Το τι δεν πρόδωσες εσύ να μου πεις 
Εσύ κι οι όμοιοί σου, χρόνια και χρόνια, 
Ένα προς ένα τα υπάρχοντά σας ξεπουλώντας 
Στις διεθνείς αγορές και τα λαϊκά παζάρια 
Και μείνατε χωρίς μάτια για να βλέπετε, χωρίς αφτιά 
Ν’ ακούτε, με σφραγισμένα στόματα, και δε μιλάτε. 
Για ποια ανθρώπινα ιερά μας εγκαλείτε;

Μανώλης Αναγνωστάκης, “Ποιητική”

Ο Εμφύλιος πόλεμος, που από την επίσημη λήξη του πέρασαν κιόλας 60 χρόνια, είναι και θα παραμένει θέμα ταμπού για την ελληνική κοινωνία. Ακόμη περισσότερο και από την γραφική χειραψία του Μ. Βαφειάδη με τον Θρ. Τσακαλώτο στις 23/3/1984 για την ανάγκη «εθνικής συμφιλίωσης», υπάρχει μια μακρά παράδοση που ακολουθεί όλες τις μετεμφυλιακές γενιές να μιλούν για «ντροπή» και «αδελφοκτονία», στο έδαφος που καλλιεργήθηκε φυσικά από την στρατιωτική και ιδεολογική συντριβή της Αριστεράς της εποχής. Η αλήθεια είναι ότι προφανώς, τουλάχιστον από την πλευρά του ΔΣΕ, οι αγωνιστές δεν πολεμούσαν και δεν σκοτώνονταν για βίτσιο ή για μίσος ή γιατί «αυτή ήταν η ιδεολογία τους». Ήταν πραγματική η ανάγκη για εθνική ανεξαρτησία που τους ανέβασε στο βουνό. Ήταν πραγματικό το αίτημα να αλλάξει ο κόσμος στον οποίο ζούσαν και αυτή την ευκαιρία την κρατούσαν στα χέρια τους.

Ας πάμε τώρα στην ταινία του Π. Βούλγαρη. Για να μείνουμε στα αμιγώς κινηματογραφικά, το αισθητικό κομμάτι της ταινίας είναι πραγματικά αξιόλογο. Με την υποστήριξη πλέον του κινηματογραφικού κολοσσού της Village, ο Π. Βούλγαρης μας παραδίδει μια πολεμική ταινία-κοινωνικό δράμα που έχει υψηλά στάνταρτ σκηνοθεσίας και φωτογραφίας (έργο του Σίμου Σαρκεντζή). Η Βικτώρια Χαραλαμπίδου ανέδειξε με την προσέγγισή της το ρόλο της Γιαννούλας, πολυβολήτριας του ΔΣΕ. Η μουσική επιμέλεια του Γιάννη Αγγελάκα είναι κάτι παραπάνω από αξιόλογη και προχωρά ακόμη παραπέρα το μουσικό νήμα που μας άφησε ο καλλιτέχνης στις εξαιρετικές «Ανάσες των λύκων».

Όμως, τα καλά της ταινίας τελειώνουν κάπου εδώ. Ως συνολικό αποτέλεσμα, ο Π. Βούλγαρης μάς δίνει μια ταινία που χάνεται στο mainstream πέλαγος του ύφους α λα «χολιγουντιανό ανεξάρτητο σινεμά», που ξεκίνησε στην Ελλάδα με το «Safe Sex» και την «Πολίτικη Κουζίνα» και καθιέρωσε το νέο ελληνικό σινεμά του 1 εκατομμυρίου εισιτηρίων. Προφανώς και ένας άνθρωπος που είναι καθεστώς στο ελληνικό σινεμά θα το ακολουθεί πιστά παράγοντας εμπορικές, εύκολες νόρμες και ο Π. Βούλγαρης, παρά τις κορώνες του, τα τελευταία χρόνια αποτελεί καθεστώς.

