Το παρελθόν ως μνήμη και ως τόπος ασκήσεων του παρόντος, είναι το βασικό μοτίβο του νέου βιβλίου που παρέδωσε ο Βασίλης Τσιράκης και οι εκδόσεις «Τόπος». Ο τίτλος είναι χαρακτηριστικός και αποκαλυπτικός. Η Θεσσαλονίκη, με την παλιά ονομασία Σελανίκ, ως η πόλη του μεταίχμιου. Μεταίχμιου μεταξύ των δυο αιώνων, του 19ου και του πολλά υποσχόμενου 20ού, μεταίχμιο των πολιτισμών της βαλκανικής χερσονήσου, όπου τούρκοι, εβραίοι, βούλγαροι και έλληνες συναντιούνται και συζούν ειρηνικά ή με εχθρικές εξάρσεις, μεταίχμιο μεταξύ του παλαιού κόσμου και των νέων ελπίδων, μεταίχμιο μεταξύ της νεανικής ορμητικότητας και αφέλειας και της συνείδησης.

Η Θεσσαλονίκη γιορτάζει φέτος τα 100 χρόνια από την ένταξή της στο ελληνικό κράτος. Οι επετειακές εκδηλώσεις συνήθως αποκρύπτουν τι ακριβώς σημαίνουν οι εορταζόμενες επέτειοι. Επί του προκειμένου, σχετικά με τη Θεσσαλονίκη, έχουν επιπλέον λόγους. Η περιοχή έχει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της που την κάνουν «ευαίσθητη» για να δεχτεί την αλήθεια των πραγμάτων. Κι έτσι με μερικές παράτες κι άλλες τόσες κραυγές περί της ελληνικότητας ξοδεύεται το θέμα, τρέχει ο χρόνος, δικαιώνονται εκ των υστέρων όλες οι πρότερες ατοπίες και βολεύονται όλες οι παρούσες ιδεολογικές και πολιτικές κατασκευές. Όμως ο Βασίλης Τσιράκης δεν έχει αυτή την άποψη. Το αντίθετο. Εισδύει στο σώμα της πόλης και αναπαράγει την εποχή, με τα ρεύματά και τις αντιθέσεις της, ερευνά τις πηγές του ποταμού, με κύριο στοιχείο τις ζωές των ανθρώπων, που ορίζονται πάντα από τα γεγονότα, όσο κι αν οι άνθρωποι αυταπατώνται πως είναι μόνο δικές τους οι ζωές και ανεξάρτητες από τα όσα συμβαίνουν γύρω τους.

Για τους Θεσσαλονικιούς και όσους έχουν γνωρίσει και αγαπήσει την πόλη, το Σελανίκ προσφέρει επί πλέον τη συγκίνηση μιας περιγραφής της Θεσσαλονίκης, σχεδόν (ή και ακριβώς) κινηματογραφικής, με όλα τα στοιχεία, τα κτίρια, δρόμους και πλατείες, καθώς και τις συνήθειες της εποχής. Μερικές φορές με ένταση που φορτώνει πολύ την περιγραφή των μυθιστορηματικών συμβάντων και κάποιες άλλες φορές τόσο λεπτομερώς που παραπέμπει σε σενάριο. Η επιρροή της κινηματογραφικής γραφής είναι εμφανής και με άλλους τρόπους στο βιβλίο, όπως π.χ. στις χωρίς τελεία παραγράφους που διαβάζονται σχεδόν με μια ανάσα, σαν ένα πλάνο σεκάνς.

Το βιβλίο είναι μοιρασμένο σε τρία μέρη, τρεις χρονικές αναφορές με τα αντίστοιχα ιστορικά φορτία, κάνοντας έναρξη, ως εισαγωγή, στην παραμονή της πρωτοχρονιάς του 1900. Μια παραμονή φορτισμένη με όλες τις δεισιδαιμονίες για το πέρασμα στο νέο αιώνα, αλλά και με όλες τις προσδοκίες και τα προμηνύματα των ανατροπών που ο αιώνας αυτός έφερε. Το πρώτο μέρος, Απρίλης 1903, το δεύτερο, Μάρτης 1909 και το τρίτο, Μάης 1916. Κάθε μέρος σημαδεύεται από μεγάλα ιστορικά συμβάντα που εισδύουν στις ζωές των προσώπων. Η ανατίναξη της Οθωμανικής Τράπεζας το 1903 που γίνεται αφορμή για διωγμούς και αντίποινα από μέρους των Τούρκων, και τα καράβια των ξένων δυνάμεων που καταπλέουν στο λιμάνι. Μεγάλες ανατροπές στην άλλοτε κραταιά Οθωμανική Αυτοκρατορία, οι νεότουρκοι και τα πρώτα βήματα του ανεξάρτητου εργατικού κινήματος το 1909. Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος και ο διχασμός στην Ελλάδα, η εγκατάσταση της ΑΝΤΑΝΤ και του Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη το 1916.

Ο Βασίλης Τσιράκης έχει εκδώσει άλλα δύο μυθιστορήματα. Στο πρώτο με τίτλο Οι ποδηλάτες του χρόνου (εκδόσεις Κοχλίας, 2004), με φόντο και πάλι τη Θεσσαλονίκη, έφερε στο προσκήνιο τη γενιά του και τις προσπάθειές της να χειραφετηθεί πολιτικά και κοινωνικά. Προσπάθειες που απογειώνονται σε ιστορικά ύψη και προσγειώνονται βιαίως σε μια δυσμενή καθημερινότητα. Εν συνεχεία εξέδωσε ένα ακόμα μυθιστόρημα με τίτλο Ακορντεόν, βιολί και φυσαρμόνικα (εκδόσεις ΚΨΜ, 2007). Στο Σελανίκ, το τρίτο, επανέρχεται πιο ώριμος, δείχνει να τιθασεύει το υλικό του, οδηγεί τους ήρωες στο επιδιωκόμενο, ελέγχει πολύ περισσότερο τα εκφραστικά του μέσα, δεν παρασύρεται από όσα του λέει η καρδιά του. Σε κάθε του μυθιστόρημα ο ιστορικός χρόνος είναι το αποφασιστικό σημείο. Στο Σελανίκ, επί του προκειμένου, τα πρόσωπα υπάρχουν, κινούνται, δρουν στο χώρο και στο χρόνο, αλλά ο πρωταγωνιστής, το πρώτο πλάνο είναι τα γεγονότα. Έτσι οι χαρακτήρες δεν αποχτούν μεγάλη εσωτερική ζωή, δεν μας εκπλήσσουν, σχεδόν καμιά φορά. Αλλάζουν μέσα στην αλλαγή του πλαισίου. Είναι ζωηρά πρόσωπα, δεν περνούν απλώς στο βάθος του ιστορικού κάδρου, δεν αντιμετωπίζουν παθητικά την ιστορία των χρόνων, της πόλης και της ζωής τους, συμμετέχουν, αλλά σαν μια μοίρα να έχει καθορίσει τους ρόλους. Τυπικά πρόσωπα μιας ταραγμένης εποχής, αντιπροσωπευτικοί χαρακτήρες. Και ένα τέλος που υπόσχεται προοπτική. Όπως ο αιώνας που ανέτελλε τότε και που για μας σήμερα είναι παρελθόν, στην ειρωνεία της γνώσης που αποκτήσαμε γι’ αυτόν.