Ο τρόπος που δημιουργήθηκε ένας δημόσιος διάλογος αναφορικά με την ταινία Η ζωή της Αντέλ σε αστικά μέσα μού κίνησε το ενδιαφέρον. Όταν η Καθημερινή (16.11) φοράει το πέπλο της «προοδευτικότητας» και κατηγορεί όσους κατακρίνουν την ταινία ότι είναι κολλημένοι και συντηρητικοί, κάτι δεν πάει καλά˙ ειδικά αφού βγαίνοντας από τη σκοτεινή αίθουσα νιώθεις σαν να συμμετείχες στην ηδονοβλεψία του σκηνοθέτη, που υποτάσσει τις πρωταγωνίστριες στην αντρική φαντασίωση του λεσβιακού έρωτα, κάτι που γίνεται ακόμη πιο έντονο όταν μαθαίνεις για τις κατηγόριες των πρωταγωνιστριών προς τον σκηνοθέτη.

Όταν τον Μάη μαθεύτηκε ότι μια ταινία που επικεντρώνεται σε ομοφυλοφιλική σχέση κέρδισε το Φοίνικα, η πρώτη αντίδραση ήταν ένα χαμόγελο κι ένα «επιτέλους!». Δεν μπορεί το Χόλλυγουντ να προηγήθηκε οχτώ χρόνια από τους Γάλλους σε κάτι τέτοιο. Όμως η ταινία σού αφήνει μια τελείως διαφορετική αίσθηση. Καταρχάς τα σεναριακά ζητήματα σχετικά με την παρουσίαση των δυο πρωταγωνιστικών χαρακτήρων είναι το βασικό θέμα που γυρνάει στο μυαλό μου. Η μεν Αντέλ συμπεριφέρεται σαν τη χειρότερη εκδοχή του γυναικείου προτύπου, πλένει τα πιάτα, κάνει το υπηρετικό προσωπικό στα σουαρέ της Έμας και δεν έχει φιλοδοξίες, ενώ οι υπόλοιποι την ταπεινώνουν συνέχεια και δεν σταματάει να μυξοκλαίει. Από την άλλη, η Έμα ενσαρκώνει έναν χείριστο αντρικό ρόλο, στο πλαίσιο του οποίου όχι μόνο σιγοντάρει και εκμεταλλεύεται τα παραπάνω, αλλά επιπλέον αδιαφορεί για την Αντέλ, ασχολείται με την καριέρα της, και πάνω από όλα «δεν σηκώνει και μύγα στο σπαθί της» όταν τη χωρίζει.

Μπορεί κάποιος να υποστηρίξει εδώ ότι αρκεί η ερωτική έλξη από ένα πρόσωπο –ανεξαρτήτως φύλου– για να ζήσεις έντονες στιγμές, δίχως να συνεπάγεται και αμφισβήτηση των κοινωνικών ρόλων. Ασφαλώς μια τέτοια άποψη αποδέχεται και μετατοπίζει το μήνυμα της ταινίας στην αποδοχή μιας γενικευμένης αμφισεξουαλικότητας, κάτι που θα ήταν όντως σημαντικό, ωστόσο η συνολική εικόνα δεν μπορεί να πείσει ότι ο σκηνοθέτης βρισκόταν, με κάποιον τρόπο, εντός αυτού του επιχειρήματος. Πολλοί κριτικοί είπαν ότι αν βγάλεις την Έμα και βάλεις έναν άντρα στην ίδια θέση, θα έχεις ακριβώς την ίδια ταινία. Μόνο που τότε θα ήταν ένα μελό που δεν θα είχε απασχολήσει κανέναν.

