Ανέκαθεν τα πολιτικά μπλοκ των καπιταλιστικών συστημάτων επικαλούνταν «εξωτερικούς κινδύνους» που συνιστούσαν «απειλή» για την εύρυθμη και απρόσκοπτη κοινωνική ζωή. Επιθετικοί γείτονες, τρομοκρατία, βία των νέων, έλλειψη συνεργασίας με τον διεθνή παράγοντα, κίνδυνος πτώχευσης, οικονομική κρίση, διαφθορά, γραφειοκρατία, εξωγήινοι, επιδημίες, φυσικές καταστροφές κ.λπ. είναι κάποια μόνο από τα αγαπημένα θέματα των πολιτικών συστημάτων, με ελάχιστες παραλλαγές στην πορεία του χρόνου.

Είναι κάτι παραπάνω από προφανές τι σημαίνει ιδεολογικά και πρακτικά αυτός ο συνεχής βομβαρδισμός με «κοινές απειλές», ακόμη και στην περίπτωση που αυτές έχουν μία δόση αλήθειας. Σε ένα σύστημα που σχεδόν όλα τα προβλήματα πηγάζουν από την εκρηκτική αντίφαση κεφαλαίου εργασίας και όλα τα ζητήματα είναι αποτέλεσμα της σύγκρουσης ταξικών συμφερόντων εντός της κοινωνίας, το να κυριαρχούν διαταξικά ή «οικουμενικά» ζητήματα στην κοινωνική ατζέντα συζήτησης, είναι ό,τι καλύτερο γι’ αυτούς που έχουν συμφέρον από την απόκρυψη της αέναης ενδοκοινωνικής σύγκρουσης στις καπιταλιστικές κοινωνίες: για την άρχουσα τάξη.

Και όλα αυτά καταλήγουν να αξιοποιούνται από το σύστημα με το ίδιο και απαράλλαχτο μοτίβο: Ότι οι αναγκαίες θυσίες για τη λύση του προβλήματος (εντός ή εκτός εισαγωγικών) πρέπει να γίνουν από όλους ανεξαιρέτως, γιατί η απειλή είναι κοινή. Κανείς δεν προσέχει εδώ το λογικό άλμα για το ποιος αντέχει και ποιος δεν αντέχει να «πληρώσει τα σπασμένα». Και στο τέλος (τι πρωτότυπο!) τα μέτρα που λαμβάνονται είναι πάντα εναντίον των εργαζομένων.

Το δημόσιο έλλειμμα, λοιπόν, είναι κάτι τέτοιο.

Καταρχάς σίγουρα η συζήτηση περί «ελλείμματος» έχει κάποια βάση, αφού μια οικονομία με έλλειμμα στα δημόσια οικονομικά είναι μια οικονομία που ικανοποιεί τα έξοδά της εν μέρει με δανεισμό [1], κάτι που συνεπάγεται πρόσθετα έξοδα για το κοινωνικό σύνολο, καθώς δανεισμός χωρίς τόκους δεν γίνεται. Επιπλέον ένα κράτος με συνεχή ελλειμματικό προϋπολογισμό χάνει σιγά σιγά τη «φερεγγυότητά» του, με αποτέλεσμα να του δημιουργούν προβλήματα στη δανειοδότηση, ή να παίρνει δάνεια με πιο επαχθείς όρους (υψηλότερα επιτόκια) και να συσσωρεύεται ακόμη μεγαλύτερο χρέος το οποίο θα πρέπει κάποτε να αποπληρωθεί.

Παρ’ όλ’ αυτά, ακριβώς για να στραφεί η κοινή γνώμη σε ένα ζήτημα «εθνικό», «που μας αφορά όλους», η βαρύτητα που δίνεται σε αυτό το πρόβλημα της οικονομίας είναι σαφώς δυσανάλογη της πραγματικής, ενώ την ίδια στιγμή υποτιμούνται πολύ πιο «καυτά» θέματα που ταλανίζουν οικονομία και κοινωνία, ακριβώς επειδή τα τελευταία έχουν να κάνουν κύρια με την αντίθεση κεφαλαίου και εργασίας.

