...ή καλύτερα φιλοσοφικό έργο με θεατρική μορφή. Αυτή είναι μια μικρή μεθοδολογική διόρθωση στους τίτλους της αφίσας-προσκλητηρίου που κατέκλυσε τους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας πριν από τις προγραμματισμένες παραστάσεις της Ασκητικής στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Οι πολυάριθμες γκρι αφίσες της Ασκητικής, παρατεταγμένες στις βιτρίνες των γεμάτων ή άδειων καταστημάτων του κέντρου, συμβολικά όμοιες και τοποθετημένες επίμονα η μία δίπλα στην άλλη, έμοιαζαν στρατευμένες, όπως και οι άνθρωποι στην Ασκητική, και δημιουργούσαν –όχι τυχαία– μία προ-παραστασιακή ατμόσφαιρα που ξεκινούσε από τους δρόμους και κατέληγε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.

Το έργο του Νίκου Καζαντζάκη (1945), μεστό φιλοσοφικό μανιφέστο για το παράλογο της ανθρώπινης ύπαρξης, το οποίο συνδυάζει αρμονικά την ποίηση και τον δομημένο ορθολογισμό, έχει πράγματι εγγενή θεατρικότητα: Η κίνηση και η σωματικότητα –για την ακρίβεια η σαρκικότητα– ενυπάρχει στα ίδια τα λόγια του κειμένου ως αντιστικτική προϋπόθεση του βαθέως στοχασμού και της τυραννικής αβεβαιότητας. Έντονη ερωτηματικότητα, περιγραφή της ακατάπαυστης ροής και της ανόδου και καθόδου της ανθρώπινης ύπαρξης προς το υψηλό και το μικρό, τη ζωή και το θάνατο, την αισιοδοξία και το αδιέξοδο, διαρκείς εναλλαγές στα πρόσωπα εκφοράς του λόγου, μετάβαση από τον ενικό στον πληθυντικό, διαλεκτική δομή και προστακτική απεύθυνση προς τον θεατή-αναγνώστη, που ξεπερνά τα έγγραφα όρια του απλού λογοτεχνικού κειμένου, συνιστούν ένα έργο δυνάμει θεατρικό. Η σαφώς καταδηλούμενη μαζικότητα των ανθρώπινων σωμάτων και η μονολογική διάρθρωση του συνοπτικού αυτού κειμένου και πάλι προσδιορίζουν τη θεατρικότητά του. Ιδιαίτερα εύστοχη, λοιπόν, ήταν η επιλογή του από τον σκηνοθέτη της παράστασης Πάνο Αγγελόπουλο, ο οποίος αφουγκράστηκε και ψηλάφησε, μαζί με τους ηθοποιούς του, τη ροή, την κίνηση, τα σώματα και τις κραυγές του· ο οποίος πάνω απ’ όλα συμμερίστηκε τη θεατρική αγωνία του.

«Η ζωή είναι ένα παιχνίδι, μία παράσταση που δίνουν οι πέντε θεατρίνοι του κορμιού μου. Κοιτάζω με απληστία, με ανείπωτη περιέργεια και δεν έχω την αφέλεια του χωριάτη να πιστέψω και ν’ ανέβω στη σκηνή επεμβαίνοντας στην αιματηρή κωμωδία. Ακίνητος, καθούμενος στο σταυροδρόμι των αισθήσεων, θεώμαι να γεννιέται και να αφανίζεται ο κόσμος... Μα ξαφνικά, μια σπαραχτική κραυγή μέσα μου. «Βοήθεια!» Ποιος φώναξε;... Κοίταξε τους ανθρώπους. Λυπήσου τους. Κοίταξε τον εαυτό σου μέσα στους ανθρώπους. Λυπήσου τον».