Τα εντυπωσιακά πλάνα από τον Γράμμο και το Βίτσι συνδέονται με μια σειρά από κλισέ σκηνές που χαρακτηρίζονται από την αγοραία συγκίνηση, το εύκολο δάκρυ και τον ανυπόφορο, στα όρια του γελοίου, ανθρωπισμό. Επίσης, τα δανεικά στοιχεία είναι πάρα πολλά για μία μόνο ταινία. Οι σκηνές των μαχών είναι αντιγραφή από την «Ίβο Τζίμα» του Ίστγουντ, που με τη σειρά τους ήταν αντιγραφές από την«Διάσωση του στρατιώτη Ράϊαν». Ο καπετάν Ντούλας είναι μια ήπια εκδοχή του Κούρτς από την «Αποκάλυψη Τώρα!» (και ας με συγχωρέσει ο Βαγγέλης Μουρίκης που δεν είναι Μάρλον Μπράντο) ή από άλλη όψη είναι ο Άνδρας από το «Ο χαμένος τα παίρνει όλα» –κι αν είναι έτσι γιατί δεν έπαιρνε κατευθείαν το ρόλο ο Αγγελάκας; Η σκηνή με τους πληγωμένους που είναι κρυμμένοι στο ιατρείο στο βουνό αντιγράφει τον «Λαβύρινθο του Πάνα» (με την πρωτότυπη σκηνή να είναι πολύ καλύτερη) ενώ τέλος οι σκηνές με τους στρατηγούς και τα επιτελεία που συνεδριάζουν αποτελούν σίγουρα φόρο τιμής στον Τζέημς Πάρις και τις αλλήστου μνήμης ταινίες του. Και τα δάνεια δεν εξαντλούνται εδώ…

Για το σενάριο και τη θέση του σκηνοθέτη για τον Εμφύλιο, φλέγον ζήτημα των ημερών, τα πράγματα είναι απλά. Επιλέγοντας ως κεντρικούς ήρωες δύο αθώα παιδιά, προφανώς ο Π. Βούλγαρης δεν παίρνει καμία θέση. Με λάιτ μοτίφ Μάρκο Μέσκο εντάσσεται στην γνωστή αντίληψη της Αριστεράς της ήττας, του αυτομαστιγώματος και του «Ευτυχώς που δεν νίκησε η επανάσταση μας!» του Λεωνίδα Κύρκου. Με πρώτο πλάνο τα νούμερα των νεκρών από τους Βαλκανικούς, τη Μικρασιατική εκστρατεία και την ιταλική εισβολή απλώς αποτυπώνεις στο σελιλόιντ το βιβλίο Ιστορίας της Γ' Λυκείου. Όμως, αυτά τα έχουμε ξαναδεί και με μικρότερα μπάτζετ και με λιγότερο promotion και σε όλες τις ιδεολογικές τους εκδοχές. Δεν περιμέναμε αυτό από τον Π. Βούλγαρη του 2009, τον ίδιο σκηνοθέτη που το 1976 με κυβέρνηση Καραμανλή γηραιότερου και κράτος της Δεξιάς γύρισε το «Happy Day», αν αυτό λέει κάτι...

Αναπτύχθηκε μια φιλολογία ότι δεν υπάρχουν αρκετές ταινίες για τον Εμφύλιο και άρα η ταινία του Βούλγαρη καλύπτει ένα κενό. Παραθέτουμε πρόχειρα και ημιτελώς: ο «Θίασος», οι «Κυνηγοί», «Ταξίδι στα Κύθηρα», «Το λιβάδι που δακρύζει» του Αγγελόπουλου, «Η κάθοδος των εννιά» του Χρίστου Σιοπαχά, «Τα χρόνια της θύελλας» και «Ο άνθρωπος με το γαρίφαλο» του Νίκου Τζήμα, «Τα παιδιά της Χελιδόνας» του Κώστα Βρεττάκου, η «Βασιλική» του Βαγγέλη Σερντάρη και το «Ούλοι εμείς εφέτη» του Λεωνίδα Βαρδαρού, ο «Ηνίοχος» του Αλέξη Δαμιανού, «Η ζωή στους βράχους» της Αλίντας Δημητρίου (η πιο πρόσφατη από όλες)…

Σημείο δεύτερο. Επειδή εν τέλει υπάρχει στρατευμένη τέχνη και στον κινηματογράφο, ξαναβλέπουμε την «Ματωμένη Κυριακή» του Πολ Γκρίνγκρας και το «Ο άνεμος χορεύει το κριθάρι» του Κεν Λόουτς που δεν φοβούνται να μπουν στις πληγές και να πάρουν σαφή θέση σε ανάλογους εμφύλιους σπαραγμούς. Έτσι κι αλλιώς, όπως προφητικά έλεγε και ο ειρηνιστής Άιβαν Κούπερ στην «Ματωμένη Κυριακή» την ώρα που χιλιάδες νέοι Ιρλανδοί κατατάσσονταν στον IRA, «θα θερίσετε τον άνεμο...»