υπηρεσίες διαστήματος. Με μπόλικη δόση στοιχείων από τις ταινίες επιστημονικής φαντασίας, δημιουργείται μια εικόνα για το τι κάνουν όσοι ασχολούνται με το αντικείμενο, που ξεκινά από την εξερεύνηση του διαστήματος και καταλήγει στους εξωγήινους. Η συγκεκριμένη εικόνα είναι που δημιουργεί την αίσθηση πως συνιστά πολυτέλεια να ξοδεύονται πόροι για τέτοια ζητήματα.

Είναι άραγε οι επενδύσεις σε διαστημική έρευνα και τεχνολογία περιττή πολυτέλεια και αποκλειστικά θέμα γοήτρου; Σε κάποιες περιπτώσεις, ναι. Τέτοιες ήταν π.χ. η περίπτωση της Ινδίας και της αποστολής στον Άρη (Mangalyaan), που αποτέλεσε τη σφραγίδα της εισόδου της στους μεγάλους παίχτες της παγκόσμιας οικονομίας. Αντιστοίχως, η προσγείωση του Rosetta από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος (ESA) στον κομήτη 67p δημιούργησε μια αφήγηση για τους Ευρωπαίους που μπορεί να σταθεί δίπλα στα κατορθώματα του Γκαγκάριν και του Απόλλων 11. Εκείνη ήταν ακριβώς η εποχή που οι εν λόγω έρευνες συνιστούσαν πολυτέλεια και που η κούρσα του διαστήματος μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ πιθανώς να συνέβαλε στον εκτροχιασμό των οικονομικών της ΕΣΣΔ.[1] Αυτό είναι άλλο ένα γεγονός που μπορεί να χρησιμοποιήσει κανείς για να κατηγοριοποιήσει τις σχετικές δαπάνες ως περιττές.

Όμως η σημερινή εικόνα είναι τελείως διαφορετική. Από τους προϋπολογισμούς των υπηρεσιών ένα πολύ μικρό τμήμα χρησιμοποιείται για την «εξερεύνηση του διαστήματος». Αντιθέτως, το κύριο κομμάτι αφορά τους δορυφόρους, που το πλήθος τους αυξάνεται με τρομακτικούς ρυθμούς.[2] Και μπορεί το άκουσμα της λέξης «δορυφόρος» να φέρνει στον νου –δικαιολογημένα– κυρίως θέματα αστυνόμευσης, κατασκοπείας και φυσικά στρατιωτικών εφαρμογών, αλλά η πλειονότητά τους σήμερα χρησιμοποιείται στις τηλεπικοινωνίες, την πλοήγηση (GPS), την πρόγνωση του καιρού, την παρατήρηση του κλίματος, τον έλεγχο της ποιότητας του περιβάλλοντος, καθώς και σε μια σειρά επίγειες εφαρμογές (χρήσεις γης, δασοκάλυψη, γεωργία).  Όλο αυτό το πακέτο εφαρμογών, που χρησιμοποιούνται στην καθημερινότητα πια, δεν μπορεί εύκολα να χαρακτηριστεί «πολυτέλεια».

Επίσης, παρότι είναι μάλλον φανερό πως η κίνηση της κυβέρνησης έχει πρωτίστως εισπρακτικό χαρακτήρα, μια που επιδιώκει να απορροφήσει κοινοτικά κονδύλια, την ίδια στιγμή είναι γνωστό ότι η Ελλάδα από το 2005 συμμετέχει στην ESA και δίνει σημαντικό τμήμα του προϋπολογισμού της για τη λειτουργία της (14,6 εκατ. ευρώ για το 2017, βλ. την εικόνα). Ταυτόχρονα, το επιστημονικό δυναμικό αυτού του κλάδου που δραστηριοποιείται στα ελληνικά ιδρύματα αλλά και εκείνο που έχει μεταναστεύσει είναι πολύ σημαντικό. Βέβαια ο ΣΥΡΙΖΑ, παρόλη τη ρητορεία που είχε υιοθέτησει περί brain drain, την περίοδο 2012-15, δεν φαίνεται να σκοπεύει να κάνει οτιδήποτε, ύστερα από δύο χρόνια στην κυβέρνηση. Και η πραγματικότητα που ζουν όσοι ασχολούνται με αυτά τα αντικείμενα παραμένει: κυνήγι προκηρύξεων ΕΣΠΑ, προσπάθεια για ατομικό λόμπινγκ προς αξιοποίηση της κρατικής δαπάνης μέσω συνεργασιών με το εξωτερικό κ.λπ. Μια αριστερή κυβέρνηση θα όφειλε να έχει καταστρώσει στρατηγικό σχέδιο για την ανάπτυξη της έρευνας, την αξιοποίηση του επιστημονικού δυναμικού και εντός αυτού του σχεδίου να εντάξει τη διαστημική υπηρεσία και τις δράσεις της.