Πράγματι. Ελλειμματικές οικονομίες (για την ακρίβεια, ελλειμματικοί προϋπολογισμοί) είναι πολύ περισσότερες απ’ όσες μπορεί κανείς να φανταστεί, και μάλιστα σε μεγέθη που συγκρίνονται κάλλιστα με τα δικά μας… Για παράδειγμα, από τις χώρες της Ευρώπης και μόνο, περίπου στα ίδια επίπεδα ελλείμματος τα τελευταία χρόνια (πάντα με βάση το ΑΕΠ, αλλιώς η σύγκριση είναι άνευ νοήματος) κινούνται μαζί μ’ εμάς η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Μεγάλη Βρετανία, η Ιρλανδία, σχεδόν όλα τα Βαλκάνια, και οι περισσότερες από τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες της Ανατολικής Ευρώπης. Στο δε δημόσιο χρέος (που είναι η συσσώρευση των ελλειμμάτων των προηγούμενων ετών, ότι «χρωστάει» δηλαδή ένα κράτος σήμερα) την Ελλάδα περνάνε για τα καλά πανίσχυρες οικονομίες «υπεράνω υποψίας» όπως π.χ. η Ιαπωνική (το δημόσιο χρέος της Ιαπωνίας ανέρχεται στο 173% του ΑΕΠ!) και η Ιταλική (το δημόσιο χρέος της Ιταλίας είναι στο 113% του ΑΕΠ της με το «ελληνικό χρέος» να κυμαίνεται στο 100,8% του ΑΕΠ σύμφωνα με τα στοιχεία του OECD Economic Outlook, 2008), ενώ δεν υπάρχει οικονομία στον κόσμο που να μην έχει δημόσιο χρέος, που να μην είχε δηλαδή ποτέ έλλειμμα. Το μόνο ίσως ανησυχητικό στην περίπτωση της Ελλάδας είναι ο συνδυασμός υψηλού χρέους με συνεχές έλλειμμα. Και σ’ αυτήν την περίπτωση, όμως, πιο πολύ θα έπρεπε να ανησυχούσαν οι Ιταλοί (που δεν ασχολούνται σχεδόν καθόλου και δεν ξέρουμε κι αν ασχολείται ο Αλμούνια μαζί τους) καθώς και αυτοί συνδυάζουν τα ίδια στοιχεία, και με πολύ μεγαλύτερο δημόσιο χρέος από πίσω.

Το πιο ενδιαφέρον όμως με την εμμονή στο (όντως υπαρκτό) ζήτημα του ελλείμματος είναι ότι πρόκειται για ένα από τα κατεξοχήν ζητήματα που μπορεί πανεύκολα να επιλυθεί, αρκεί να ακολουθηθεί αυτό ακριβώς που οι πολιτικοί προϊστάμενοι του καπιταλιστικού συστήματος απεχθάνονται: να το επωμιστούν οι έχοντες και κατέχοντες. Ακόμη και αυτό το μοναδικά υψηλό στα χρονικά φετινό έλλειμμα που προβλέπουν οι ιθύνοντες, το οποίο σύμφωνα με τις προβλέψεις θα αγγίξει τον γνώριμο αριθμό των… 28 δις ευρώ [2] (Σας θυμίζει κάτι; Αυτό ακριβώς το ποσό δεν χαρίστηκε στις τράπεζες πριν δέκα περίπου μήνες;), με δεδομένη την κατάσταση της υπερκερδοφορίας των μεγάλων Α.Ε., τραπεζών, κατασκευαστικών εταιρειών και βιομηχανιών, καθώς και της μεγάλης ακίνητης περιουσίας, είναι θέμα μιας μικρής μόνο ετήσιας αναδιανομής!