Η Ασκητική είναι ένα δοκίμιο που δεν χρειάζεται σύνθετες αλλά και δεν βλάπτεται από ελλιπείς αισθητικές παρεμβάσεις. Μόνο του υπερβαίνει και υπερακοντίζει τις όποιες εκφραστικές υλοποιήσεις του, εφόσον αυτές κινούνται με συνέπεια και συμπόνια απέναντι στη στοχαστική και συναισθηματική του αγωνία. Έτσι η παράσταση αυτή ήταν μια σπουδή για το πόσο αδιάφορες μπορούν να καταστούν οι τυχόν ανακολουθίες επιμέρους εκφραστικών μέσων προς την κυρίαρχη σκηνοθετική ερμηνεία του κειμένου, όταν αυτή συμπλέει εσωτερικώς με το τελευταίο. Επί παραδείγματι, τα προβαλλόμενα βίντεο από σκηνές της σύγχρονης ιστορίας βρίσκονταν σε αισθητική και χωροχρονική αναντιστοιχία προς τη διαχρονικότητα των ερωτημάτων, πλεόναζαν και εμπόδιζαν τη σκηνική κατάδειξη της απόλυτης και σημαίνουσας γύμνιας του ανθρώπινου σώματος και της φύσης, ενώ δέσποζαν ανακόλουθα σε σχέση με τα υπόλοιπα κυρίαρχα σκηνικά αντικείμενα, βράχους, φυτά και χρώματα της φύσης. Επίσης, η ενίοτε στομφώδης και επική εκφορά του λόγου από τους πολύ καλούς κατά τα άλλα ηθοποιούς (στους βασικούς ρόλους του Ανθρώπου ο Γιάννης Θωμάς και η Θάλεια Αργυρίου) –βεβαίως νοηματικά αναγκαία για την ανάδειξη της βαθύτητας του φιλοσοφικού στοχασμού– ίσως σε στιγμές να αντιστρατευόταν τη φυσικότητα των κειμενικών νοημάτων και ερωτημάτων. Όμως ο χώρος και ο χρόνος του περιπλανώμενου ανθρώπινου σώματος που ακατάπαυστα αγωνίζεται, η σχέση του με τα υπόλοιπα αγωνιζόμενα σώματα και η συνυποδήλωση της πεπερασμένης ανθρωπότητας και του άπειρου του σύμπαντος και της ζωής διαγράφηκαν καθαρά επί σκηνής μέσα από τις κινήσεις των ηθοποιών, τον σε αντιστοιχία με την κορύφωση ή την εκτόνωση της κειμενικής αγωνίας εναλλασσόμενο σκηνικό ρυθμό και τη μουσική του Δημήτρη Παπαδημητρίου.

Πρόκειται για μια παράσταση όπου τελικά το άυλο στοιχείο της συγκίνησης υπερέβη τα επιμέρους χειροπιαστά στοιχεία των εκφραστικών μέσων και με σημείο εκκίνησης τη σκηνή διαχύθηκε στην πλατεία: Στο τέλος της παράστασης, όταν το περίφημο «Πιστεύω σε έναν Θεό Ακρίτα Διγενή, Στρατευόμενο, πάσχοντα, μεγαλοδύναμο, όχι παντοδύναμο» ακούστηκε εν χορώ από την ομάδα των ηθοποιών του Θεάτρου της Ημέρας, το αρκετά ετερόκλητο και αξιοσημείωτα πολυάριθμο κοινό διασπάστηκε σε αυτούς που γνώριζαν το τέλος της Ασκητικής και χειροκρότησαν με την τελευταία λέξη του «Πιστεύω» και σε αυτούς που δεν γνώριζαν και δεν κατάλαβαν πολλά από τα σκηνικά νοήματα, ομολογώντας το: «Δεν κατάλαβα πολλά αλλά ήταν μία πολύ προσεγμένη παράσταση», άκουσα να λέγεται από κάποιους εμφανώς συνεπαρμένους και επίσης επίμονα χειροκροτούντες θεατές.

Αυτό λοιπόν είναι, κατά τη γνώμη μου, το επίτευγμα των συντελεστών της Ασκητικής: τα πάντα στην παράσταση, και όσα αισθητικά την υπηρέτησαν και όσα αισθητικά την υπονόμευσαν, συνέτειναν προς την έξαρση της μεγάλης συναισθηματικής και στοχαστικής φόρτισης που ξεχειλίζει από το ίδιο το κείμενο: «Ρωτώ και ξαναρωτώ χτυπώντας το χάος: Ποιος μας φυτεύει σε τούτη την γης χωρίς να μας ζητήσει την άδεια;... Έλεος να σε κυριεύσει γι’ αυτό το πλάσμα που δεν ξέρει από πού έρχεται και πού πάει». Και βεβαίως, ύστατο επίτευγμα από την πλευρά τους, η ανάδειξη και η υπενθύμιση-επιβεβαίωση της εγγενούς θεατρικότητας των μεγάλων ερωτημάτων και κυρίως των μεγάλων κραυγών απελπισίας. Το από σκηνής «Βοήθεια» του Γιάννη Θωμά θα μου (μας) μείνει αξέχαστο.