Η Monstanto είναι ο παγκόσμιος ηγέτης στην τεχνολογία των διαγονιδιακών οργανισμών (των «μεταλλαγμένων», όπως εσφαλμένα λέγονται) και των φυτοφαρμάκων (το Roundup είναι δική της πατέντα). Η ιστορία της όμως, το κοινωνικό της «ποινικό μητρώο», είναι επιβαρυμένη και με άλλες σοβαρότατες περιπτώσεις μόλυνσης σε πλανητικό επίπεδο. Μεταξύ τους, το καρκινογόνο κλοφέν (Klopfen) –που χρησιμοποιούσε και η ΔΕΗ και που του έγινε τέτοια κατάχρηση, ώστε όλοι το έχουμε πια σωρευμένο στο σώμα μας–, το Agent Orange (το δηλητήριο που κατέστρεψε το Βιετνάμ), την αυξητική ορμόνη των βοοειδών και άλλα.

Το πολύ ενδιαφέρον αυτό βιβλίο, προϊόν επιτόπιας δημοσιογραφικής έρευνας σε τέσσερις ηπείρους, δεν σταματάει στην εξιστόρηση της ανακάλυψης και εκμετάλλευσης των προϊόντων της εταιρείας ούτε στην αποκάλυψη των φρικιαστικών επιπτώσεων που έχουν στη δημόσια υγεία. Αντίθετα, προχωράει στην εξέταση της μεταμόρφωσης της εταιρείας από γίγαντα της χημείας σε γίγαντα της βιοτεχνολογίας και της αγροπαραγωγής στη διάρκεια της δεκαετίας του ’80, μεταμόρφωση που στηρίχτηκε στην αριστοτεχνική εκμετάλλευση των νέων οικονομικών, πολιτικών και επιστημονικών δεδομένων της εποχής και στη βαθιά και ουσιαστική διαπλοκή με το κράτος, ώστε να συγκαλύψει τα εγκλήματά της και να τρομοκρατήσει ολόκληρους πληθυσμούς.

Το πιο ενδιαφέρον ίσως μέρος του βιβλίου είναι το τελευταίο. Σ’ αυτό η συγγραφέας, με βάση τις συγκλονιστικές μαρτυρίες από τη Λατινική Αμερική και την Ινδία, συζητά τις βαθύτατες και ιδιαίτερα επικίνδυνες πλανητικές αλλαγές που φέρνουν μαζί τους οι αλλαγές στην αγροτική παραγωγή: την αποσάρθρωση πληθυσμών, τη διατροφική ανασφάλεια που προκύπτει από την υπερπαραγωγή για το κέρδος, τις περιβαλλοντικές καταστροφές.

Το βιβλίο, γραμμένο με συναρπαστικό τρόπο (σχεδόν σαν ντεκουπαρισμένο σενάριο) είναι απαραίτητο εργαλείο για όποιον ενδιαφέρεται για τη βίαιη «περίφραξη» και ιδιωτικοποίηση (με την βοήθεια των νόμων για τα πνευματικά δικαιώματα) οργανισμών και μεθόδων, για τις επιπτώσεις του βαθέματος του καπιταλισμού σε νέες περιοχές κερδοφορίας, για το πώς η κρίση είναι ευκαιρία για επέκταση. Συστήνεται θερμότατα.

Ποιος θυμάται το βέλιουρα και τη μουχρίτσα;

Το ’80, την ηρωική δεκαετία των συνεταιρισμών, μια ιστορική διαφήμιση έκανε την εμφάνισή της στην ελληνική τηλεόραση. Έλεγε ο ένας αγρότης με ύφος (ο πωλών επί πιστώσει): «Με κατάστρεψε ο βέλουρας, τα έφαγε όλα η μουχρίτσα». Κι απαντούσε ο άλλος (ο τοις μετρητοίς): «Βάλε Roundup και θα δεις!»

Ο βέλιουρας (Sorgum halepense) και η μουχρίτσα (Echinocloa crus-galli) είναι ζιζάνια με καταγωγή από τη Μεσόγειο και την Ασία αντίστοιχα, αλλά με παγκόσμια πλέον επέκταση. Επιθετικά και δύσκολα στην καταπολέμηση, λόγω της ανθεκτικότητας τους, ήταν μεγάλο πρόβλημα μέχρι την έλευση του ζιζανιοκτόνου Roundup και των μεταλλαγμένων που αντέχουν το ζιζανιοκτόνο: ο αγρότης σπέρνει, μετά ψεκάζει, τα ζιζάνια πεθαίνουν, τα κανονικά φυτά δεν επηρεάζονται, η παραγωγή μεγαλώνει, η κατανάλωση Roundup μειώνεται. Τουλάχιστον έτσι λένε οι εταιρείες ότι συμβαίνει. Γιατί αυτά γίνονται έτσι μόνο τις δύο ή τρεις πρώτες χρονιές που γίνεται καλλιέργεια μεταλλαγμένων. Μετά αρχίζουν τα προβλήματα.

Η εντατική μονοκαλλιέργεια έχει ήδη δημιουργήσει (δέκα χρόνια μετά την εισαγωγή των μεταλλαγμένων!) ζιζάνια ανθεκτικά στο Roundup – μεταλλαγμένα ζιζάνια. Όσο κι αν ψεκάσεις, ο βέλιουρας και τα υπόλοιπα «υπερζιζάνια» δεν καταλαβαίνουν και η παραγωγή καταστρέφεται. Και φυσικά δεν καταπολεμούνται ούτε με παραδοσιακές μεθόδους, αφού αυτές είναι προσαρμοσμένες σε διαφορετικές συνθήκες παραγωγής.

Το πρότυπο μαζικής καπιταλιστικής αγροτικής παραγωγής ήδη κουβαλάει μέσα του τους σπόρους του θανάτου του, αλλά θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι να το αντιμετωπίσουμε σύντομα και στην Ελλάδα: αν και δεν έχουμε εδώ ακόμα συστηματική καλλιέργεια μεταλλαγμένων, η πείρα της Αργεντινής (το κύριο προϊόν της σήμερα είναι η μεταλλαγμένη σόγια) δείχνει ότι η κρίση είναι χρυσή ευκαιρία για τη Monsanto και τις άλλες πολυεθνικές να τα εισαγάγουν με τυράκι τις αυξημένες αποδόσεις των πρώτων χρόνων.

Ήδη το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης άοκνα εργάζεται για την αναδιάρθρωση του χάους των συνεταιρισμών, αλλά ας μην έχουμε αυταπάτες: η κατεύθυνση σε περίοδο κρίσης και μείωσης των επιδοτήσεων δεν μπορεί να είναι παρά μόνο προς κερδοφόρες καλλιέργειες με συμπίεση του κόστους, εκμηχάνιση και αύξηση του μεγέθους του αγροτικού κλήρου, κάτι που ταιριάζει στρατηγικά γάντι με τα συμφέροντα και τους σκοπούς της κάθε Monsanto.

Μόνο που έτσι και μεταλλαγμένα θα τρώμε και τους αγρότες θα τους καταστρέφουν ο βέλιουρας και η μουχρίτσα...