Αντ’ αυτού, η όλη συζήτηση μεταφέρεται αυτόματα στους «όλους» που πρέπει «να συμμετάσχουν για την καταπολέμησή του», οι οποίοι όλως τυχαίως καταλήγουν να είναι οι εργαζόμενοι, αφού τα μέτρα που προτείνονται και ακολουθούνται κάθε φορά, δεν είναι ούτε η μεγαλύτερη φορολόγηση επί των κερδών, ούτε η φορολόγηση των μεγάλων εισοδημάτων, αλλά είτε η «στενή οικονομική πολιτική», είτε το πάγωμα παροχών, προσλήψεων, μισθών και συντάξεων, είτε η αύξηση των άδικων έμμεσων φόρων (όπως ο ΦΠΑ).

Φτάνοντας λοιπόν στο τέλος του ζητήματος, ανακαλύπτουμε και τα αίτια δημιουργίας του.

Τα αίτια δημιουργίας του ελλείμματος δεν είναι φυσικά οι «πολλοί δημόσιοι υπάλληλοι» ή οι «παροχές» ή «το αφορολόγητο των μικρών εισοδημάτων». Τα αίτια δημιουργίας του είναι κατεξοχήν η απροθυμία της (όποιας) κυβέρνησης να χρηματοδοτήσει τα έξοδα της κρατικής λειτουργίας από τους πόρους που έχει: τον τεράστιο πλούτο που έχουν συσσωρεύσει οι βιομήχανοι, οι εισοδηματίες, οι μέτοχοι, οι τραπεζίτες και πάει λέγοντας.

Μια ακόμη αιτία του ελλείμματος αποτελεί η τάση για γενικευμένες αποκρατικοποιήσεις κερδοφόρων ΔΕΚΟ και επιχειρήσεων με σημαντικό μερίδιο του Δημοσίου (π.χ. ΟΤΕ, Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο κ.λπ.) σε συνδυασμό με την πλήρη απροθυμία στο πλαίσιο του «δόγματος της αγοράς» το δημόσιο να αναλάβει την παραμικρή πρωτοβουλία για παραγωγική δραστηριότητα ή υπηρεσίες [3], που χαρίζονται στους ιδιώτες (με το αζημίωτο, φυσικά, καθώς απολαμβάνουν και κρατικής χρηματοδότησης επιπλέον) με συνέπεια την απώλεια εσόδων για τα Δημόσια Ταμεία.

Έτσι μένει ένα κενό στα δημόσια οικονομικά, το οποίο αναγκαστικά καλύπτεται με δανεισμό και έπειτα χρησιμοποιείται από τους ίδιους οι οποίοι με τη στάση τους το δημιουργούν, ως μοχλός πίεσης εναντίον της μεγάλης πλειοψηφίας.

Το έλλειμμα είναι λοιπόν ένα υπαρκτό πρόβλημα, το οποίο λύνεται όμως και με την ίδια μεγάλη ευκολία, όπως ακριβώς δημιουργήθηκε, αρκεί να έχουμε καταλάβει σωστά τις αιτίες δημιουργίας του και να αντιλαμβανόμαστε τους τρόπους επίλυσής του. Η προσπάθεια τρομοκράτησης του κόσμου με το ύψος του ελλείμματος ώστε να δεχτεί την «έκτακτη κατάσταση της οικονομίας» και τα «έκτακτα μέτρα» πρέπει να μας βρει απέναντί της.

[1] Ο δημόσιος δανεισμός γίνεται πλέον κυρίως μέσω της έκδοσης έντοκων ομολόγων του δημοσίου, τα οποία διοχετεύονται στην εγχώρια και παγκόσμια αγορά.

[2] Επίσημα μέχρι τα τέλη Αυγούστου ήταν λίγο πάνω από τα 20 δις.

[3] Είναι κανόνας ότι εάν μια επιχείρηση λειτουργεί υπό δημόσια ιδιοκτησία χωρίς το βραχνά του κέρδους, αξιοποιώντας την κρατική υποδομή και χρηματοδότηση, είναι εξ ορισμού πλεονεκτικά ανταγωνιστική και επομένως κερδοφόρα. Αν τώρα αυτό συνδυαστεί με την επίταξη ιδιωτικών τραστ (αλλαγή ιδιοκτησίας χωρίς αποζημίωση) τότε η λέξη «έλλειμμα» θα μπορούσε να φαντάζει αστείο απ’ τα παλιά.