Ακριβώς εδώ είναι που δεν γίνεται να μην αναρωτηθείς για τις σκληρές ερωτικές σκηνές, οι οποίες αισθητικά είναι αναντίστοιχες με την υπόλοιπη ταινία. Όταν από την εμμονή, καθ’ όλη τη διάρκεια του έργου, στα κοντινά πλάνα στο πρόσωπο, ο σκηνοθέτης επιλέγει στις ερωτικές σκηνές να «ανοίγει» αυτά τα πλάνα ώστε να «φαίνονται όλα», δεν μπορείς παρά να σκεφτείς ότι αυτό γίνεται για «εμπορικούς λόγους». Αν, τουλάχιστον, ο ίδιος επέμενε στη γενική αρχή που υπηρετούν τα υπόλοιπα πλάνα της ταινίας, δηλαδή ότι οι εκφράσεις του προσώπου λένε πολύ περισσότερα από οποιονδήποτε διάλογο, θα είχαμε ένα έργο συνεπές με τον εαυτό του. Φυσικά, το να προσπαθεί ο σκηνοθέτης να προκαλέσει την προσοχή, μπορεί να είναι θεμιτό σε ορισμένες περιπτώσεις. Όμως στη συγκεκριμένη περίπτωση αισθάνεσαι μετέωρος˙ ότι σε προκάλεσε γιατί ήθελε να βγάλει ένα μήνυμα και έπειτα από τρεις ώρες δεν έχεις καμία ιδέα για το ποιο ήταν αυτό.

Βέβαια, την αρχική αισθητική του φιλμ «παραβιάζουν» και οι «πολιτικές» εκτός από τις ερωτικές σκηνές. Για παράδειγμα, όταν μια μαθητική διαδήλωση και ένα gay pride αποδίδονται με πανομοιότυπο τρόπο, ο θεατής αντιλαμβάνεται ότι η ταινία προσπαθεί να τα παραλληλίσει, κάτι που όμως μέσα στη μεγάλη διάρκεια της ταινίας μένει επί της ουσίας να αιωρείται. Ίσως το μόνο που μπορεί εξειδικευτεί στον ερωτικό προσανατολισμό της σχέσης των δύο κοριτσιών είναι η σκηνή με το μπούλινγκ (αφού το καθιερώσαμε και στα ελληνικά) στο σχολείο, όπου θα του αντιστοιχούσε μια «λύση» προτού περάσουμε στο δεύτερο μέρος με τον ενήλικο βίο.

Τελικά πρόκειται για μια ταινία που απευθύνεται σε ετεροφυλοφιλικό κοινό, η οποία οικοδομείται πάνω στην αντίληψη ότι ο μόνος τρόπος για να κατανοηθούν οι ομόφυλες σχέσεις είναι να στηριχτούμε στα πρότυπα που αυτό το κοινό έχει μάθει. Η αλήθεια είναι ότι κάτι τέτοιο ίσως να είναι ως ένα βαθμό απενεχοποιητικό για το συλλογικό ασυνείδητο, με την έννοια ότι παρουσιάζεται μια σχέση σαν όλες τις άλλες, χωρίς να έχει τίποτε διαφορετικό από τα πρότυπα που μάθαμε. Από την άλλη, όμως, το μόνο που επιτυγχάνεται έτσι είναι η ταινία να βάζει λίγο χρώμα στην καρικατούρα που μεγάλο μέρος του πληθυσμού έχει στο μυαλό του για τους ομοφυλοφίλους, τις συμπεριφορές και τις σχέσεις τους. Εντέλει πίσω από το μανδύα της απελευθέρωσης στην κινηματογράφηση, κρύβεται πολύς βαθύτερος συντηρητισμός.

Υ.Γ.: Μετά την ταινία αποφάσισα να διαβάσω και το κόμικ στο όποιο βασίστηκε, γιατί σκέφτηκα ότι ίσως να κατηγορώ άδικα τον σκηνοθέτη και απλώς να ήταν έτσι η ιστορία στην οποία βασίστηκε η ταινία. Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν κάποιες αντανακλάσεις των προτύπων που περιγράφηκαν, αλλά σε πολύ μικρότερο βαθμό. Το βάρος πέφτει στον τρόπο που και τα δύο κορίτσια ανακαλύπτουν τον εαυτό τους και στις αντιφάσεις που αναπτύσσονται σε αυτή τη διαδικασία. Κυρίως τα κενά ανάμεσα στις εικόνες αφήνουν πολύ περισσότερο χώρο να χρωματίσει ο αναγνώστης τους χαρακτήρες σε σχέση με τον τρόπο φιλμαρίσματος της ταινίας. Ακόμη, η συνολική παρουσίαση της σχέσης τους γίνεται με έναν πολύ πιο δημιουργικό και καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα τρόπο. Σίγουρα το κόμικ άξιζε τα βραβεία του και αποδεικνύει ακόμα περισσότερο τα όσα γράφτηκαν παραπάνω για την οπτική του σκηνοθέτη της ταινίας.