Η συνεισφορά των κρατών στην Ευρωπαϊκή  Υπηρεσία Διαστήματος – ESA κατά απόλυτο μέγεθος και ποσοστό για το 2017 (πηγή)

«Ο οργανισμός δηλαδή επενδύει σε κάθε κράτος μέλος μέσω βιομηχανικών συμβολαίων για διαστημικά προγράμματα ένα ποσό σχεδόν ισοδύναμο με τη συμβολή κάθε χώρας» αναφέρει στον ιστότοπό της η ESA, αντανακλώντας ακριβώς τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί σήμερα και μοιράζει τον προϋπολογισμό της. Οπότε δεν είναι τυχαίο ότι το μεγαλύτερο ποσοστό το συνεισφέρει η Γερμανία (βλ. εικόνα), η οποία όμως στη συνέχεια χρησιμοποιεί ακόμα μεγαλύτερο πόσο, επιδοτώντας ουσιαστικά τη βιομηχανία της. Εντός του πλαισίου της Ε.Ε. δεν θα μπορούσε και να είναι πολύ διαφορετικά. Για εμάς, ζητούμενο παραμένει το πώς οι διακρατικές ερευνητικές συνεργασίες θα βασίζονται στις ανάγκες των λαών και όχι των βιομηχανιών.

Η τεχνογνωσία και το κόστος για την εκτόξευση ενός δορυφόρου είναι πλέον τέτοια που ακόμα και εταιρείες (λίγες προς το παρόν) μπορούν να έχουν δικούς τους. Έχει σταματήσει εδώ και πολλά χρόνια να είναι προνόμιο των χωρών που βρίσκονται στην κορυφή της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας. Η ανακοίνωση του υπουργού εστιάζεται στο γεγονός ότι θα εκτοξευτεί δορυφόρος και ότι θα μπορέσει να εκμεταλλευτεί το κράτος εμπορικά τις διαθέσιμες συχνότητες. Λογικά εννοεί ότι θα πουλήσει σε τηλεοπτικά δίκτυα τη δυνατότητα να τον χρησιμοποιούν. Βέβαια ο ΟΤΕ κατείχε κάποτε έναν τέτοιο δορυφόρο που κάλυπτε μεγάλη περιοχή της Μέσης Ανατολής και εξέπεμπαν πολλά τηλεοπτικά δίκτυα μέσω αυτού και τον πούλησε στην ArabSat το 2013.

Επομένως, μια πολιτική ανάγνωση της κυβερνητικής ανακοίνωσης είναι προφανές ότι εκτιμάει πως αποτελεί κομμάτι του παζαριού που έχει στηθεί τον τελευταίο χρόνο με τους καναλάρχες. Ακριβώς εκεί είναι το πρόβλημα με την επερχόμενη ίδρυση. Αντί να δίνει βάρος στα θέματα μεγάλης σημασίας για τον λαό, όπως η οικολογία, η προστασία των δασών, η παρακολούθηση της ρύπανσης, η καταγραφή της κλιματικής αλλαγής, όλα πλέον καταλήγουν να περιστρέφονται γύρω από τις σκιαμαχίες για τη διαμόρφωση νέων στρατοπέδων στο αστικό μπλοκ και σε «επενδύσεις» σε εμπορικούς τομείς. Έτσι διαφαίνεται ότι η πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ για τις τεχνολογίες του διαστήματος θα είναι μπίζνες με τους επιχειρηματίες και προγράμματα με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια σε εναρμόνιση με τις κατευθύνσεις της Ε.Ε.

Εν κατακλείδι, έχουμε ανάγκη τη μακροχρόνια στρατηγική για την έρευνα καθώς και την αύξηση των δαπανών γι’ αυτήν. Εντός ενός τέτοιου πλαίσιου, χρειαζόμαστε πράγματι οργανισμό για τις διαστημικές υπηρεσίες, οργανισμό που θα κατευθύνει την ερεύνα στους σχετικούς τομείς και θα δίνει στην κοινωνία τα αποτελέσματα και τις καταγραφές. Οι κατευθύνσεις αυτές οφείλουν να βρίσκονται υπό κοινωνικό έλεγχο και να συμβαδίζουν με τις ανάγκες των εργαζομένων. Θέλουμε οι επιστήμονές να μπορούν να δραστηριοποιούνται στο αντικείμενό τους και όχι να ασχολούνται με τα λόμπι των Βρυξελλών. Θέλουμε διακρατικές συνεργασίες που θα προωθούν την έρευνα για τις ανάγκες της λαών, της ειρήνης και της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος και όχι των αναγκών του στρατοβιομηχανικού συμπλέγματος. Ωστόσο, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν φαίνεται να έχει κανένα τέτοιο πλάνο και το πιο πιθανό είναι η καινούργια υπηρεσία να γίνει άλλο ένα εργαστήρι διαπλοκής. Γι’ αυτό μπορεί να χαμογελάμε λίγο με τα μιμίδια που κυκλοφορούν στα κοινωνικά δίκτυα, αλλά ας θυμόμαστε ότι τα γέλια-κλάματα θα έρθουν όταν αρχίσει να λειτουργεί ο οργανισμός και όχι επειδή ιδρύθηκε.